-
- Üyelik Tarihi
- 14 Ocak 2014
-
- Mesajlar
- 1,409
-
- MFC Puanı
- 354
İzmir Aydın Denizli Muğla ve Balıkesir illerimizin yer aldığı Ege bölgemizde oynanan oyunlarımızın çoğunluğunu Zeybek oyunları oluşturduğu için bu yöremize oyunlar bakımından Zeybek Oyunları Bölgesi deniyor.
Zeybek oyunları tek kişi tarafından oynandığı gibi teklerden oluşan bir daire halinde de oynanmaktadır.
Zeybek oyunları sadece Batı Anadoluda değil İç Anadoluda ve hatta diğer Türk topluluklarının yaşadığı Orta Asya topraklarında da zeybek türünün oynandığını görüyoruz. Zeybekler bir efenin yönetiminde ovadan ovaya dağdan dağa gezen yoksulları gözetip yörede belirli bir otoriteye sahip olan genellikle zalimlere veya sonradan görme zenginlere göz açtırmayan zaman zaman işlediği bir suç yüzünden hapse girmeden dağlara kaçan yönetime ters düşmüş insanlardır.
Efeler ise yanına gelenkendisine sığınan diğer zeybeklere yol yöntem öğreten onları eğiten yerine göre akıl verip anlaşmazlıkları çözen bir kimlik içinde görünmüşlerdir. Zeybeklerin yaşayışları çok hareketlidir. Çok kısa bir süre içinde kilometrelerce uzaklara gidip takipten kurtulabilirler. Ancak bu hareketli geçen yaşayışları içinde zaman zaman coşkuya heyecana ve özleme kapıldıklarını; yer yer hareketli yer yer ağır ve asaletini ortaya koyan duruş ye adımlarla örülmüş bir oyuna kalktıklarını biliyoruz. Bu oyun sırasında ses tonlarıyla hareketleriyle ve hatta mimikleriyle çevrelerinde saygı ve hayranlık duygularını canlandırırlar. Zaten efe veya onun zeybekleri hırsızlığa yağmacılığa adaletsizliğe ve şımarıklığa asla izin vermez; bunları hiç hoş karşılamaz. Hele de namusa dil ve el uzatanları derhal topluluğundan atar ve cezasını gerekirse kendisi verir.
Oyunlarında çalınan enstrümanlar arasında bağlamaları curaları açık havada ise davul ile zurna birlikteliğini görürüz. Kapalı mekânlarda ise darbuka tef veya zilli maşa da kullanılır.
Geçen yüzyılın başından itibaren klârnetin de yer yer oyunlarda kullanılması bu bölgenin Batı kökenli sazlara karşı olan eğilimini kanıtlamaktadır. Zeybek oyunları oyunu ilk kez düzenleyip ortaya koyanın adıyla da anılmaktadır. Söz gelimi Aydın yöresinde Kadıoğlu Koca Arap Yörük Ali; Muğla yöresinde Kerimoğlu; İzmir ve çevresinde İnce Memet Sinan Ağa zeybeği Kütahyada Sinanoğlu Hamamcı ve Ahmet Bey zeybeği bu türden sayılabilir. Ayrıca ait olduğu yerin adıyla anılan birçok zeybek oyunu vardır.
Zeybek giyim-kuşamı da zengin bir görünüm içindedir. Hareketlerinin çabuk olması mecburiyeti onların canlı atak ve çevik olmalarını engellemeyen bir giysiye sahip bulunmalarını gerektirir. Yürüyüşte zorluk çıkarmayan kısa şalvarlar giyen zeybeklerin bu giysisi diz üstünde kalır. Maviye yakın tonlar koyu mavi dikenlik ve koruluk yerlerden hızla geçerken ayakları çizik ve sıyrıklardan korur. Bazen efelerin körüklü çizme giydiği olursa da en yaygın olan çarık veya yemenidir. Yemenilerin renkleri arasında en sevilip tutulan renk kırmızıdır. Çizmeler ise siyahtır.
