- Konum
- ىαкαяyλ
-
- Üyelik Tarihi
- 27 Kas 2009
-
- Mesajlar
- 24,120
-
- MFC Puanı
- 79
1) ki bağlacının ve -ki ekinin yazımı:
Türkçede üç çeşit ki vardır:Bağlaç olanki,sıfat yapan ki ve zamir olan(ilgi zamiri) ki dir.Bağlaç olan ki daima ayrı yazılır.Sıfat yapan ki ve zamir olan -ki eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.
Dilimizdeki bu üç farklı -kiyi birbiriyle karıştırmamak için şu pratik yöntemleri uygulayın.
*Cümle içerisinde kiden sonra ler çokluk ekini getirebiliyorsanız o ki zamir olan kidir.
Ayrıca zamir olan kinin bir ismin yerini tuttuğunu ve genellikle zamirlerin üzerine geldiğini de unutmayın.
---Arabam bozuldu , seninki(ler)ni kullanabilir miyim?
---Onunki(ler) seninki(ler)den daha iyi olmuş.
Görüldüğü gibi cümle içerisinde ki zamirinden sonra ler ekini getirdiğimizde cümlenin yapısında herhangi bir bozukluk meydana gelmiyor.Öyleyse bu kiler ilgi zamiridir.
*Sıfat yapan ki de sıfat tamlaması kurar. Sıfat yapan ki her zaman bitişik yazılır.Pratik olarak önündeki ismehangi sorusunu yönelterek bulur ve diğer kilerden ayırt ederiz.
---Sokaktaki çocuklara sahip çıkmamız gerekiyor.(Hangi çocuklar?)
---Sınıftaki öğrenciler dışarı çıksın.(Hangi öğrenciler?)
Görüldüğü gibi sıfat yapan kiyi alan sözcüğün hemen önündeki isme hangi sorusunu yöneltebiliyoruz.Öyleyse bu ki sıfat yapan kidir ve eklendiği sıfata daima bitişik yazılır.
*Bağlaç olan ki ise daima ayrı yazılır.Diğer ki ekleriyle karıştırmamak için cümleden çıkartırız, cümlenin yapısında ciddi bir bozukluk olmuyorsa o ki bağlaç olan kidir. Ayrıca bağlaç olan kinin daha vurgulu söylendiğini de göz önünde bulundurmak gerekir.
*Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.(Duydum unutmuşsun gözlerimin rengini)
*Sen ki dünyalara değersin.(Sen dünyalara değersin.)
*Şimdi anlıyorum ki o yaptıklarım bir hataydı.(Şimdi anlıyorum o yaptıklarım bir hataydı)
Görüldüğü gibi bağlaç olan ki cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir daralma olsa da yapısında ciddi bir bozukluk olmuyor, öyleyse bu kiler bağlaçtır ve daima ayrı yazılır.
NOT:
Mademki,halbuki,oysaki,çünkü,sanki sözcüklerindeki ki ler bağlaç olmasına rağmen kalıplaştığı için bitişik yazılır.
2) de bağlacının ve de bulunma durum ekinin yazımı:
de da bağlacı da tıpkı ki bağlacı gibi ayrı bir sözcük olduğu için daima ayrı yazılır.Bulunma durum eki olan -de,-da, -de,-ta ise eklendiği sözcüğe bitişik yazılır. de,da bağlacıyla -de,-da,-te,-ta ekleri birbiriyle karıştırılmamalıdır.Pratik olarak birbirinden şu şekilde ayırt ederiz: Cümle içerisinde cümleden deyi çıkartırız,eğer cümlenin yapısında bir bozukluk olmuyorsa o de bağlaçtır.Cümlenin yapısı bozuluyorsa o debulunma durum ekidir.
*Kitap da alacağım.(Kitap alacağım)
*Sen de onun gibisin.(Sen onun gibisin)
Görüldüğü gibi bağlaç olan de ,da cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısında bir bozukluk olmuyor.Şimdi de aşağıdaki örnekleri inceleyelim:
*Sende bir şeylerim kaldı.(Sen bir şeylerim kaldı)
*Onu otobüste gördüm.(Onu otobüs gördüm)
Görüldüğü gibi bulunma durum eki cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısı bozuluyor.
Önemli uyarı: Bağlaç olan de,danın kesinlikle te,ta biçimi yoktur.
*Sana kazak ta alacağım.(yanlış)
*Sana kazak da alacağım.(doğru)
Ayrıca bağlaç olan de,da bir özel isimden sonra gelirse kesme işaretiyle ayrılmaz.
*Bize Ahmetde gelecek.(yanlış)
*Bize Ahmet de gelecek.(doğru)
3. mi soru edatının yazımı:
mı,mi,mu,mü soru edatı eklendiği sözcükten her zaman ayrı yazılır,kendinden sonra gelen ekler soru edatına bitişik yazılır:
*Yarim İstanbulu mesken mi tuttun?
*Bize gelecek misiniz?
*Sen miydin dün rüyalarıma giren?
