Vitaminler vücutta bir oranda sentezlenmeyen, yaşam için gerekli, çok
küçük miktarlarıyla hücre metabolizmasında önemli tepkimeleri uyaran
organik bileşiklerdir. Vitaminlerin çoğu vücut tarafından yapılamadığı için
besinlerimizle alınması gerekmektedir. Bu besinlerin bir kısmı çiğ olarak,
bir kısmı da belirli pişirme süreçlerinden geçerek soframıza gelir. Bu ha-zırlama ve pişirme süreçleri esnasında oluşabilecek vitamin kayıpları in-san sağlığını yakından ilgilendirmektedir. Vitamin gruplarını etkileyen ısı,
ışık gibi etkenler ile asidik ve alkali ortamlar vardır. O nedenle her besin
grubunun vitamin kayıplarına neden olmadan tüketilmesi yaşamın sağlıklı
sürdürülmesi açısından gereklidir.

Vitaminler insan sağlığının korunması için elzemdir. Genel özellikleri
açısından yağda ve suda eriyen vitaminler olarak iki grup altında toplanır:

1. Yağda eriyen vitaminler: A,D,E,K
2. Suda eriyen vitaminler: C ve B grubu

A VİTAMİNİ

A Vitamini (retinol), bağışıklık sistemi, kemik gelişimi gibi pek çok fonksiyonda görev alan önemli bir vitamindir. Bu bölüm, A vitamininin yararları, görevleri ve bulunduğu besinler, A vitamini eksikliği ve fazlalığı gibi konularda bilgiler içermektedir.

A Vitamininin Yararları: A Vitamini, vücut dokularının ve cildin sağlıklı olmasını ve bağışıklık sisteminin güçlenmesini sağlar. Sağlıklı bir kemik yapısı için de gereklidir. A vitamini, Antioksidan olarak faaliyet yaparak hücreleri kansere ve diğer hastalıklara karşı korur, yaşlanma sürecini yavaşlatır, yağ depolanmasına yardımcı olur. A vitamininin vücut açısından diğer bir önemi de, proteinlerin A vitamini olmadan kullanılamamasıdır. Ayrıca, görme duyusu için de faydalıdır. Özellikle, anne karnındaki bebeğin sağlıklı gelişimi için hamilelerin yeterli miktarda A vitamini alması gerekir.
A Vitamini Hangi Besinlerde Bulunur? Hayvansal gıdalarda daha bol bulunur. Başta balıkyağı ve karaciğer olmak üzere, böbrek, süt, yumurta sarısı, buğday, havuç, mantar, baklagiller, fıstık, ceviz ve domates A Vitamini içeren besinler arasındadır.
A Vitamini Eksikliği: Normal şartlarda Eksikliği fazla görülmemekle birlikte, yetersiz ve dengesiz beslenme sonucu ortaya çıkabileceği gibi,alkol kullanımı, bazı ilaçlar ve E vitamini eksikliği A Vitamininin emilimini azaltarak A Vitamini Eksikliğine neden olabilir. Eksikliğinde, sık ve kolay hastalanma, cilt kuruluğu, saçlarda kepek, ağızda yara, gece körlüğü, halsizlik, iştahsızlık, diş eti hastalıkları gibi sağlık sorunları görülür. Ayrıca, özellikle çocuklarda kilo alamama ve boyun uzamaması yetersiz A vitamini alındığının işareti olabilir.
A Vitaminin Fazlalığı: baş ağrısı, yorgunluk, uyku kalitesinin bozulması, mide bulantısı, kusma, kaşıntı, ishal, düzensiz adet görme, eklem ve kemik ağrıları, cilt kuruluğu ve saç dökülmesine sebep olabilir. Ayrıca hamile kadınlarda, riskli doğum oranının artmasına neden olabilir. Bu nedenle gebelikte, A vitamini kullanmadan önce doktora danışmak gerekir.
Günlük A Vitamini İhtiyacı: Yetişkin Erkeklerde 1000, kadınlarda 800 mg. kadardır. Kadınların gebelikte A Vitamini ihtiyacı artar. Gebelikte günlük 1000 mg., Emziren annelerin ise 1200 mg. kadar A Vitamini almaları tavsiye edilir.

