Trablusgarp Savaşı veya diğer kullanımıyla 1911-1912 Türk-İtalyan Savaşı, 1911-1912 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu veİtalya Krallığı arasında geçen bir savaştır. Adı, “Trablusgarp Savaşı” olmasına rağmen çarpışmalar Trablusgarp dışında Adriyatik Denizi, Ege Adaları, Çanakkale Boğazı ve Kızıldeniz gibi farklı bölgelerde de sürmüştür. Diğer büyük devletlerin ve I. Balkan Savaşı’nın patlak vermesi sayesinde savaşı kazanan İtalya, Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp Vilayeti’ne bağlı Trablusgarp, Fizan veSirenayka bölgelerini ele geçirmiştir. Bu bölgeler hep beraber birleşip gelecekteki Libya devletini oluşturacaklardır.
Savaş sürerken Rodos ve Oniki Ada İtalyan kuvvetlerinin işgaline uğramış, savaş sonrası imzalanan Uşi Antlaşması’yla birlikte Oniki Ada’yı Osmanlı İmparatorluğu’na geri verilmiştir. Bununla birlikte, antlaşmanın belirsizliği adaları geçici İtalyan yönetimine bırakmış ve Türkiye, 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’nın 15’inci maddesinde bu adalar üzerindeki bütün taleplerinden vazgeçmiştir.
Although minor, the war was a significant precursor of the Birinci Dünya Savaşı as it sparked milliyetçilik in the Balkan states. Seeing how easily the Italians had defeated the weakened Ottomans, the members of the Balkan Birliği attacked the Ottoman Empire before the war with Italy had ended.
23 Ekim 1911’de Osmanlı toprakları üzerinde uçan İtalyan Yüzbaşı Carlo Piazza, tarihteki ilk keşif uçuşunu gerçekleştirmiştir. Giulio Gavotti ise 1 Kasım günü Etrich Taube model bir uçakla Libya’daki Osmanlı kuvvetlerine karşı bir hava saldırısı düzenlemiş ve bu saldırı, ilk hava saldırısı olarak tarihe geçmiştir. Herhangi bir hava taşıtı savunma silahı olmayan Osmanlı askerleri ise tüfekatışıyla bir uçak düşürmeyi başarmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin gelecekteki cumhurbaşkanı ve Kurtuluş Savaşı’ndaki lideri Mustafa Kemal Atatürk, savaş sırasında sahip olduğu binbaşı rütbesiyle Tobruk Muharebesi’ni yöneterek kendini göstermiştir.
Arka plan ve nedenleri
Kuzey Afrika’daki eyaletler içerisinde devlete en çok bağlı olan eyalet, Osmanlı’nın 1551’de ele geçirdiği Trablusgarp’tı. 1864 tarihinden itibaren vilayete dönüştürülen Trablusgarp eyaleti, 1877 tarihli kanunla da doğrudan doğruya başkente bağlı bağımsız bir sancak haline getirildi.
Sanayi Devrimi’yle birlikte paralel olarak endüstrinin gelişmesi ortaya bir takım problemler çıkarmıştır. Endüstri geliştikçe üretim artmış ve ülkeler bu üretim fazlasını kendi sınırları içinde tüketemez olmuşlardı. Bu üretim fazlasını dağıtacak yeni pazarlar aramaya başlayan ülkeler, sömürgeciliğin önemini daha da arttırmışlardır. Diğer yandan endüstrinin hammadde ihtiyacına Avrupa’nın sınırlı kaynakları cevap vermekten çok uzaktı. Endüstrileşen Avrupa devletleri kendilerine yeni hammadde kaynakları sağlayacak topraklar elde etmek zorundalardı. 16. yüzyılda başlayan sömürgeleştirme hareketlerinin dışında kalan İtalya Krallığı, Fransız İhtilali’nden yaklaşık bir yüzyıl sonra, 1870 yılında, siyasi birliğini geç olarak sağladığında Afrika topraklarının hemen hemen tamamı Avrupalı devletlerin tarafından paylaşılmıştı. 1881’de Fransa’nın Tunus’u işgali, ardından da İngiltere’nin 1882’de Mısır’ı ele geçirmesinden sonra Akdeniz’deki iki muhtemel üssü elinden kaçıran İtalya, coğrafi olarak kendine çok yakın konumda bulunan Kuzey Afrika’da kalan son Osmanlı toprağı olan Trablusgarp’la ilgilenmeye başlamıştı.