Soru edatı olan mı mi mu mü ile fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan ma,-menin darlaşmış biçimi birbiriyle karıştırılmamalıdır:
*Niçin beni dinle miyorsun?
Yukarıdaki cümlede mi ayrı yazılmamalıdır;çünkü buradaki mi soru eki değil, ma,-me olumsuzluk ekinin darlaşmış biçimidir.Cümleden miyi çıkartıp cümleyi tekrar okuduğumuzda cümledeki soru anlamının kaybolmadığını sadece olumsuzluğun kaybolduğunu görürüz.Cümleye soru anlamını katan mi değil, niçin sözcüğüdür.
Soru edatı olan mı,mi,mu,mü cümleye soru anlamından başka anlamlar da katabilir.
*Sana güzel mi güzel bir elbise aldım.(pekiştirme göreviyle kullanılmış)
*Bu testi de çözdün mü konuyu daha iyi anlarsın.(Çözdüğün zaman)
*Tüm bunları ben mi yapmışım?(reddetme,kabullenmeme)
4)Sayıların yazımı:
Sayılar daima ayrı yazılır;ancak çek ve senetlerde sahtekarlığın önlenmesi amacıyla bitişik yazılır.
*Yaş otuz beş yolun yarısı eder.
*Bu yıl dershanemize tam bin beş yüz altmış kişi kayıt yaptırdı.
5)Kısaltmaların Yazımı:
Birkaç kelimeden oluşan kurum ve kuruluş adlarının kısaltmaları yapılırken araya nokta konmaz.
*TBMM *PTT *THY *TEK *KKTC *MTA *DSİ
Cümle içerisine kısaltmalara bir ek getirileceği zaman kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır.
*Kardeşim THYda çalışıyor.(yanlış)
*Kardeşim THYde çalışıyor.(doğru)
*Aç bakalım TVda ne var? (yanlış)
*Aç bakalım TVde ne var? (doğru)
Tek bir sözcüğün kısaltması yapılıyorsa kısaltmanın sonuna nokta konur:
*Dr. *Prof. * c. * s. * bk.
6)Gün ve Ay Adlarının Yazımı:
Cümle içinde geçen gün ve ay isimleri küçük harfle başlar;ancak gün ve ay isimleri bir tarihe bağlanmışsa yani yanında bir rakam varsa büyük harfle başlatılır.
*Okullar haziranda kapanıyor.(doğru)
*Okullar 14 Haziranda kapanıyor.(doğru)
*Ben 21 Mart 1978 Salı günü doğmuşum.(doğru)
*Sınav 16 haziranda yapılacak(yanlış)
*Sınav 16 Haziranda yapılacak. (doğru)
7)Yön İsimlerinin Yazımı:
Yer-yön bildiren (doğu ,batı,güney,kuzey,orta ) sözcükler, tek başına ya da özel isimden sonra kullanıldıklarında küçük harfle,özel isimden önce kullanıldıklarında büyük harfle başlar:
*Siz Kuzey Amerikayı gördünüz mü?
*Siz Amerikanın kuzeyini gördünüz mü?
*Bu insanlar buraya Güney Asyadan gelmişler.
*Bu insanlar buraya Asyanın güneyinden gelmişler.
*Sizin daha da batıya gitmeniz gerekiyor.
NOT:
Yer-yön bildiren kelimeler eğer bir insan topluluğunun yerini tutuyorsa büyük harfle başlatılmalıdır.
*Bu konuda Batı bizi anlamıyor.
*Dün Doğu bu haberle çalkalandı.
8.Coğrafi Terimlerin Yazımı:
Ay,Güneş,Dünya,Mars gibi kelimeler eğer coğrafi bir terim olarak gök cisimlerini anlatmak için kullanılırsa büyük harfle, bunun dışında kullanılırsa küçük harfle başlar:
*Ay,Dünyanın uydusudur.
*Siz, Dünyanın Aya ve Güneşe olan uzaklığını biliyor musunuz?
*Daha dünyalar kadar işim var.(terimlikten çıkmış)
*Pencereden içeriye güneş giriyordu.(terimlikten çıkmış ,güneş ışığı anlamında)
9)Tarihlerin Yazılışı:
Gün ve yıl sayıları rakamla ;ay, hem rakamla hem de yazıyla gösterilebilir:
*21 Mart 1978 *25.11.1930 *11.X.2000 *18/01/1919
Not:Tarih bildiren sayılardan sonra gelen ekler,kesme işaretiyle ayrılır.
*19 Mayıs 1919da *18.12.1933te
10)Birleşik Sözcüklerin Yazımı:
İki ya da daha çok sözcüğün yeni bir kavramı karşılamak üzere birleşip kalıplaşmasıyla oluşan sözcüklere birleşik sözcük denir.
