ÇENGELLİİĞNE
MFC Üyesi
-
- Üyelik Tarihi
- 16 Eki 2013
-
- Mesajlar
- 776
-
- MFC Puanı
- 0
Fiiller yapı bakımından üç grupta incelenir.
Basit (yalın), Türemiş fiiller, Birleşik Fiiller
a)Basit (yalın) Fiiller: Yapım eki almamış olan fiillerdir.
Koy -(mak) Bak -(mak), Gör -(mek) Çöz -(mek), Gez -(mek), At -(mak)
b) Türemiş fiiller: Basit sözcüklere yapım eki getirilerek oluşturulan fiillerdir. Türemiş fiiller ya isim soylu ya da fil soylu kök sözcüklerden türetilirler
Çiçek-ten-, it-il-, çocuk-laş-, boğ-uş-, hasta-lan-, kaç-ır-
c) Bileşik Fiiller: Birden çok sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir.
oturuver-(mek), farkında ol-(mak),affet-(mek), kabul et-(mek), kulak as-(mak)
Bileşik fiiller oluşumları bakımından üç grupta incelenir:
1-Yardımcı fiillerle oluşturulan bileşik filler:
(İsim soylu kelime) + (Yardımcı fiil)
Türkçe'de yardımcı fiiller olarak çoğunlukla "etmek. eylemek, kılmak, olmak" fiilleri kullanılır. sabır + et(mek), hasta + ol(mak)
nazar + et(mek), rica + et(mek), red + et(mek) (reddetmek), namaz + kıl(mak)
Uyarı: Yardımcı Fiil olarak kullanılan "et-, eyle-, ol-, kıl-"filleri asıl fiil olarak da kullanılabilir. Bunları ayırt edebilmek için anlamca kalıplaşmış, kaynaşmış olup olmadıklarına bakılır.
2- Kurallı (Özel) Bileşik Fiiller:
Herhangi bir fiille "a, e, ı, u, a" seslerinden biriyle birlikte "bilmek, durmak; kalmak, gelmek, yazmak, vermek" fiillerinden birinin kalıplaşmasıyla oluşurlar.
Yazıver-, bakakal-, okuyabil-, anlatıver-, gidebil-, uyuyakal-
Bu fiiller, anlam özelliklerine göre beş grupta incelenirler:
a)Yeterlik Fiili
Herhangi bir fiil) + (-e) + (bilmek), yazabil(mek), koşabil(mek), görebil(mek),...
İkinci fiil "-(e) bilmek" birinci fiile "gücü yetme, izin verme, olasılık" anlamlarından birini kazandırır.
Bu yükü taşıyabilirim > gücü yetme,
dışarı çıkabilirsin > izin verme,
iki güne kadar gelebilirim > olasılık
Yeterlik fiilinin olumsuzu yapılırken, genellikle ikinci fiil (bilmek) kullanılmaz.
Okuyabilmek - okuyamamak, yürüyebilmek -yürüyememek, çalışabilmek - çalışamamak
b)Tezlik Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-i) + vermek
İkinci fiil birinciye "çabukluk, acelecilik" anlamı kazandırır.
Çözüver(mek), koşuver(mek), atlayıver(mek).
c)Sürerlik Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-e) + (gelmek, durmak, kalmak)
İkinci fiil, birinci fiile devamlılık anlamı kazandırır; fiilin belli bir süre devam ettiğini bildirir.
d) Yaklaşma Fiili: (Herhangi bir fili) + (-e) + <yazmak)
İkinci fiil birinci fiile "az kalmışlık" anlamı kazandı,
Düşeyaz- (az daha düşecekti. Bayılayaz- (az daha bayılacaktı).Yurdumuz elimizden gideyazdı.(Az daha gidecekti)
e)Isteklenme Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-esi / -eceği) (tutmak /gelmek)
Göresi gel(mek),a ğlayacağı tut (mak)
İkinci fiil, birinci fiile "istek duyma" anlamı kazandırır.
Bunlardan başka "beklenmezlik, yapmacık" bildi bileşik fiiller de vardır.
duymazlıktan gel(mek), çıkagel- (beklenmezlik)
3- Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller:
İsim soylu bir kelime ile bir fiilin, anlamlarını düşündürmeyecek biçimde kaynaşıp kalıplaşmalarıyla oluşan bileşik fiillerdir.
Bu işin böyle olacağını öngörmüştü.
4- Deyim Halindeki Birleşik Fiiller:
Deyimlerin cümle içinde çekimlenip yüklem görevinde kullanılmasıyla oluşurlar.
Deyim halindeki bileşik fiiller, cümlenin öğeleri incelenirken bir bütün olarak alınır
Çocuk o gün ağzını açmadı.