İtalya, amacına ulaşmak için ilk etapta büyük Avrupa devletleri ile kendisine burada hareket serbestliği tanıyan gizli antlaşmalar yaptı. İngiltere ve Fransa arasında, Kuzey Afrika’daki sömürgelerin paylaşımı yüzünden çıkan Faşoda Buhranı sonunda Kuzey Afrika’nın paylaşımı yapıldı ve böylece Trablusgarp da kağıt üzerinde İtalya’ya bırakıldı. İtalya 1887’de İngiltere ve Avusturya, 1891’de Almanya, 1900 ve 1902’de Fransa, 1902’de Avusturya, 1909’da Rusya ile gizli antlaşmalar yaptı ve Trablusgarp üzerindeki emellerini bu devletlere kabul ettirdi.İtalya Trablusgarp’taki hareketlerinin bu antlaşmalarla engellenmeyeceği garantisini sağladıktan sonra buradaki faaliyetlerine hız verdi ve en uygun anı beklemeye başladı.
1902 yılından itibaren İtalya, Trablusgarp üzerinde bir “Barışçıl İşgal” politikası uygulamaya başladı. Buna göre Roma Bankası’nın maddi desteğiyle ekonomik ve ticari alanlarda bir takım girişimler başladı. Böylelikle kurulan fabrikaların ve diğer iş yerlerinin,gerekirse, silahlı , İtalya’nın Trablusgarp’taki bütün ekonomik imtiyazlarını sonlandırarak sonunda tehlikenin önünü kesmeyi başardı. Ortaya çıkan büyük mali çöküntü sonunda, hissedara alacaklarının ödenebilmesi için, Roma Bankası, İngiliz ve Alman finansörlerle görüşmeye başladı.
Bunun yanında, Almanya, İttifak Devletleri ile beraber olduğu İtalya’nın Trablusgarp’a sahip olmasını istemiyordu. Çünkü Kuzey Afrika’daki bu bölgeyi ileride kullanabileceği bir istasyon olarak görüyordu.
Savaş öncesi genel durum
Osmanlı Devleti
Trablusgarp Savaşı öncesinde Osmanlı Devleti çok büyük iç ve dış karışıklıklar içerisindeydi. 23 Temmuz 1908’de Meşrutiyet ikinci defa ilan edilmiş ve II. Abdülhamit 24 Temmuz 1908’de anayasayı yeniden yürürlüğe koymuştu. 5 Ekim 1908’de Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna Vilayeti’ni işgal etmiş aynı gün Bulgaristan prensi de İstanbul’a telgraf çekerek bağımsızlığını ve krallığını ilan etmişti. Avusturya, Sırplara karşı Bulgarları destekliyordu ve Bulgaristan ile Avusturya eş zamanlı darbeler için anlaşmaya varmışlardı. Bu iki önemli toprak parçasının resmen elden çıkması İttihat ve Terakki’nin prestijini büyük ölçüde sarsmıştı. Bosna-Hersek ve Bulgaristan’dan sonra Osmanlı Devleti’nin üçüncü sorunu daGirit oldu. Girit’in zaten bu tarihte Osmanlı Devleti ile pek bir bağlantısı kalmamıştı. Fakat ada, hukuken Osmanlı toprağı olarak görünüyordu. Bosna-Hersek krizi sırasında Girit Rumları da harekete geçerek adayı Yunanistan Krallığı’na ilhak ettiklerini ilan ettiler. Fakat bu Avrupa Devletleri tarafından kabul edilmedi.Gelişen iç ve dış olaylar, İttihat ve Terakki’ye karşı bir muhalefetin olgunlaşmasına ve 13 Nisan 1909’da başlayan olayların bir irtica hareketi şeklinde patlak vermesine neden oldu. İstanbul’daki gerici ayaklanma Rumeli’deki İttihat ve Terakki şubelerinde ve ordu içinde Meşrutiyetin tehlikede olduğu düşüncesini uyandırdı. Bunun üzerine, 3. Ordu Komutanı Mahmut Şevket Paşa’nın Hareket Ordusu adındaki bir orduyu İstanbul’a göndermesiyle ayaklanma bastırıldı. Tehlike böylece önlenmiş oldu. Meclis, 27 Nisan 1909’da II. Abdülhamit’in tahttan indirilmesine karar verdi. Yerine kardeşi Mehmet Reşat padişah oldu. Bundan sonra İttihat ve Terakki, ülke yönetimini kesin olarak eline aldı.