D VİTAMİNİ

D vitamini (Kalsiferol), özellikle kemik ve diş yapısı ve gelişimi açısından önemli bir vitamindir. Bu bölümde, D Vitamininin faydaları, önemi ve bulunduğu besinler, D Vitamini Eksikliği gibi sorularınıza yanıt bulmaya çalışacağız.

D Vitamini, Kalsiyum ve fosfor emilimini düzenleyerek kemiklerin ve dişlerin güçlenmesini sağlar. Raşitizmi önler. Kemik ve diş gelişimi üzerindeki etkileri nedeniyle özellikle bebeklerde ve büyüme çağındaki çocuklarda D Vitamini ihtiyacını karşılamak önemlidir. Sindirim sistemine iyi gelir, bağırsakların düzenli çalışmasını sağlar. Kaslar, cilt ve pankreas için de yararı vardır. Tiroit fonksiyonları ve normal kan pıhtılaşması için gereklidir.

D Vitamini Hangi Besinlerde ve Nelerde Bulunur? Normalde yeterli miktarda güneş ışığı alan yetişkinlerde ve çocuklarda D vitamini vücut tarafından yeterince üretilir. Bununla birlikte; yenidoğanlarda, büyüme çağındaki çocuklarda, gebelikte ve süt emzirme dönemlerindeki kadınlarda D Vitamini ihtiyacı arttığı için besinlerle dışardan daha fazla miktarda alınması gerekir. Güneş başlıca D Vitamini kaynağı olmakla bilikte, 'D Vitamini Hangi Besinlerde bulunur?' dersek, balıketi, balıkyağı, süt ve yumurta sarısı D Vitamini içeren besinler olarak sayılabilir.
D Vitamini Eksikliği: Yetersizliği, kemik ve diş yapısının bozulmasına, kemiklerin gücünü ve sertliğini kaybetmesine neden olur. Çocuklarda raşitizm denilen kemiklerde gelişim bozukluğu ve dişlerin geç çıkması gibi hastalık ve şikâyetlere neden olabilir. Yetişkinlerde ise kemik yumuşaması, diş çürümesi, huzursuzluk, uyku bozuklukları D vitamini eksikliği belirtileri arasındadır.
D Vitamini Fazlalığı: Kişinin yaşına, yaşam tarzına, güneş ışınından yeterince yararlanıp yararlanamamasına bağlı olarak D vitaminine olan ihtiyacın miktarı değişir. Ancak vitaminden çok fazla alındığı takdirde, mide bulantısı, kusma, ishal, iştahsızlık, yüksek tansiyon ve kolesterol yüksekliği, baş ağrısı, kılcal damarlarda deformasyon hatta ölümler görülmektedir.
Özellikle Bebeklerde ve Çocuklarda D Vitamininin doğru miktarda alınması önemlidir. D Vitamininin İhtiyaç kadarı gelişimi desteklerken gereğinden fazla alınması kemiklerde aşırı kalsiyum birikmesi sonucu bebeklerde fiziksel ve zihinsel geriliklere, çocuklarda ise kemik gelişimini zamanından önce durdurarak boyun kısa kalmasına neden olabilir.
Günlük D Vitamini İhtiyacı: 10 mg. (400 IU)

E VİTAMİNİ

E Vitamini (Tokoferol), en önemli antioksidandır ve bağışıklık sistemi açısından pek çok fonksiyonda görev alan önemli bir vitamindir. Bu bölümde, E Vitamininin faydaları, önemi ve bulunduğu besinler, E Vitamini Eksikliği gibi sorularınıza yanıt bulmaya çalışacağız.