Birleşik sözcüklerden bazıları bitişik yazılırken bazıları da ayrı yazılır.Bir birleşik sözcüğün bitişik yazılması için şu özellikleri taşıması gerekir:
a)Anlam Kaymasıyla Oluşmuş Birleşik Sözcükler Bitişik Yazılır:
Hanımeli, Kabakulak,Suçiçeği,Kuşpalazı,
b)Ses Değişikliği Yoluyla Oluşmuş Birleşik Sözcükler Bitişik Yazılır: Sütlaç,Kaynana,Cumartesi,Nasıl,Niçin,Zannetmek,His setmek,Emretmek,Sabretmek,
Kaybolmak,Kahrolmak,reddetmek
c)Tür Değişmesi Yoluyla Oluşmuş Birleşik Sözcükler Bitişik Yazılır:
Gecekondu,Biçerdöver,Bilirkişi,Dedikodu,Ateşkes
d)Kurallı Birleşik Fiiller Bitişik Yazılır:
*Yapıverdi,Alıverdi,Öpüver,Koşuver (Tezlik birleşik fiili)
*Yapabildi,Yürüyebiliyor,Çalışabilmiş (Yeterlilik birleşik fiili)
*Bakakaldı,Süregelmiştir,Koşadursun (Süreklilik birleşik fiili)
*Düşeyazdı,Öleyazdı(Yaklaşma birleşik fiili)
Not:
Etmek, olmak yardımcı eylemleri önündeki isimle birleşirken önündeki isimde bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa bitişik, yoksa ayrı yazılır:
*Hissetmek ,Reddetmek,Emretmek, Terk etmek,Hasta olmak,Ayırt etmek
11)İkilemelerin Yazımı:
İkilemeler ayrı yazılır ve aralarına herhangi birnoktalama işaretikonmaz.
*Beni er geç anlayacaksın.
*Sen de doğru dürüst bir iş bulamadın gitti.
*Beni görüce koşa koşa yanıma geldi.
12)Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler:
1)Her cümle büyük harfle başlar:
*Sana bakmak bütün rastlantıları reddedip bir mucizeyi anlatmaktır.
*Yazdığım bütün şiirler,sana başlayan bir kitap için önsöz.
*Aşk sorgusunda şahanem yalnız kelepçeler sanıktır.
2)Yazı başlıklarının her sözcüğü büyük harfle başlar:
*Türk Dilinin Korunması *Aile Eğitiminin Önemi
3)Bütün özel adlar büyük harfle başlar.Özel adların başlıcaları aşağıda belirtilmiştir:
a)Kişi ad ve soyadları:
*Faruk Nafiz Çamlıbel *Halit Ziya Uşaklıgil
b)Hayvanlara verilen adlar:
*Sobanın başında uyuyan Pamuk mu?
*Bugün Boncuk keyifsiz gibi.
c)Ulus,mezhep,tarikat din adları:
*Biz İslamiyeti 10. yüzyılda kabul ettik.
*Anadoluda kurulan tarikatlardan biri de Aleviliktir.
d)Ülke adları:
*Türkiye ile Yunanistan ilişkileri eskisine göre şimdi daha iyi.
e)Bulvar,sokak,mahalle adları:
*Biz Turgut Özal Bulvarında oturuyoruz.
*Mimar Sinan Mahallesine yeni bir okul yapılıyor.
f)Kıta,bölge,dağ ,ova,deniz,göl,ırmak adları
ağ,ova,deniz,göl,ırma k adları eğer kendinden önceki özel isme dahilse büyük harfle başlar,dahil değilse küçük harfle başlar.
*Konya Ovası Türkiyenin buğday ambarıdır.
Yukarıdaki cümlede ova sözcüğü özel isme dahil olduğu için yani ikisi bir olup bir yeri karşıladığı için büyük harfle başlar.Eğer ova sözcüğünü çıkarıp sadece Konya dersek aklımıza Konya Ovası değil, Konya şehri gelecektir.
*Toros dağları Akdenizdedir.
Yukarıdaki cümlede dağ sözcüğü özel isme (Toros) dahil olmadığı için küçük yazılır.
Özel ismin önündeki dağ sözcüğünü çıkarttığımızda Torosların tek başına yer adını karşıladığını görürüz.Öyleyse dağ sözcüğü özel isme dahil değildir ve küçük harfle başlatılmalıdır.
*Siz Tuz Gölünü hiç gördünüz mü?
Yukarıdaki cümlede göl sözcüğü büyük harfle başlamalıdır;çünkü göl sözcüğü özel isme dahildir.Göl sözcüğünü cümleden çıkartıp tek başına tuz dediğimizde yine tek başına kast edilen yeri karşılamadığını görüyoruz.Öyleyse buradaki göl sözcüğü özel isme dahildir ve büyük harfle başlatılmalıdır.Aşağıdaki örnekleri de bu mantık çerçevesinde inceleyiniz.
*Meriç nehri *Alp dağları *Van Gölü *Ağrı Dağı *Çanakkale Boğazı
g)Kurum,kuruluş,örgüt,parti,dernek adları:
*Sosyal Sigortalar Kurumu bugün zor durumdadır.