Zeybeklerin üst giysileri de çok renklidir. Başlarındaki fes veya börk bunların üstünde ipekten yapılmış ince renkli çiçekli oyalarla bezeli yemeni veya poşular vardır. Soğuk havalarda ayrıca boyunlara işlemeli uzun örgülerle yapılmış püskülleri olan ipekli kumaştan bir kefiye yerleştirilir. İnce bürümcükten pamukludan ketenden yapılmış bir ten gömleği üzerine zıbın veya işlik giyilir. Kolları uzun olup uçları yırtmaçlıdır. Yaka dik olup önü düğmelidir. Yaka ve kumaş üzerine giyilen camadanın kolları çok ince süslerle ve motiflerle bezenmiştir. Camadan üzerine de kartal kanadı adı verilen cepken giyilir. Kanat adının verilmesine sebep omuz hizasından itibaren sallama diye bilinen parçaların açık ve hareketi kolaylaştıran biçimde olmasıdır. Oyuncuların başı kimi yerlerde açık olmasına rağmen birçok yerlerde de örtülüdür. Erkek oyuncuların başlarını kapayan fes külah takke puşi şapka kasket vb. giysileri bir kadın başı kadar süslü ve renkli değildir. Zeybek bölgesinde görülen erkek başlarındaysa rengarenk oyaların yer aldığı ve fesin üzerine dolanan çevreler yazmalar erkek giysisinin en gösterişli parçasıdır.
Genellikle iç giyimde görülen içlik iç mintanı işlik ak göynek vb. üst giysi parçası yakasız veya yarım dik yakalı uzun kollu el dokuması kumaştan ince pamukludan açık renkli veya beyaz paçaları geniş uçkur yuvası basit motiflerle süslü olanlarını da bulmak mümkündür. Bitlis ve civarında görülen şal şepik tamamen el dokuması ince parlak ve çizgili kumaştan yapılır. Şalvar bölümüne şal denir ve neredeyse pantolon biçiminde bir kesimi vardır. Sırta giyilen şepik ise bir tür yelektir. Yelek rengi diğer bölgelerde de siyah veya laciverttir. Genel olarak yeleklerde ve bele sarılan kuşaklarda pek fark yoktur. Yeleklerin yakası geniş bir V çizer önleri açık ve düğmelidir. Ön kanatlarda bulunan iki cep köstekli saat ve zinciri çakmak vb. bulundurmaya yarar. Kuşakların önemli bir bölümü renkli olarak dokunur veya örülür uçlarına da püsküller yapılır. Kuşak üçgen biçiminde ikiye katlandıktan sonra bu uzun püsküllü kısım ön tarafa gelecek şekildeucu bele sokulur.
Deseni çizgilidir ama renkleri çok çeşitlidir. Şal kuşak türü ise daha ince zarif ve gösterişlidir. Erkek oyuncuların giyiminde çoraplar ayrı bir yer tutar. Türleri motifleri ve örüldükleri malzemeleri aracılığıyla çorapların birbirlerinden ayrıldıkları görülür. Hemen her ilin hatta her köyün çoraplarında yüzlerce değişik motif ve renk farkı dikkatleri üzerine çeker. Birçok yerde bu motiflerin yöre halkınca bilinen özel anlamlar yüklenmiş olması o kişinin statüsü medenî durumu uzaktan belli edilmiş olur. Oyalarda görülen çeşitlilik renklilik ve anlam yüklemelerini bu kez çoraplarda görebiliriz. Genellikle ince yün iplikle örülen çoraplar bazı bölgelerde şalvarın veya pantolonun paçalarının kesimi dolayısıyla kendini daha çok belli eder.
Türk halk danslarının oyuncularındaki hareketliliği rahatlığı esnekliği ve estetik güzelliği hiç güçlük çıkarmadan ortaya koyacak olan giysi parçası şüphesiz ayağa giyilen parçadır. Ayakkabının oyunlar boyunca ayrı bir değer ve önem kazanır. Halaylarda barlarda ve diğer türlerde gördüğümüz çarık yemeni kundura mest kara lastik pabuç vb. doğa şartlarına uyması bakımından yerlerini çizme türü bir parçaya bırakırlar. Genellikle sarp kayalık dikenli çalılık ortamlardaki Türk halk danslarında çizme körüklü çizme yahut kalın çorap üstüne çarıktan gelen sağlam kaytanlarla bağlı bir parça bu vahşi doğa şartlarıyla başa çıkabilmek için tercih edilmektedir. Erkek giysilerini tamamlayan önemli aksesuarlar arasında ise para kesesi yağlık pazıbent saat kösteği hamaylı muska tabakasilahlık çevre kama vb. saymak mümkündür. Sakarya toplu olarak oynandığı zaman oyuncuların birbirlerine tutunmadan oynadıkları salma oyunlardır.