Yüklem
Onu görünce dili tutuldu
Yüklem
Basit (yalın), Türemiş fiiller, Birleşik Fiiller
a)Basit (yalın) Fiiller: Yapım eki almamış olan fiillerdir.
Koy -(mak) Bak -(mak), Gör -(mek) Çöz -(mek), Gez -(mek), At -(mak)
b) Türemiş fiiller: Basit sözcüklere yapım eki getirilerek oluşturulan fiillerdir. Türemiş fiiller ya isim soylu ya da fil soylu kök sözcüklerden türetilirler
Çiçek-ten-, it-il-, çocuk-laş-, boğ-uş-, hasta-lan-, kaç-ır-
c) Bileşik Fiiller: Birden çok sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir.
oturuver-(mek), farkında ol-(mak),affet-(mek), kabul et-(mek), kulak as-(mak)
Bileşik fiiller oluşumları bakımından üç grupta incelenir:
1-Yardımcı fiillerle oluşturulan bileşik filler:
(İsim soylu kelime) + (Yardımcı fiil)
Türkçe'de yardımcı fiiller olarak çoğunlukla "etmek. eylemek, kılmak, olmak" fiilleri kullanılır. sabır + et(mek), hasta + ol(mak)
nazar + et(mek), rica + et(mek), red + et(mek) (reddetmek), namaz + kıl(mak)
Uyarı: Yardımcı Fiil olarak kullanılan "et-, eyle-, ol-, kıl-"filleri asıl fiil olarak da kullanılabilir. Bunları ayırt edebilmek için anlamca kalıplaşmış, kaynaşmış olup olmadıklarına bakılır.
2- Kurallı (Özel) Bileşik Fiiller:
Herhangi bir fiille "a, e, ı, u, a" seslerinden biriyle birlikte "bilmek, durmak; kalmak, gelmek, yazmak, vermek" fiillerinden birinin kalıplaşmasıyla oluşurlar.
Yazıver-, bakakal-, okuyabil-, anlatıver-, gidebil-, uyuyakal-
Bu fiiller, anlam özelliklerine göre beş grupta incelenirler:
a)Yeterlik Fiili
Herhangi bir fiil) + (-e) + (bilmek), yazabil(mek), koşabil(mek), görebil(mek),...İkinci fiil "-(e) bilmek" birinci fiile "gücü yetme, izin verme, olasılık" anlamlarından birini kazandırır.
Bu yükü taşıyabilirim > gücü yetme,
dışarı çıkabilirsin > izin verme,
iki güne kadar gelebilirim > olasılık
Yeterlik fiilinin olumsuzu yapılırken, genellikle ikinci fiil (bilmek) kullanılmaz.
Okuyabilmek - okuyamamak, yürüyebilmek -yürüyememek, çalışabilmek - çalışamamak
b)Tezlik Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-i) + vermek
İkinci fiil birinciye "çabukluk, acelecilik" anlamı kazandırır.
Çözüver(mek), koşuver(mek), atlayıver(mek).
c)Sürerlik Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-e) + (gelmek, durmak, kalmak)
İkinci fiil, birinci fiile devamlılık anlamı kazandırır; fiilin belli bir süre devam ettiğini bildirir.
d) Yaklaşma Fiili: (Herhangi bir fili) + (-e) + <yazmak)
İkinci fiil birinci fiile "az kalmışlık" anlamı kazandı,
Düşeyaz- (az daha düşecekti. Bayılayaz- (az daha bayılacaktı).Yurdumuz elimizden gideyazdı.(Az daha gidecekti)
e)Isteklenme Fiili: (Herhangi bir fiil) + (-esi / -eceği) (tutmak /gelmek)
Göresi gel(mek),a ğlayacağı tut (mak)
İkinci fiil, birinci fiile "istek duyma" anlamı kazandırır.
Bunlardan başka "beklenmezlik, yapmacık" bildi bileşik fiiller de vardır.
duymazlıktan gel(mek), çıkagel- (beklenmezlik)
3- Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller:
İsim soylu bir kelime ile bir fiilin, anlamlarını düşündürmeyecek biçimde kaynaşıp kalıplaşmalarıyla oluşan bileşik fiillerdir.
Bu işin böyle olacağını öngörmüştü.
4- Deyim Halindeki Birleşik Fiiller:
Deyimlerin cümle içinde çekimlenip yüklem görevinde kullanılmasıyla oluşurlar.
Deyim halindeki bileşik fiiller, cümlenin öğeleri incelenirken bir bütün olarak alınır
Çocuk o gün ağzını açmadı.
Yüklem
Onu görünce dili tutuldu
Yüklem