E Vitamininin Faydaları: E Vitamini çok güçlü bir antioksidandır. Hücre yapısının bozulmasını engeller. Yaraların iyileşmesini hızlandırır. Kansere karşı koruyucudur. Damar sertliğini ve tıkanmalarını engeller. Cildi güzelleştirir. Bağışıklık sistemini güçlendirir. Göz sağlığı için hayati önem taşır. Vücuda alınan ağır metaller, zehirli bileşikler, radyasyon ve bazı ilaçların yarattığı toksinlere karşı koruma sağlar. Yaşlanmaya bağlı hafıza kayıplarının (Alzheimer) önlenmesinde olumlu etkisi olduğu kanıtlanmıştır.
E Vitamini Hangi Besinlerde ve Nelerde Bulunur? Başta tahıllar olmak üzere ıspanak, kabak, lahana, marul gibi yeşil sebzelerde, zeytinyağı, balık yağı, fındık, ceviz, ton balığı, sardalye, yumurta sarısı, domates ve patateste bol miktarda bulunur. Özelikle bir avuç fındık günlük E Vitamini İhtiyacını büyük oranda karşılamaktadır.
E Vitamini Eksikliği son derece ender görülmekle birlikte, E Vitamini eksikliğinde; başta kansızlık ve göz bozuklukları olmak üzere, kolay yorulma, yaraların geç iyileşmesi, cinsel isteksizlik ve kısırlık ortaya çıkabilir. E Vitamini eksikliği kalp hastalıkları ve kanser riskini de artırır. Ayrıca, vücutta su toplanmasına bağlı şişkinlikler görülebilir. Özellikle cinsel gelişimin hızlandığı ergenlik döneminde E Vitamini ihtiyacı yeteri kadar karşılanmalıdır.
E Vitamini Fazlalığı: Normalde fazlası idrarla dışarı atıldığı için E vitamini fazlalığı çok ender görülür. Bununla birlikte aşırı dozlarda alınması bulantı ve ishal yapabilir.
Günlük E Vitamini İhtiyacı: Bebeklerde 5 – 6 mg, 4 – 11 yaş arasındaki çocuklarda 7 mg ve 12 yaşından büyüklerde ise 8-10 mg. kadardır.

K VİTAMİNİ

K Vitamini (Naftakinon), kanın pıhtılaşmasında görev alan önemli bir vitamindir. Bu bölümde, K Vitamininin Yararları, görevleri ve K vitamini içeren besinler ile K Vitamini Eksikliği hakkında bilgiler bulabilirsiniz.

K Vitamininin Faydaları: K vitamini, kanın pıhtılaşmasında görev alan vitamin olarak öne çıkar ve en önemli görevi de budur, yani kanın pıhtılaşmasını sağlamasıdır.
K Vitamini Hangi Besinlerde Bulunur? Sebzelerin yeşil bölümleri, ıspanak, kabak, lahana, Brüksel lahanasın, karnabahar, marul, yeşil domates, fasulye, bezelye, yoğurt, yumurta sarısı, patates, yeşilbiber ve yeşil çay bol miktarda K Vitamini içeren besinler arasındadır. K vitamini insan bağırsağındaki yararlı bakteriler tarafından da üretilir. K vitamininin yalnızca küçük bir bölümü karaciğerde depolanır.
K vitamini eksikliği: K vitamini yeterince alınmazsa kanın pıhtılaşma özelliği azalır ve bunun sonucu olarak da diş etlerinde, sindirim sisteminde, idrar yollarında, akciğerlerde ve deride kanamalar görülür. K vitamini eksikliği, basur, burun kanaması, adet döneminde aşırı kanama gibi sonuçlar doğurabilir. K vitamini takviyesi, yalnızca kanamalı hastalarda, K Vitamini eksikliğini gidermek için kullanılır. Özellikle yeni doğan bebeklerde K Vitamini Eksikliği nedeniyle göbek kanaması oluşur. Bunu önlemek için doğumdan hemen sonra K Vitamini iğnesi yapılır. Günlük K Vitamini ihtiyacı besinler ve yararlı bakteriler yoluyla rahatlıkla karşılanır. Fakat K Vitamini emilimini ve üretimini olumsuz etkileyen durumlar vitamin eksikliğine neden olabilir.
K vitamini fazlalığı: K Vitamini fazlalığı çok ender olmakla birlikte, fazla alınması halinde kanın gereğinden çok pıhtılaşmasına ve damar tıkanıklığı gibi tehlikeli durumlara, karaciğer fonksiyonlarında bozulmalara neden olabilir. Ayrıca, terleme ve göğüs sıkışması meydana gelebilir.
Günlük K Vitamini İhtiyacı: Yetişkinlerde 80-150 mg. kadardır.

