Diğer adı toplum bilim olan sosyoloji, toplumdaki işleyiş ve gelişimin yansımasını inceleyen bilim dalıdır. Aile, devlet, ekonomi, eğitim, kent, köy, meslek, iletişim gibi toplum yaşamının en temel konularını bütünlük içinde kademeli bir uyumla işler.
Amacı, toplumun ve doğal unsurlarının ne şekilde oluşup; nasıl incelendiğini, aynı zamanda da ne yönde gelişip değiştiğini göstermektir.

Toplum: Temelinde yatan çıkarları gerçeğe dönüştürüp faydalanmak için iş birliği yapan belli bir ortak sorunsalı ve kültürü paylaşan bireylerin oluşturduğu, sürerliliği göreceli olarak değişen ilişkilerin tümüdür.

Sosyolojinin Konuları

1) Toplumu oluşturan bireylerin bir arada yaşarken işleyiş ve düzene uyumu; bununla birlikte de toplumsal grupların işleyişi ve oluşumu.
2) Toplumların vakit geçtikçe yaşadıkları değişimler ve buna sebep olan unsurlar.

Sosyolojinin Özellikleri

-Toplumu bir bütün halinde ele alarak açıklamayı ve anlamayı temel alır.
-Deneysel bir bilim değildir.
-Olması gerekenle değil; var olanla ilgilidir.
-Normatif (kural koyucu) özellik göstermez.
-Sosyal olayları ele alır. Bunu yaparken, tek tek olaylardan hareketler genellemelerle çıkarımda bulunur.

Sosyal Olay: Belli bir mekan ve zamanda oluşan somut ve özel değişimlerdir. Örneğin, Kavimler Göçü, Fransız İhtilali..

Sosyal Olgu: Belli bir mekan ve zamandan bağımsız şekilde sosyal olayları baz alarak ulaşılan genellemelerin soyut halidir. Örneğin salgınlar, savaş, göç, devrim gibi…

Sosyolojinin Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi:

Sosyoloji ve Tarih

Tarih toplumların geçmişteki yaşantılarını çok yönlü inceleyen bir beşeri bilimdir. Günümüze dek toplumların tek tek tarihi sürecini görebilmek bugünümüzü de anlayabilmek açısından çok önemlidir. Bu can alıcı noktada tarihin görevi sosyolojiye eşlik etmektir. Çünkü yıllar hatta asırlar boyunca, birbirine çok benzeyen olaylar yaşanmış olsa da, her olayın zamanı değişir. Zaman değişimi akıp gittiği için de günümüzü anlayıp olayları sentezleyebilmek ve aradaki farklılıklara göre tanımlayabilmek için tarihin notlarından faydalanılır.

Sosyoloji ve Psikoloji

Bireylerin davranışlarının sebepleri ve sorunlarının bilimsel çözümleri için psikoloji bilimi amiral gemisidir. Sosyolojinin göreviyse genellemeler yaparak değil bireylerin ayrı ayrı yaşantılarını, genetik faktörlerini, IQ’ larını, EQ’larını, ekonomik kaynaklarını ve kültürel konumlamalarına kadar pek çok öznel ve bireysel meseleyi es geçmeden, tüm davranış sebeplerini reel bir şekilde tek tek açıklayabilmelidir. Yani psikoloji biliminden destek almadan ve hatta psikiyatrik verileri dikkate almadan insan davranışlarındaki konuları açıklama lüksleri asla yoktur.

Sosyoloji ve Ekonomi

Toplu halde yaşayan bireylerin maddi yöndeki ihtiyaçlarını karşılamasından doğal bir konu yoktur. İşte toplumların bu ihtiyaçlarını sağlamak için ekonomi bilim dalı bel kemiğidir. Çünkü toplu halde yaşamak zorunda olan bireyler, ekonomik olaylardan bağımsız düşünülemez. Bir fabrikanın işleyebilmesi için insana nasıl ihtiyacı varsa, insanın da maden işleyebilmek ve emeğinin karşılığını alarak hayatını idame ettirebilmek için ekonomik girdiye ihtiyacı vardır. Kısacası ekonomik olaylar doğrudan sosyoloji bilim dalıyla ilişkilidir.