Trablusgarp Savaşı öncesinde Balkanlar’ın durumu son derece karışıktı. Mart 1911’de Katolik Arnavutlar İşkodra’da ayaklanmışlardı. Karadağ Krallığı bu isyancılara her türlü yardımda bulundu. Bundan dolayı Osmanlı-Karadağ ilişkileri çok gergindi. İtalya, Karadağ’ı desteklemekte, onu Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtmakta idi. Bu ayaklanmada İtalyan parmağının olduğu açıktı. Ayaklanma Haziran 1911’de bastırıldı ve ayaklananlar Karadağ’a sığındılar. Bu olaylardan sonra İttihat ve Terakki’nin Osmanlıcılık ideolojisini gerçekleştirmek için yürüttüğü “Balkanlar’ın tek bir bayrak altında birleşmesi” politikası Osmanlı Devleti’nin aleyhine sonuçlanarak Bulgar, Sırp ve Yunan çetecilerin faaliyetlerini daha da arttırmalarına ve Osmanlı’ya karşı işbirliğine girmelerine sebep oldu.
İtalya Krallığı
1911 yılı İtalyan birliğinin ve krallığının kuruluşunun 50. yılına rastladığından, ülkede büyük bir milli heyecan yaratılmaya çalışılmış ve bu çerçevede İtalya’nın Trablusgarp üzerindeki eski iddiaları da şekillenmeye başlamıştı.İtalya III. Vittorio Emanuele’in tahta çıkmasından sonra, 15 yıl süreyle otoritesini herkese kabul ettiren başbakan Giovanni Giolitti zamanında istikrarlı bir siyasete kavuştu. Kalabalık göç dalgalarına rağmen hâlâ yüksek olan ülke nüfusunun dinamikliği ve iyi bir yönetim sayesinde hükümet tarım ve sanayi alanında büyük atılımlar yaptı. Giolitti, giriştiği bir dizi cesaretli reform hareketiyle sosyalist kanadın isteklerine uygun yenilikleri gerçekleştirdi. Ancak sağ kanattaki milliyetçi istekleri de tatmin etmek gerekiyordu. İtalyan milliyetçilerin Floransa’daki kongresinde, Giolitti hükümeti Libya üzerine diplomatik ipotek koymaya zorlanmıştı. Libya seferini milliyetçiler, eski Roma İmparatorluğugünlerindeki Akdeniz siyasetinin dönüşü olarak görürken, Katolikler İslam’a karşı yeni bir Haçlı seferi olarak tanımlıyorlardı. İtalyan kamuoyunun kayda değer bölümü ise güneydeki bu yeni koloniye, dış göçe son verecek bir toprak parçası olarak bakmaktaydı.