Türkiyedeki Türk halk danslarının en yaygın olanlarından biri de zeybek türü oyunlardır. Kelimenin kullanıldığı bölgelere bakarsak kara tercih edilen renklerdir. Bacaklar tozluk ile örtülmüştür. Kalın tozluklar çalılık ten gömleği önü açık ancak düğmeli krem bir parçadır. Ayağa giyilen şalvar çok değiştirilemeyen bir giysidir. Bazı yörelerde ağı uzun çorapların değerini ve önemini bir kat daha artırır. Öyle ki örülen çorapta kullanılan türlerine bakarak oyuncuya destek olması şarttır. Bu bakımdan ayağa giyilenler mendil
Ege denilince akla Zeybek gelir. Mert, cesur, atılgan, mazluma dost, haksızlığa düşman olarak tanınırlar. Türk köylüsünün tipik bir örneğidir. Kurtuluş savaşında gösterdikleri başarılar ünlerine ün katmıştır. Bugün Zeybeklik tarihi bir anı olarak yaşatılmaktadır.
Bölgenin oyun türü Zeybektir. Batı Anadolu'nun hemen hemen her, yerinde ''Zeybek'' türündeki oyunlar,görülür. Afyon, Antalya, Isparta, Burdur, Sakarya çizgisinin batı tarafında kalan illerimizde bu tür oyunun büyük etkileri vardır.
Yörede kadınların oynadığı oyunlara ''Kadın Zey*bek'', erkeklerin oynadığı oyunlara ''Erkek Zeybek" denil*mektedir. Kadınların oynadığı oyunlar erkeklerin oynadığı oyunlara göre daha yürüktür. Erkek oyunlarının yöredeki bir diğer adı da "Ağır Zeybek" tir. Ege nin bir çok yerinde oynanan bu tür oyunların en ağırlarına İzmir, Aydın, Muğla, Manisa illerinde rastlamak mümkündür. Zeybek oyunlarının diğer oyunlara (Bar, Halay, Horon v.b.) göre en büyük özelliği tek olarak serbest oynanmasıdır. Toplu olarak oynanan Zeybek oyunlarında oyuncular arasında müzik ve ritim hariç hiçbir bağ bulunmaz. Oyunu oynayan kişi hiçbir kurala bağlı kalmadan tamamen içinden geldiği gibi oynar.Zeybek oyunları toplu olarak oynandığında, yöresel olarak daire formu kullanılır.
Efe, Zeybek gruplarının başıdır. Zeybekler arasında kahramanlık yapmış cesur ve mert kişiler arasından seçilir. Efe olmak için Zeybekler arasında yaşça büyük olmak önemli değildir. Zeybek, Kızanlara göre daha çok kahramanlık yapmış cesur kişilerdir. Zeybekler efenin Emriyle kızanları yetiştirirler. Zeybekler, efelerin yanında birer kol beyi görevi görürlerdi. Zeybekler iyi silah kullanan cesur kişilerdir.
Zeybeklerin maiyetindeki gençlere ''Kızan'' denilir.
Söz konusu oyunlar kendi içinde türlere ayrılmaktadır:
Ağır Zeybek
Kaşıklı Zeybek
Teke (kıvrak)Zeybeği
Kırık Zeybek
Bey Zeybek
Zeybek oynayan dansçı, kollarını omuz hizasında, elleri başıyla aynı hizada olacak şekilde iki yana doğru açar ve bazı oyunlarda kollarını dirseklerden hafifçe kırar. Büyük adımlar atarak ağır ağır hareket eder. Ara sıra yere doğru eğilip bir dizin yere dokundurulması, bu dansın belirgin hareketlerindendir. Bu tarz zeybekler İzmir, Aydın, Manisa taraflarında görülen zeybek türleridir. Buna Muğla'nın kuzey tarafları, Denizli'nin batı tarafları, Balıkesir'in Ege sahilleri ile Çanakkale'de eklenebilir.
Kütahya, Uşak ve Afyon daha çok kaşıklı zeybek etkisindedir. Yine Balıkesir'in doğu kısımları ile Bursa, Eskişehir, Bilecik, Ankara taraflarında oynanan oyunlar da kaşıklı zeybek kategorisine girer.
Burdur, Isparta, Antalya ile Muğla ve Denizli'nin güney kısımları teke zeybekleri içine girer ve kıvrak ezgileri vardır.
Balıkesir'in iç ve güney kısımlarında ise kırık zeybek oyunlarına rastlanır.
Alıntı