*Cumhuriyet Halk Partisi ,Atatürktarafından kurulmuştur.
h)Yapı,yapıt,kitap,dergi,gazete adları:
*Ben Topkapı Sarayını görmeyi çok isterdim.
*Sizlere Küçük Ağayı ve Çalıkuşunu okumanızı tavsiye ediyorum.
*Geçenlerde bu makalem Türk Dilinde de yayımlandı.
Not:Özel ada dahil olmayan gazete ve dergi adları büyük harfle başlamaz:
*Dün Hürriyet gazetesinde yayımlanan köşe yazısını okudun mu?
*Kanun Resmi Gazetede yayımlandı.
*Dergah dergisinde yayımlanan Kırık Aynalar adlı öyküyü okuduktan sonra öyküyü sever oldum.
i)Unvanlar,takma adlar:Lakaplar, unvanlar büyük harfle başlar.
*Tarık Buğra eserinde Çolak Salihin fiziki betimlemesini çok güzel yapar.
*Ahmet Mithat Efendiadeta bir yazı makinesidir.
*Ahmet Bey içeride mi?
*Sultan Hanım da mı yok?
*Dün Doktor Ahmet Bey bizdeydi.
*Ahmet doktor olmak istiyormuş.
Not:
Akrabalık bildiren sözcükler küçük harfle başlar.
*Ne güzel komşumuzdun sen Fahriye abla!
*Yarın Ayşe teyzem gelecek.
Ancak akrabalık bildiren sözcük kişinin lakabı olmuşsa büyük harfle başlatılmalıdır.
*Burada ona herkes Nene Hatun derdi.
ı)Dil adları:
*Türkçeye,Arapça ve Farsçadan pek çok kelime girmiştir.
j)Din ve mitoloji kavramları:
*Tanrı,Allah,Cebrail,Zeus
Not: Tanrı sözcüğü özel ad olarak kullanılmadığı zaman küçük harfle başlatılır.
*Yunanlılar da tanrılarına kurban sunarmış.
Bazı dini kavramlar gelenekselleşmiş olarak küçük harfle başlar:cennet,cehennem,sırat köprüsü
k)Milli ve dini bayramların adları büyük harfle başlar:
*Kurban Bayramı *Ramazan Bayramı *Cumhuriyet Bayramı .
13)Satır Sonunda Kelimelerin Bölünmesi:
Türkçede satır sonuna sığmayan kelimeler bölünebilir;fakat heceler bölünemez.
gel-
iyorum (yanlış)
..ge-
liyorum (doğru)
Birleşik kelimeler satır sonunda bölünürken tek bir sözcükmüş gibi hecelere ayrılır.
baş-
öğretmen (yanlış)
..ba-
şöğretmen (doğru)
.ilk-
okul (yanlış)
...il-
kokul (doğru)
........Durmu ş-
oğlu (yanlış)
..Durmu-
şoğlu (doğru)
Ayırmada satır sonunda ve satır başında tek harf bırakılmaz.
.. ..a-
raba (yanlış)
... .ara-
ba (doğru)
. .niha-
i (yanlış)
..ni-
hai (doğru)
Kesme işareti satır sonuna geldiği zaman yalnız kesme işareti kullanılır;ayrıca kısa çizgi kullanılmaz.
.Edirne-
nin (yanlış)
...Edirne
nin (doğru)
2005-
te (yanlış)
... ..2005
te (doğru)
14)Ses Olaylarıyla İlgili Yazım Kuralları:
a)Ünsüz değişimi (yumuşaması) yazıya yansıtılır;ancak özel isimlerin yumuşaması yazıya yansıtılmaz.
*Kitapı (yanlış) kitabı (doğru)
*Mehmedin (yanlış) Mehmetin (doğru)
b)Sert ünsüzlerin benzeşmesi yazıya yansıtılır.
*Dolapda (yanlış) dolapta (doğru)
*2005de (yanlış) 2005te (doğru)
c)Dudak ünsüzlerinin benzeşmesi(iç ses benzeşmesi) yazıda gösterilmelidir.
*Perşenbe (yanlış) Perşembe(doğru) *penbe (yanlış) pembe (doğru)
*Tenbel (yanlış) tembel (doğru) *çenber (yanlış) çember (doğru)
Ancak kimi özel isimlerde ve birleşik sözcüklerde nli yazılış doğrudur.
*Saframbolu (yanlış) Safranbolu (doğru) *ombaşı (yanlış) onbaşı(doğru)
d)Ünlü düşmesi yazıda gösterilir.
*ağızı (yanlış) ağzı (doğru) *sabır et (yanlış) sabret (doğru)
e) y kaynaştırma ünsüzünden kaynaklanan söyleyişteki daralma yazıya yansıtılmaz.
*Sevmiyecekmiş (yanlış) sevmeyecekmiş (doğru) *yaşıyan (yanlış) yaşayan (doğru)
f)Söyleyişte bazı sözcüklerde yer değiştirme (göçüşme,metatez) olur;ancak bunlar yazıya yansıtılmamalıdır.