İtalyan sosyalistleri ise aralarında bir birlik olmamasına rağmen genelde bu savaşa karşı olmuşlardı. 27 Eylül 1911 tarihli Tanin’de “İtalyan sınıf-ı aliyyesinde işgal için pek ziyade heyecan var ise de amele sınıfı işgale muhaliftir” deniliyor ve işçi sınıfının İtalya’nın Libya’ya asker sevk etmesini men etmek için umumi grev teşebbüslerine giriştiğini yazıyordu.Fakat sosyalistlerin grev teşebbüslerini hükümetin şiddetle engellemesi ve halkın nümayişçilere kötü gözle hatta vatan haini gibi bakması yüzünden bir sonuç verememişti. Ayrıca İtalyan sosyalistler Fransız, İngiliz ve Alman sosyalistleri kadar güçlü değillerdi.Mart 1911’de ikinci kez iş başına gelen Giolitti Hükümeti, Trablusgarp işini bir sonuca bağlamayı parti programının 3. maddesine almıştı.
İtalya’yı 1911’de Trablusgarp’a karşı harekete geçiren en önemli olay, Fas meselesinin alevlenmiş olmasıydı. İtalya’nın daha 1900’de Fransa ile yaptığı gizli antlaşmaya göre, Fransa Fas’ta yeni menfaatler elde ederse, İtalya da Trablusgarp için harekete geçecekti. Bu antlaşma ile Trablusgarp İtalya’ya vaat edilmiş oluyordu. 24 Nisan 1911’de Fransız ordusu Fas’a girdi. İtalya kamuoyunda, Fas’ın da Fransa tarafından kapılmış olduğunun duyulması bir anda hükümeti devirecek kadar şiddetli bir etki yaratınca Giolitti hükümeti uzun zamandır hazırlanan ihtiraslarını açığa vurmaya mecbur kaldı. Bu durum Trablusgarp’a karşı harekete geçmek için sabırsızlanan İtalyan kamuoyunu daha da şiddetlendirerek İtalyanların savaş kararı almasında etkili oldu.
Trablusgarp Savaşı sırasındaki İtalyan Başbakanı Giolitti hatıralarında; işin iç yüzünü bilmeyenlerin Trablusgarp’a gitme kararının birdenbire verildiğini söylediklerini fakat işin aslının böyle olmadığını, kendilerinin İngiltere ile Mısır, Fransa ile de Fas meselesini müzakere ederken kendileri için birtakım haklar aldıklarını ve bunu büyük devletlere tasdik ettirdiklerini, Fransa’nın Fas’a girmesinden sonra kendileri açısından vaktin gelmiş olduğunu, zira kendileri Trablusgarp’a gitmemiş olsalardı, diğer bir Avrupa devletinin burayı mutlaka işgal edeceğini, Tunus‟un Fransızlar tarafından işgalinin kendilerinde yarattığı hayal kırıklığını bir daha yaşamak istemediklerini ve bu durumda bir Avrupa devleti ile savaşmak zorunda kalacaklarını, bunun da Osmanlı Devleti ile savaşmaktan daha zor olacağını belirtmişti.
İtalya’nın Trablusgarp’taki faaliyetleri
İtalyanlar büyük devletler nezdinde başarılı diplomasi faaliyetlerini sürdürürken, öte yandan da Trablusgarp’ta kendi hesaplarına elverişli bir ortam hazırlamaya uğraşıyorlardı. Her emperyalist devletin uyguladığı metotları İtalyanlar da burada uygulamaktaydı. Ülkede egemen olma amaçları için çalışan okulları, bankaları, iktisadi kuruluşları vardı. Liman ve benzeri kurumlar için imtiyaz peşinde koşuyorlardı. Okulları, resmi ve mahalli mekteplerle rekabet ediyordu.İtalyanların 1907‟de Trablusgarp ve Bingazi’de birer şubesini açtığı Banco di Roma onların Trablusgarp’a ekonomik bakımdan sokulma politikalarının başlıca aracı olmuştu. Banco di Roma, Trablusgarp’ta geniş maddi manevi kredisiyle, nüfus teminine ve İtalyanların ekonomik bakımdan piyasaya hakim olmalarına çalışıyordu. Banka aynı zamanda yerlilerin elindeki toprakların İtalyanlara geçmesine vasıta ve aracı oluyordu. Banco di Roma’nın kilise ile ilişkisi, kilisenin de savaşı desteklemesine sebep olmuştu. Bu nedenle Libya’da büyük çıkarları olan Banco di Roma’nın Vatikan çevresi ile ilişkisi, hükümeti Libya seferine zorlayan bir etkendi.