B1 VİTAMİNİ(TİAMİN)

B1 Vitamini (Tiamin), protein sentezi, beyin ve sinir sistemindeki pek çok hayati fonksiyonun yürütülmesi gibi konularda görev alan önemli bir vitamindir. Bu bölümde, B 1 Vitamininin Yararları, Görevleri ve bulunduğu besinler, B1 Vitamini Eksikliği gibi sorularınıza yanıt bulmaya çalışacağız.

B1 Vitamininin Yararları, vücudun proteinleri kullanabilmesini, karbonhidratlardan enerji üretimini sağlamasıdır. Ayrıca, Beyin fonksiyonları ve sindirim sistemi için gereklidir. B1 Vitamini kan hücrelerinin ve sağlıklı bir dolaşım sistemin oluşumuna yardımcı olur. Kalp ve sindirim sistemi kaslarının korunmasında rol alır
B1 vitamini hangi besinlerde bulunur? B1 vitamini açısından zengin besinleri saymak gerekirse; buğday, baklagiller (bamya, fasulye…), ıspanak, Brüksel lahanası, pancar, badem, ceviz, fındık, yulaf, mısır gibi sebzelerde ve karaciğer, böbrek gibi birçok besinde bol miktarda bulunur.
B1 vitamini eksikliği‘nde depresyon, huzursuzluk, kas güçsüzlüğü, konsantrasyon güçlüğü, bellek zayıflığı, çabuk kızma, ayaklarda karıncalanma, çarpıntı, kabızlık gibi belirtiler görülebilir.
Tiamin eksikliği zamanla kalp kaslarının zayıflamasına ve dolaşım sistemi bozukluklarına, ayrıca sindirim sisteminde sorunlara ve Beriberi hastalığına neden olabilmektedir.
Günlük B1 Vitamini İhtiyacı: 1-1,5 mg.

B2 VİTAMİNİ (RİBOFLAVİN)

B2 Vitamini (Riboflavin), besinlerden enerji üretimi ve sinir sistemi ve solunum sisteminin düzenli çalışması gibi pek çok fonksiyonda görev alan önemli bir vitamindir. Bu bölümde, B2 Vitamininin yararları, önemi ve bulunduğu besinler, B2 Vitamini Eksikliği gibi sorularınıza yanıt bulmaya çalışacağız.

B2 Vitamininin Yararları ve Görevleri: Vücuttaki asit oranını düzenler. Karbonhidrat, protein ve yağlardan enerji üretimi için gereklidir. Sinir sistemini düzene sokar. Solunum sisteminin çalışmasına yardımcı olur. Cilt sağlığı, saç, tırnak ve gözler için önemlidir.
B2 Vitamini İçeren Besinler: Hayvansal besinlerde, süt ve süt ürünlerinde, buğday başağında, yeşil sebzelerde, havuçta, enginarda, fındıkta, yerfıstığında ve mercimek gibi bitkisel besinlerde bol miktarda B2 vitamini bulunur.
B2 vitamini eksikliği‘nde protein oluşması azalır ve deride yaralar, sinirsel bozukluklar ve göz bozuklukları (Gözlerde yanma ve bulanıklık, parlak ışıklara karşı hassasiyet, katarakt) ortaya çıkar. Özellikle, yetersiz kalorili diyet alanlar, beslenme bozukluğu olanlar veya kalori ihtiyacı artmış kişilerin, gebe veya emziren kadınların B2 vitaminini yeterince almaya özen göstermeleri gerekir.
B2 Vitamini Fazlalığı: B2 vitamini fazla alındığında fazlası idrar ile dışarı atılır. Buda idrar renginde koyulaşmaya neden olur. Bulantı ve kusma yapabilir.
Günlük B2 Vitamini İhtiyacı: 1,7 mg.

