İslamiyet Dönemi Türk Edebiyatı nın önemli isimleri arasında yer alan Yusuf Has Hacip, Balagusunlu şair ve düşünürdür. 1069-1070 yılları arasında yazdığı Kutadgu Bilig, dönemin Kaşgar hükümdarı na ithaf edilmiştir. Bu eser, Balagasunlu şair Yusuf a Has Haciplik rütbesi kazandırmıştır.Kutadgu Bilig in Türk Edebiyatı ndaki Yeri ve Biçimsel Özellikleri
Kutadgu Bilig, Türk-İslam Edebiyatı nın ilk eseri olarak Türklerde devlet ve yönetim anlayışı ile Türk-İslam felsefesinin dünya görüşü ve beşeri kavramlarına ışık tutmaktadır. Kutadgu Bilig in 1435 yılında bulunan ve Uygur Türkçesi ile yazılan ilk nüshaları, Wilhelm Radloff tarafından 1871 yılında tercüme edilmiş ve salt Türk Edebiyatı değil Dünya Edebiyatı da eser ile yakından ilgilenmiştir.
Kutadgu Bilig, mesnevi türünün ilk örnekleri arasında da gösterilmekle birlikte daha çok bir siyasetname olarak tanınmaktadır. Beyitler halinde yazılmış olup 6645 beyte sahiptir. Bunun yanında orjinalinde bulunan, esere ve yazarına yönelik önsöz ile 77 beyiti kapsayan mesnevinin bir başkası tarafından yazıldığı kabul görmüş bir kanıdır.
Kutadgu Bilig Konusu
Eser, temel olarak adalet, devlet, akıl ve kanaat arasındaki ilişkileri adaleti temsil eden Kün Toğdı; devleti temsil eden Ay Toldı, akılı temsil eden Öğdülmüş ve kanaati temsil eden Ogdurmış isimli kahramanlar arasında geçen konuşmalar yolu ile anlatmaya çalışır.
Giriş Bölümü: Kutadgu Bilig in giriş bölümü, bizleri siyasetnamenin en önemli kahramanları ile tanıştırırken bir yandan da bu kahramanlar arasındaki olaylar zincirini başlatmadan önce tanışmalarını konu edinir. Kitabın ana kahramanlarından Kün Toğdı, devleti temsil etmektedir ve dünyaca ünlü bir bey olarak bilge insanların yakınlığına ihtiyaç duymaktadır. Ay Toldı, kişiliği oturmuş, faziletli bir genç olarak Kün Toğdı nın hizmetine girmek amacı ile yollara düşer. Beye yakın bir isim olan Küsemiş vasıtası ile bu dileğini gerçekleştirir ve Ay Toldı nın huzuruna çıktığı ilk günden itibaren donanımı, fazileti ve bilgeliği ile dikkatleri üzerine çeker.
Ay Toldı ve Kün Toğdı arasında insan olmaya, adalete dair yapılan konuşmalar, bir siyasetçinin ve insanların özellikleri açısından çok şeyler anlatır okurlarına.
Gelişme Bölümü: Ay Toldı nın ölümü üzerine Kutadgu Bilig de yeni bir kahraman karşımıza çıkar: Öğdülmüş. Ay Toldı nın oğlu olan bu kahraman, kısa sürede sarayda çok yükselir ve adeta Kün Toğdı nın sağ kolu olur.
Adalet Kün Toğdı nezdinde, akıl ise Öğdülmüş nezdinde temsil edilirken; sahneye kendini dünyadan çekmiş ve itikada yönelmiş Ogdurmuş girer. Ogdurmuş ile Kün Toğdı arasında geçen konuşmalarda dünya ve ahiret hayatı üzerine anlamlı mesajlar verilir.
Sonuç Bölümü: Ogdurmuş un gelişme bölümünde sahneye girmesi ile devlet yönetimi, akıl, insan olmak perspektifinde ilerleyen konuşmalar dünya ve ahiret hayatı üzerinde ağırlık kazanır. Bunun ardından Ogdurmuş un ölümünün yaklaşması sonuç bölümünü hazırlar. Ogdurmuş ile Öğdülmüş arasında geçen son konuşmalar aslında temel İslam düşüncesinin dünya ve ahiret hayatına bakışını özetler. Ogdurmuş un ölümü ve bu ölüme karşı Öğdürmüş ve Kün Toğdı nın üzüntülerini içeren satırlar ile Kutadgu Bilig nihayetlenir.
Kutadgu Biligden Seçmeler
Yüz Temel Eser serisi için hazırlanan Kutadgu Bilig ten Seçmeler, eserin dört ana kahramanı arasında geçen konuşmaları içeren beyitlerin bazı konu başlıkları halinde toplanarak bir araya getirilmesi ile oluşur ve bir nevi seçme beyitler şeklinde pasajlar sunar. Bu başlıklarda acelecilik, düşmanlık gibi kötü vasıflara yönelik bilgelik içeren nasihatlar olabildiği gibi cesaret, doğruluk, iyilik şeklinde insani vasıflar da konu edinilir. İnsanlar arasındaki ilişkilere ve kendini gerçekleştirmiş bir birey olmaya yönelik önemli mesajlar veren ve insan olduğumuzu hatırlatan, insanı bütün samimiyeti ile iyiye, iyiliğe ve güzelliğe yönlendiren bu satırlar her yaşta ve her dönemde okunması gereken bir başyapıttır aslında.