1910 yılı başından itibaren, İtalyanlar Trablusgarp’taki faaliyetlerine büyük hız vermişlerdi. Elde ettikleri bütün imtiyazlara rağmen yinede Trablusgarp’taki iktisadi faaliyetlerinin kısıtlandığından şikayet ediyorlardı. Trablusgarp Mebusu Sadık, 12 Eylül 1911’de Tanin’e yazdığı mektupta, İtalyanların buradaki faaliyetlerini şöyle anlatıyordu: “İtalya Trablusgarp’taki cüretli hareketlerine Abdülhamit Dönemi’nde başlamıştı. Trablusgarp’ta zorla Banco di Roma müessesesini kurmuş, Bingazi’de de bir postane açmıştı. Trablusgarp’ta halifeye bağlı milyonlarca Müslüman Meşrutiyet idaresinden çok şey bekledikleri halde ümitleri boşa çıkmıştı. İstibdat Devri’nde başlayan bu hareketler, Meşrutiyet idaresinde de O’nun bıraktığı yerden devam etti. Trablus her konuda ihmal edildi. İtalyan emellerini herkesten fazla bilmesi gereken eski Roma elçisi Sadrazam Hakkı Paşa kabinesinin ilk icraatı Banco di Roma’nın resmiyetini tasdik etmek oldu. Bundan sonra İtalya’nın faaliyetleri kat kat artmaya başladı. Birçok yerde Banco di Roma’nın şubeleri açıldı. Bu müessese bütün ticareti eline geçirdi ve yerli tüccarı iflas ettirdi. Emlak ve arazi satın almaya başladı. Hükümet ise bu hale seyirci kalıyordu. Osmanlı sancağını taşıyan vapur 4-5 ayda bir defa Trablusgarp’a gidebiliyordu. Maden araştırması için İtalyalı bir heyete izin veriliyordu. Velhasıl diğer devletlerin hiçbirine verilmeyen imtiyaz, İtalya’ya verildi. İtalya’ya verilecek sadece bir şey kaldı. O da bütün İtalyan kamuoyunun hayali, idari hakimiyet meselesiydi.”

İtalya’nın işgal hazırlıkları


Eylül 1911’in ortalarından itibaren, İtalya’daki askeri hazırlıklar iyice açığa çıkmaya başlamıştı. İtalyan basınının dili çok sertti. Açıktan açığa işgal hazırlıkları ile ilgili haberler çıkması Osmanlı Devleti’ni tedirgin etmekteydi. Osmanlı Devleti’nin bu konudaki başvurusuna İtalya’nın askeri hazırlıklarının işgal amacıyla yapılmadığı, İtalyan menfaatlerini herhangi bir olaya karşı koruyabilmek için yapıldığını bildirdi. İtalya, bu savaşa uzun zamandır hazırlanmaktaydı. Her çapta kara ve deniz topları, sayısız mitralyöz, cephane ve kalabalık bir ordusu vardı. İtalya o sıralarda dünyanın en güçlü donanmalarından birine sahipti. Osmanlı Devleti’nin ise, savaş başladığı zaman, Trablusgarp’taki askeri sayısı 2000’i geçmiyordu. Bingazi’dekiler daha azdı ve kendi hallerine terk edilmişlerdi.
25 Eylül’de Roma’daki Osmanlı maslahatgüzarı Seyfettin Bey’in İtalya Dışişleri Bakanı San Giuliano ile görüşmesinde Dışişleri Bakanı; İtalyan hükümetinin halkın arzusu haricinde hareket edemeyeceğini bildirdikten sonra iki hükümet arasındaki dostluk münasebetlerinin devamından yana olduğunu ilave etse de,görüşmede hiçbir sonuç vermeyecekti.