*yanlız (yanlış) yalnız (doğru) *yalnış (yanlış) yanlış (doğru)
*kiprik (yanlış) kirpik (doğru) *kirbit (yanlış) kibrit (doğru)
Türkçede üç çeşit ki vardır:Bağlaç olanki,sıfat yapan ki ve zamir olan(ilgi zamiri) ki dir.Bağlaç olan ki daima ayrı yazılır.Sıfat yapan ki ve zamir olan -ki eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.
Dilimizdeki bu üç farklı -kiyi birbiriyle karıştırmamak için şu pratik yöntemleri uygulayın.
*Cümle içerisinde kiden sonra ler çokluk ekini getirebiliyorsanız o ki zamir olan kidir.
Ayrıca zamir olan kinin bir ismin yerini tuttuğunu ve genellikle zamirlerin üzerine geldiğini de unutmayın.
---Arabam bozuldu , seninki(ler)ni kullanabilir miyim?
---Onunki(ler) seninki(ler)den daha iyi olmuş.
Görüldüğü gibi cümle içerisinde ki zamirinden sonra ler ekini getirdiğimizde cümlenin yapısında herhangi bir bozukluk meydana gelmiyor.Öyleyse bu kiler ilgi zamiridir.
*Sıfat yapan ki de sıfat tamlaması kurar. Sıfat yapan ki her zaman bitişik yazılır.Pratik olarak önündeki ismehangi sorusunu yönelterek bulur ve diğer kilerden ayırt ederiz.
---Sokaktaki çocuklara sahip çıkmamız gerekiyor.(Hangi çocuklar?)
---Sınıftaki öğrenciler dışarı çıksın.(Hangi öğrenciler?)
Görüldüğü gibi sıfat yapan kiyi alan sözcüğün hemen önündeki isme hangi sorusunu yöneltebiliyoruz.Öyleyse bu ki sıfat yapan kidir ve eklendiği sıfata daima bitişik yazılır.
*Bağlaç olan ki ise daima ayrı yazılır.Diğer ki ekleriyle karıştırmamak için cümleden çıkartırız, cümlenin yapısında ciddi bir bozukluk olmuyorsa o ki bağlaç olan kidir. Ayrıca bağlaç olan kinin daha vurgulu söylendiğini de göz önünde bulundurmak gerekir.
*Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.(Duydum unutmuşsun gözlerimin rengini)
*Sen ki dünyalara değersin.(Sen dünyalara değersin.)
*Şimdi anlıyorum ki o yaptıklarım bir hataydı.(Şimdi anlıyorum o yaptıklarım bir hataydı)
Görüldüğü gibi bağlaç olan ki cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir daralma olsa da yapısında ciddi bir bozukluk olmuyor, öyleyse bu kiler bağlaçtır ve daima ayrı yazılır.
NOT:
Mademki,halbuki,oysaki,çünkü,sanki sözcüklerindeki ki ler bağlaç olmasına rağmen kalıplaştığı için bitişik yazılır.
2) de bağlacının ve de bulunma durum ekinin yazımı:
de da bağlacı da tıpkı ki bağlacı gibi ayrı bir sözcük olduğu için daima ayrı yazılır.Bulunma durum eki olan -de,-da, -de,-ta ise eklendiği sözcüğe bitişik yazılır. de,da bağlacıyla -de,-da,-te,-ta ekleri birbiriyle karıştırılmamalıdır.Pratik olarak birbirinden şu şekilde ayırt ederiz: Cümle içerisinde cümleden deyi çıkartırız,eğer cümlenin yapısında bir bozukluk olmuyorsa o de bağlaçtır.Cümlenin yapısı bozuluyorsa o debulunma durum ekidir.
*Kitap da alacağım.(Kitap alacağım)
*Sen de onun gibisin.(Sen onun gibisin)
Görüldüğü gibi bağlaç olan de ,da cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısında bir bozukluk olmuyor.Şimdi de aşağıdaki örnekleri inceleyelim:
*Sende bir şeylerim kaldı.(Sen bir şeylerim kaldı)
*Onu otobüste gördüm.(Onu otobüs gördüm)
Görüldüğü gibi bulunma durum eki cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısı bozuluyor.
Önemli uyarı: Bağlaç olan de,danın kesinlikle te,ta biçimi yoktur.
*Sana kazak ta alacağım.(yanlış)
*Sana kazak da alacağım.(doğru)
Ayrıca bağlaç olan de,da bir özel isimden sonra gelirse kesme işaretiyle ayrılmaz.
*Bize Ahmetde gelecek.(yanlış)
*Bize Ahmet de gelecek.(doğru)
3. mi soru edatının yazımı:
mı,mi,mu,mü soru edatı eklendiği sözcükten her zaman ayrı yazılır,kendinden sonra gelen ekler soru edatına bitişik yazılır:
*Yarim İstanbulu mesken mi tuttun?
*Bize gelecek misiniz?
*Sen miydin dün rüyalarıma giren?