B6 VİTAMİNİ (PİRİDOKSİN)

B6 Vitamini (Piridoksin), beyin fonksiyonları, hormon dengesi gibi pek çok fonksiyonda görev alan önemli bir vitamindir. Bu bölümde, B6 Vitamininin yararları, önemi ve bulunduğu besinler, B6 Vitamini Eksikliği gibi sorularınıza yanıt bulmaya çalışacağız.

B6 Vitamininin başlıca yararları: Beyin fonksiyonları, protein sindirimi ve hormonların üretimi için gereklidir. Cinsel hormonları dengeler. Depresyona ve Alerjik reaksiyonları karşı etkilidir.
Bulunduğu Besinler: Hayvansal ve bitkisel besinlerde düşük miktarda bulunur. Baklagillerde, karaciğerde, ıspanakta, pancar, badem, ceviz, fındıkta bulunur.
B6 vitamini eksikliği son derece nadirdir. Eksikliğinde deri ve sindirim sistemi rahatsızlıkları ortaya çıkar. Kas güçsüzlüğü ve kaslarda hassasiyet, konsantrasyon güçlüğü, çabuk kızma, bellek zayıflığı, ayaklarda karıncalanma, çarpıntı, kabızlık, mide ağrıları görülür.
Vitamin B6 zehirlenme yapabilen ender vitaminlerdendir. Günlük 500 mg a kadar güvenli olabilir ancak günlük 2 gr lık dozla sinir sisteminde geriye dönüşü olmayan bozukluklar ortaya çıkabilmektedir.
Günlük Vitamin İhtiyacı: 2 mg.

B12 VİTAMİNİ (KOBALAMİN)

B12 Vitamini (Kobalamin), protein, DNA sentezi, besinlerden enerji üretimi ve sinir sisteminin düzenli çalışması gibi pek çok fonksiyonda görev alan önemli bir vitamindir. Bu bölümde, B12 Vitamininin yararları, önemi ve bulunduğu besinler, B12 Vitamini Eksikliği gibi sorularınıza yanıt bulmaya çalışacağız.

B12 Vitamininin başlıca yararları: Protein kullanımı, DNA sentezi, enerji üretimi ve sinirler için gereklidir. Kanda oksijenin taşınmasına yardımcı olur, sigara dumanı ve diğer zehirlerle savaşta rol oynar. B12 vitamini doğurganlığı, hücre oluşumunu ve uzun yaşamasını sağlar, sinir uçlarının normal gelişimini kolaylaştırır.
Bulunduğu Besinler: Özellikle hayvansal gıdalarda bulunur. B12 Vitamini açısından, karaciğer, böbrek, tavşan ve koyun eti, hindi eti, yağlı balıklar, süt, yumurta akı, peynir oldukça zengin besinlerdir. Bitkilerde ise son derece az bulunur. Bu nedenle vejetaryen beslenenlerin B12 vitamini açısından yetersiz beslenmeleri söz konusu olmaktadır.
B12 vitamini eksikliği, kansızlığa (anemi) neden olur. Ayrıca; iştahsızlık, ishal, hafif sarılık, saç sağlığının bozulması, cilt sorunları, ağzın sıcak veya soğuğa aşırı duyarlılığı, gerginlik, enerji azlığı, kabızlık, kaslarda hassasiyet ve zihinsel bozukluklar ortaya çıkabilir.
B12 vitamini eksikliği sık görülür. Kobalaminin yetersiz alımının yanında ince barsaklardan yeteri kadar emilememesi gibi nedenler de B12 vitamin eksikliğine neden olabilir. Ayrıca, yaş ilerledikçe B12 vitamin eksikliğinin görülme sıklığı artmaktadır.
Kobalamin vücutta uzun süre depolanabilir. Bu nedenle, vücutta yeteri kadar depo edilmiş olması kaydıyla, hergün alınması gerekmez.
Günlük Vitamin İhtiyacı: 1-10 mg.