26 Eylül’de İtalyan hükümeti, Viyana büyükelçisi vasıtasıyla üçlü ittifakı yenilemeye hazır olduğunu, eğer Trablusgarp işi de İtalyan istekleri doğrultusunda çözümlenirse, üçlü ittifakın daha sağlam bir üyesi olacağını Avusturya’ya bildirdi. Bu, gizli olarak yapıldı. Çünkü Almanya ve Avusturya, Türklerin İngiltere ve Fransa’ya yaklaşmasından korkuyorlardı.Osmanischer Lloydgazetesinde yayınlanan bir görüşe göre, İtalya hükümetinin Trablusgarp’taki İtalyan nüfusunu gerek Osmanlı Devleti’nin her türlü tecavüzünden gerekse diğer devletlerin rekabetinden korumak için, bazı isteklerde bulunmak üzere Bâb-ı Âli’ye bir nota vermek üzere hazırlandığını, eğer Bâb-ı Âli, bu nota muhteviyatını kabul etmeyecek olursa İtalya’nın askeri tedbirlere başvuracağını yazıyor ve ayrıca bu hareketlerini mazur göstermek için, İtalyan kamuoyunun hükümet üzerindeki etkisinden bahsedeceklerini ilave ediyordu.


En sonunda İtalya uzun zamandır hazırlanmakta olduğu savaşı başlatmak zamanının geldiğine hükmederek Osmanlı Devleti’ne 28 Eylül 1911’de bir nota verdi. Bu notada özetle: Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp ve Bingazi’nin ilerlemesi için hiçbir şey yapmadığı, bu bölgenin İtalya kıyılarına yakınlığı dolayısıyla kendileri için hayati önem taşıdığı bölgeye medeniyet götürülmesinin zorunlu olduğu, fakat bu konudaki İtalyan görüş ve fikirlerinin Osmanlı Devleti tarafından tasvip edilmediği ve İtalya’nın buradaki teşebbüslerinin inatla engellendiği, şimdi Osmanlı Devleti’nin İtalya ile kendi menfaatlerine ters düşmeyecek bütün iktisadi imkanları vermeye hazır olduğu ancak İtalya hükümetinin geçmişte yapılanları göz önüne alarak buna güvenmediği belirtiliyor ve İtalya’nın Trablusgarp ve Bingazi’yi askeri işgale karar verdiği, bundan başka çarelerinin kalmadığı ve buradaki Osmanlı memurlarının işgale muhalefet etmemeleri isteniyordu. Osmanlı hükümeti, İtalyan notasına 29 Eylül 1911’de cevap verdi. Bu cevapta; Trablusgarp ve Bingazi’nin geri kalmasının kendilerinden önceki idarenin eseri olduğu, bundan dolayı meşrutiyet hükümetinin suçlanamayacağı, son üç sene zarfında bölgede İtalyan teşebbüslerine büyük kolaylıklar sağlandığı ve iyi niyet gösterildiği, burada asayişin temini konusunda hiçbir endişeye mahal olmadığı, İtalyan ve diğer tebaanın bölgeden ayrılmasını gerektirecek bir olay olmadığı belirtiliyordu. Ancak Bâb-ı Âli’nin notaya cevap verdiği gün, İtalya da harp ilanı notasını verdi.Bu ilan-ı harp notasında, özetle; İtalyan isteklerinin gerçekleştirilmesi konusunda, İtalya’nın, Osmanlı Devleti’ne verdiği sürenin İtalya’nın hoşuna gidecek bir cevap gelemeden sona erdiği, Osmanlı Devleti ve memurunun Trablusgarp ve Bingazi’deki İtalyan hak ve menfaatlerini korumakta kötü niyetli ve aciz olduğu iddia ediliyor, İtalyan hak ve menfaatlerini sağlamak zorunda oldukları bildiriliyordu.