Soru edatı olan mı mi mu mü ile fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan ma,-menin darlaşmış biçimi birbiriyle karıştırılmamalıdır:
*Niçin beni dinle miyorsun?
Yukarıdaki cümlede mi ayrı yazılmamalıdır;çünkü buradaki mi soru eki değil, ma,-me olumsuzluk ekinin darlaşmış biçimidir.Cümleden miyi çıkartıp cümleyi tekrar okuduğumuzda cümledeki soru anlamının kaybolmadığını sadece olumsuzluğun kaybolduğunu görürüz.Cümleye soru anlamını katan mi değil, niçin sözcüğüdür.
Soru edatı olan mı,mi,mu,mü cümleye soru anlamından başka anlamlar da katabilir.
*Sana güzel mi güzel bir elbise aldım.(pekiştirme göreviyle kullanılmış)
*Bu testi de çözdün mü konuyu daha iyi anlarsın.(Çözdüğün zaman)
*Tüm bunları ben mi yapmışım?(reddetme,kabullenmeme)
4)Sayıların yazımı:
Sayılar daima ayrı yazılır;ancak çek ve senetlerde sahtekarlığın önlenmesi amacıyla bitişik yazılır.
*Yaş otuz beş yolun yarısı eder.
*Bu yıl dershanemize tam bin beş yüz altmış kişi kayıt yaptırdı.
5)Kısaltmaların Yazımı:
Birkaç kelimeden oluşan kurum ve kuruluş adlarının kısaltmaları yapılırken araya nokta konmaz.
*TBMM *PTT *THY *TEK *KKTC *MTA *DSİ
Cümle içerisine kısaltmalara bir ek getirileceği zaman kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır.
*Kardeşim THYda çalışıyor.(yanlış)
*Kardeşim THYde çalışıyor.(doğru)
*Aç bakalım TVda ne var? (yanlış)
*Aç bakalım TVde ne var? (doğru)
Tek bir sözcüğün kısaltması yapılıyorsa kısaltmanın sonuna nokta konur:
*Dr. *Prof. * c. * s. * bk.
6)Gün ve Ay Adlarının Yazımı:
Cümle içinde geçen gün ve ay isimleri küçük harfle başlar;ancak gün ve ay isimleri bir tarihe bağlanmışsa yani yanında bir rakam varsa büyük harfle başlatılır.
*Okullar haziranda kapanıyor.(doğru)
*Okullar 14 Haziranda kapanıyor.(doğru)
*Ben 21 Mart 1978 Salı günü doğmuşum.(doğru)
*Sınav 16 haziranda yapılacak(yanlış)
*Sınav 16 Haziranda yapılacak. (doğru)
7)Yön İsimlerinin Yazımı:
Yer-yön bildiren (doğu ,batı,güney,kuzey,orta ) sözcükler, tek başına ya da özel isimden sonra kullanıldıklarında küçük harfle,özel isimden önce kullanıldıklarında büyük harfle başlar:
*Siz Kuzey Amerikayı gördünüz mü?
*Siz Amerikanın kuzeyini gördünüz mü?
*Bu insanlar buraya Güney Asyadan gelmişler.
*Bu insanlar buraya Asyanın güneyinden gelmişler.
*Sizin daha da batıya gitmeniz gerekiyor.
NOT:
Yer-yön bildiren kelimeler eğer bir insan topluluğunun yerini tutuyorsa büyük harfle başlatılmalıdır.
*Bu konuda Batı bizi anlamıyor.
*Dün Doğu bu haberle çalkalandı.
8.Coğrafi Terimlerin Yazımı:
Ay,Güneş,Dünya,Mars gibi kelimeler eğer coğrafi bir terim olarak gök cisimlerini anlatmak için kullanılırsa büyük harfle, bunun dışında kullanılırsa küçük harfle başlar:
*Ay,Dünyanın uydusudur.
*Siz, Dünyanın Aya ve Güneşe olan uzaklığını biliyor musunuz?
*Daha dünyalar kadar işim var.(terimlikten çıkmış)
*Pencereden içeriye güneş giriyordu.(terimlikten çıkmış ,güneş ışığı anlamında)
9)Tarihlerin Yazılışı:
Gün ve yıl sayıları rakamla ;ay, hem rakamla hem de yazıyla gösterilebilir:
*21 Mart 1978 *25.11.1930 *11.X.2000 *18/01/1919
Not:Tarih bildiren sayılardan sonra gelen ekler,kesme işaretiyle ayrılır.
*19 Mayıs 1919da *18.12.1933te
10)Birleşik Sözcüklerin Yazımı:
İki ya da daha çok sözcüğün yeni bir kavramı karşılamak üzere birleşip kalıplaşmasıyla oluşan sözcüklere birleşik sözcük denir.