Sosyoloji ve Siyaset Bilim

Devletin yapısı ve örgütlenişi hatta işlenişi güç ve otoriteye dayalıdır. Siyaset Bilim de tam bu noktada toplumla otorite arasındaki güç dengelemesini tanımlamak için vardır. Siyasal sistem toplumun maruz kaldığı kültürel yapılara ve sosyal örgütlenmelere bağımlıdır. Yani tüm bu unsurlar yokmuş gibi davranılamaz. Doğal olarak toplumun siyasi yapısını diğer kurumlardan bağımsız düşünebilmek imkansızdır. Çünkü birbirine sıkı sıkı bağlıdırlar. Bu açıdan da sosyologlar içinde yaşadıkları toplumun kültürel yelpazesini ve siyasal yapısının can alıcı noktalarını açıklayabilmelidir.
Bununla birlikte bir siyaset bilimci de siyasal planlamalarını sosyoloji bilimden bağımsız tutamaz.

Sosyoloji ve Hukuk

Hukuk da tıpkı sosyoloji gibi toplumu ilgilendiren olaylarla ilgilidir. Hukuk, toplumsal denetimi sağlayan, kargaşayı önlemeyi ve adaleti sağlamayı amaçlayan kurumlardan biridir. Hedefi; ideal olan davranış biçimlerini toplumsal sağlığın ve huzurun sağlanması adına çeşitli yaptırımlarla kurallara uyumu sağlayabilmektir. Sosyolojinin burada aldığı görevse; hukuk gibi kanunlar koymak değil, toplumsal olayların arasında sentez ve analiz yaparak nedensellik ilişkilerini hukuktan da yararlanarak açıklayabilmektir. Bir sosyolog nasıl ki hukuktan yararlanmadan toplumsal olayların sebeplerini sağlıklı açıklayamazsa; bir hukukçu da toplum ve toplumsal davranışlar hakkında bilgisizse ne koyduğu kanunlar hakkında bir çözüm talebi; ne de bu kanunların uygulanmasının savunuşu konusunda başarılı olur…

Sosyoloji ve Antropoloji

Antropoloji ırk bilimidir. İlkel toplulukları ve günümüze kadar gelişip değişen genetik kodlarını ve tüm bu farklı gen haritalarıyla birlikte farklı insan ırklarının farklarının neler olduğunu açıklar. Sosyolojiyse devreye girerken çağdaş uygarlıkların davranış sebeplerini ırklara göre de inceleyebilmek için antropoloji biliminden yararlanmak zorundadır.

Sosyoloji ve Coğrafya

Ülkelerin yerşekilleri, iklimleri, doğal kaynakları, bu alanda yaşayan insanları, bitki örtüsü ve hayvanları inceleyen coğrafya; bütün bu konuları incelerken insan topluluklarını da etkileyen tüm bu etmenlerini sosyolojiden bağımsız düşünemez. Sosyal hayat şartları bölgelere göre değişim gösterdiğinden, sosyoloji coğrafyadan yardım almak durumundadır.

Sosyolojide Yöntem ve Araştırma Teknikler

Bir bilimin amaca ulaşmasını sağlayan araştırma planı belli bir teknik ile olguları kurabilmek ve onları çözümleyebilmek, varsayımları da doğrulayabilmek adına kullanılan araçlardır. Uygulamaların metodunu somutlaştırmaya yarar.

Sosyolojide Kullanılan Yöntemler

1) Tümdengelim: Genel ifadelerden kavramlar yolu ile özel ifadelere doğru akışın sağlandığı yöntemdir. Mesela toplumdaki ekonomik şartlar ve yaşadığı coğrafyalar yaşam biçimlerini etkiler. Buradan tek tek ‘toplumlar’ ( bireyler değil- o psikolojinin görevi) hakkında yargıya varılabilir.

2) Tümevarım: Özel ifade ve verilerden deneyler yoluyla genel sonuçlara ulaşma yöntemidir.

3) Karşılaştırmalı Yöntem: Birden fazla olgunun, toplumun veya kurumun ortaya çıkarılması için karşılaştırmalı biçimde inceleme yöntemidir.

4) Birleştirici Yöntem: Sosyal olayları içinde kapsadığı neden-sonuç etkileri baz alınarak sınıflandırılan yöntemdir.

5) Tarihsel Yöntem: Herhangi bir durum ve olay veya toplumun geçmişten günümüze incelenmesidir.