BİOTİN


Biotin'e H vitamini veya koenzim R de denir. Biotinin doğada α ve β olmak üzere biolojik
aktiviteleri birbirinin aynı iki izomer şekli vardır. Biotinin en çok yumurta sarısında, karaciğerde, sütte böbrekte ve mayada bulunur.

Biotin doğada, bileşik olan kofaktörler halinde bulunmaktadır. Biotin organizmada karboksilasyon yapan, yani bir moleküle CO2 bağlanmasını kataliz eden enzim sistemlerinin prostetik grubunda bulunur.

Biotin eksikliğinde insanda dermatitler, kas ağrıları, iştahsızlık, anemi, halsizlik görülür. Günlük ihtiyaç 150-300 mg. kadardır.

PANTOTENİK ASİT

B5 vitamini adı da verilen pantotenik asit doğada serbest halde bulunur. Birçok bitkisel ve
hayvansal besin maddelerinde bulunan pantotenik asit, karaciğer, böbrek, yumurta, bira mayası, bezelye, kurufasulye, bal, karnıbahar ve lahana çok miktarda mevcuttur.

Organizmada pantotenik asidin önemi, koenzim A-nın bileşiminde bulunmasında ileri gelir.
Hayvanlarda bazı eksiklik belirtileri görülebilir. Günlük pantotenik asit ihtiyacı 5-10 mg kadardır.

FOLİK ASİT

Doğada en çok yeşil yapraklarda ve karaciğerde bulunur. Sarı, renkli, kristal halde ve suda az
çözünen bir madde olup alkali ortamda kolay çözünür.
Folik asit eksikliğinde DNA sentezi bozulur ve çeşitli amino asitlerin metabolizmasındaki bozukluğa bağlı olarak, kan tablosunda bozukluk görülür, megaloblastik anemi meydana gelir.
Özellikle gebelikte mutlaka ek yapılması gerekir.

C VİTAMİNİ (ASKORBİK ASİT)


Oldukça basit yapıda bir vitamin olup, beyaz kristal halde bir tozdur. Askorbik asit özellikle meyve ve sebzelerde bulunur. Limon, portakal, çilek, domates, yeşil biber vs. fazla miktarda askorbik asit ihtiva ederler.
Askorbik asit kollajen yapısında yer alan prolin ve hidroksi prolinin hidroksilasyonunda ve öteki hidroksilasyon reaksiyonlarında rol oynadığı bilinmektedir.
Günlük C vitamini ihtiyacı 50-100 mg. kadardır. C vitamini kapiller duvarların geçirgenliğini azaltır, organizmada depo edilmez, kanda yeteri kadar bulununca (%0.6-2,5 mg) fazlası idrarla çıkarılır. Bu nedenle besinlerde C vitamini bulunmazsa, eksiklik belirtileri derhal görülür.
C vitamini eksikliğinde kapiller duvarların geçirgenliği arttığı için deride kanamalar meydana gelir. C vitamini eksikliği devam ederse "Skorbüt" adı verilen bir eksiklik hastalığı meydana gelir ki bu hastalıkta diş etlerinde şiddetli kanamalar olur. Dişlerde ve damakta yapı bozuklukları görülür.