Birleşik sözcüklerden bazıları bitişik yazılırken bazıları da ayrı yazılır.Bir birleşik sözcüğün bitişik yazılması için şu özellikleri taşıması gerekir:
a)Anlam Kaymasıyla Oluşmuş Birleşik Sözcükler Bitişik Yazılır:
Hanımeli, Kabakulak,Suçiçeği,Kuşpalazı,
b)Ses Değişikliği Yoluyla Oluşmuş Birleşik Sözcükler Bitişik Yazılır: Sütlaç,Kaynana,Cumartesi,Nasıl,Niçin,Zannetmek,His setmek,Emretmek,Sabretmek,
Kaybolmak,Kahrolmak,reddetmek
c)Tür Değişmesi Yoluyla Oluşmuş Birleşik Sözcükler Bitişik Yazılır:
Gecekondu,Biçerdöver,Bilirkişi,Dedikodu,Ateşkes
d)Kurallı Birleşik Fiiller Bitişik Yazılır:
*Yapıverdi,Alıverdi,Öpüver,Koşuver (Tezlik birleşik fiili)
*Yapabildi,Yürüyebiliyor,Çalışabilmiş (Yeterlilik birleşik fiili)
*Bakakaldı,Süregelmiştir,Koşadursun (Süreklilik birleşik fiili)
*Düşeyazdı,Öleyazdı(Yaklaşma birleşik fiili)
Not:
Etmek, olmak yardımcı eylemleri önündeki isimle birleşirken önündeki isimde bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa bitişik, yoksa ayrı yazılır:
*Hissetmek ,Reddetmek,Emretmek, Terk etmek,Hasta olmak,Ayırt etmek
11)İkilemelerin Yazımı:
İkilemeler ayrı yazılır ve aralarına herhangi birnoktalama işaretikonmaz.
*Beni er geç anlayacaksın.
*Sen de doğru dürüst bir iş bulamadın gitti.
*Beni görüce koşa koşa yanıma geldi.
12)Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler:
1)Her cümle büyük harfle başlar:
*Sana bakmak bütün rastlantıları reddedip bir mucizeyi anlatmaktır.
*Yazdığım bütün şiirler,sana başlayan bir kitap için önsöz.
*Aşk sorgusunda şahanem yalnız kelepçeler sanıktır.
2)Yazı başlıklarının her sözcüğü büyük harfle başlar:
*Türk Dilinin Korunması *Aile Eğitiminin Önemi
3)Bütün özel adlar büyük harfle başlar.Özel adların başlıcaları aşağıda belirtilmiştir:
a)Kişi ad ve soyadları:
*Faruk Nafiz Çamlıbel *Halit Ziya Uşaklıgil
b)Hayvanlara verilen adlar:
*Sobanın başında uyuyan Pamuk mu?
*Bugün Boncuk keyifsiz gibi.
c)Ulus,mezhep,tarikat din adları:
*Biz İslamiyeti 10. yüzyılda kabul ettik.
*Anadoluda kurulan tarikatlardan biri de Aleviliktir.
d)Ülke adları:
*Türkiye ile Yunanistan ilişkileri eskisine göre şimdi daha iyi.
e)Bulvar,sokak,mahalle adları:
*Biz Turgut Özal Bulvarında oturuyoruz.
*Mimar Sinan Mahallesine yeni bir okul yapılıyor.
f)Kıta,bölge,dağ ,ova,deniz,göl,ırmak adları
*Konya Ovası Türkiyenin buğday ambarıdır.
Yukarıdaki cümlede ova sözcüğü özel isme dahil olduğu için yani ikisi bir olup bir yeri karşıladığı için büyük harfle başlar.Eğer ova sözcüğünü çıkarıp sadece Konya dersek aklımıza Konya Ovası değil, Konya şehri gelecektir.
*Toros dağları Akdenizdedir.
Yukarıdaki cümlede dağ sözcüğü özel isme (Toros) dahil olmadığı için küçük yazılır.
Özel ismin önündeki dağ sözcüğünü çıkarttığımızda Torosların tek başına yer adını karşıladığını görürüz.Öyleyse dağ sözcüğü özel isme dahil değildir ve küçük harfle başlatılmalıdır.
*Siz Tuz Gölünü hiç gördünüz mü?
Yukarıdaki cümlede göl sözcüğü büyük harfle başlamalıdır;çünkü göl sözcüğü özel isme dahildir.Göl sözcüğünü cümleden çıkartıp tek başına tuz dediğimizde yine tek başına kast edilen yeri karşılamadığını görüyoruz.Öyleyse buradaki göl sözcüğü özel isme dahildir ve büyük harfle başlatılmalıdır.Aşağıdaki örnekleri de bu mantık çerçevesinde inceleyiniz.
*Meriç nehri *Alp dağları *Van Gölü *Ağrı Dağı *Çanakkale Boğazı
g)Kurum,kuruluş,örgüt,parti,dernek adları:
*Sosyal Sigortalar Kurumu bugün zor durumdadır.
*Cumhuriyet Halk Partisi ,Atatürktarafından kurulmuştur.
h)Yapı,yapıt,kitap,dergi,gazete adları:
*Ben Topkapı Sarayını görmeyi çok isterdim.
*Sizlere Küçük Ağayı ve Çalıkuşunu okumanızı tavsiye ediyorum.
*Geçenlerde bu makalem Türk Dilinde de yayımlandı.
Not:Özel ada dahil olmayan gazete ve dergi adları büyük harfle başlamaz:
*Dün Hürriyet gazetesinde yayımlanan köşe yazısını okudun mu?
*Kanun Resmi Gazetede yayımlandı.
*Dergah dergisinde yayımlanan Kırık Aynalar adlı öyküyü okuduktan sonra öyküyü sever oldum.
i)Unvanlar,takma adlar:Lakaplar, unvanlar büyük harfle başlar.
*Tarık Buğra eserinde Çolak Salihin fiziki betimlemesini çok güzel yapar.
*Ahmet Mithat Efendiadeta bir yazı makinesidir.
*Ahmet Bey içeride mi?
*Sultan Hanım da mı yok?
*Dün Doktor Ahmet Bey bizdeydi.
*Ahmet doktor olmak istiyormuş.
Not:
Akrabalık bildiren sözcükler küçük harfle başlar.
*Ne güzel komşumuzdun sen Fahriye abla!
*Yarın Ayşe teyzem gelecek.
Ancak akrabalık bildiren sözcük kişinin lakabı olmuşsa büyük harfle başlatılmalıdır.
*Burada ona herkes Nene Hatun derdi.
ı)Dil adları:
*Türkçeye,Arapça ve Farsçadan pek çok kelime girmiştir.
j)Din ve mitoloji kavramları:
*Tanrı,Allah,Cebrail,Zeus
Not: Tanrı sözcüğü özel ad olarak kullanılmadığı zaman küçük harfle başlatılır.
*Yunanlılar da tanrılarına kurban sunarmış.
Bazı dini kavramlar gelenekselleşmiş olarak küçük harfle başlar:cennet,cehennem,sırat köprüsü
k)Milli ve dini bayramların adları büyük harfle başlar:
*Kurban Bayramı *Ramazan Bayramı *Cumhuriyet Bayramı .
13)Satır Sonunda Kelimelerin Bölünmesi:
Türkçede satır sonuna sığmayan kelimeler bölünebilir;fakat heceler bölünemez.
gel-
iyorum (yanlış)
..ge-
liyorum (doğru)
Birleşik kelimeler satır sonunda bölünürken tek bir sözcükmüş gibi hecelere ayrılır.
baş-
öğretmen (yanlış)
..ba-
şöğretmen (doğru)
.ilk-
okul (yanlış)
...il-
kokul (doğru)
........Durmu ş-
oğlu (yanlış)
..Durmu-
şoğlu (doğru)
Ayırmada satır sonunda ve satır başında tek harf bırakılmaz.
.. ..a-
raba (yanlış)
... .ara-
ba (doğru)
. .niha-
i (yanlış)
..ni-
hai (doğru)
Kesme işareti satır sonuna geldiği zaman yalnız kesme işareti kullanılır;ayrıca kısa çizgi kullanılmaz.
.Edirne-
nin (yanlış)
...Edirne
nin (doğru)
2005-
te (yanlış)
... ..2005
te (doğru)
14)Ses Olaylarıyla İlgili Yazım Kuralları:
a)Ünsüz değişimi (yumuşaması) yazıya yansıtılır;ancak özel isimlerin yumuşaması yazıya yansıtılmaz.
*Kitapı (yanlış) kitabı (doğru)
*Mehmedin (yanlış) Mehmetin (doğru)
b)Sert ünsüzlerin benzeşmesi yazıya yansıtılır.
*Dolapda (yanlış) dolapta (doğru)
*2005de (yanlış) 2005te (doğru)
c)Dudak ünsüzlerinin benzeşmesi(iç ses benzeşmesi) yazıda gösterilmelidir.
*Perşenbe (yanlış) Perşembe(doğru) *penbe (yanlış) pembe (doğru)
*Tenbel (yanlış) tembel (doğru) *çenber (yanlış) çember (doğru)
Ancak kimi özel isimlerde ve birleşik sözcüklerde nli yazılış doğrudur.
*Saframbolu (yanlış) Safranbolu (doğru) *ombaşı (yanlış) onbaşı(doğru)
d)Ünlü düşmesi yazıda gösterilir.
*ağızı (yanlış) ağzı (doğru) *sabır et (yanlış) sabret (doğru)
e) y kaynaştırma ünsüzünden kaynaklanan söyleyişteki daralma yazıya yansıtılmaz.
*Sevmiyecekmiş (yanlış) sevmeyecekmiş (doğru) *yaşıyan (yanlış) yaşayan (doğru)
f)Söyleyişte bazı sözcüklerde yer değiştirme (göçüşme,metatez) olur;ancak bunlar yazıya yansıtılmamalıdır.
*yanlız (yanlış) yalnız (doğru) *yalnış (yanlış) yanlış (doğru)
*kiprik (yanlış) kirpik (doğru) *kirbit (yanlış) kibrit (doğru)