Osmanlı Devleti’ne nota verilmeden hemen önce, 25 Eylül 1911’de, İtalya’da seferberlik emri yayımlandı. Bu emirde seferberliğin birinci günü olarak 28 Eylül tarihi belirlenmişti. Silah altında bulunan 1890 doğumlular ile birlikte, seferi kolordunun birliklerini teşkil edecek olan 1888 doğumlular ise 23 Eylül’de silah altına çağrıldılar. Bunların birliklerine katılımları da 26 Eylül’de tamamlandı.

Diğer devletlerin işgale tavrı
İtalya henüz Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmeden hemen önce Adriyatik sularında ve Preveze’de Türk-İtalyan savaşı başlamıştı. İtalya bu sefere başlarken, Avrupa büyük devletlerinin icazetini almıştı. Daily Telegraph gazetesinde, İngiltere’nin İtalya savaşa girdiği takdirde tarafsız kalacağı ve İtalya’ya karşı Osmanlı’yı müdafaa etmeyeceği belirtiliyordu. Daily Graphic’te ise İngiltere’nin savaşın sadece Trablusgarp’a ait olmasını ve Avrupa’ya sıçramamasını İtalya’ya tembih ettiği bildiriliyordu.
Balkanlar’da ise Trablusgarp Savaşı başlayınca, Osmanlı Devleti Balkan devletlerinin saldırabileceği veya Rumeli’de ayaklanmalar olacağını düşünerek, oraya çok sayıda asker yığmıştı. Bundan en çok Bulgaristan ürkmüş ve büyük devletlere başvurarak kendilerini korumalarını istemişti. Savaşın başladığı günlerde Bulgar ve Sırp hükümetleri arasında, iki tarafın menfaatlerini görüşmek üzere bir yakınlaşma başladı. Bulgarlara göre, o sıradaki fırsat kaçırılmamalıydı. Bütün Balkan devletleri, Osmanlı Devleti’ne karşı ittifak etmek üzereydi. Bulgaristan, Osmanlı-İtalyan savaşının hemen bitmesini istemedi. Çünkü bu savaşın, Balkanlar’da Slavlara karşı olan bu iki devleti zayıflatacağını düşünmekteydi.
Savaşın başlaması Yunan kamuoyunda da heyecan yaratmış ve Başbakan Venizelos’un savaştan faydalanmak için vaktinde hazırlık yapmamasından ötürü eleştirilmesine sebep olmuştu.Ancak Balkanlar’da yeni olayların çıkmasını istemeyen İtalya ve diğer Avrupa devletleri tarafından Yunanistan’ın savaştan faydalanma isteği rafa kaldırılmıştı.
İşgalden hemen önce Trablusgarp ve Osmanlı Devleti
Trablusgarp Savaşı’ndan hemen önce, buradaki tümenden önemli bir kısmı silahlarıyla birlikte Yemen’e İmam Yahya ayaklanmasını bastırmak üzere gönderildi ve tekrar yerlerine iade edilmedi. Trablusgarp Vali ve Kumandanı Müşir İbrahim Paşa, bu işin Trablsgarp’ın İtalyanlara tesliminden başka bir şey olmadığını ısrarla ifade etmişse de asker nakliyatını engelleyememişti. Burada ancak jandarma vazifesi görecek, çok az bir kuvvet bırakılmıştı. 1910 yılı bütçesinde kabul edilen, Trablusgarp’taki iki süvari alayı da bir alaya indirildi.
Trablusgarp’taki asker mevcudunun azaltılması bir nevi İtalyan işgaline zemin hazırlanmış oldu. Buraya gönderilen subaylarda eskiden olduğu gibi mahalli lisana vakıf olma şartı aranmadı. Trablusgarp halkı geçimini temin etme hususunda da sıkıntı içindeydi. Bu durum Trablusgarp mebusları tarafından defalarca hükümete bildirildiği halde, Osmanlı hükümeti bu konuda oldukça ihmalkar davrandı.
İbrahim Hakkı Paşa hükümetinin, savaş öncesi yaptığı en büyük hatalardan biri de, İtalyanların isteği üzerine Trablusgarp’ta vali olarak bulunan İbrahim Paşa’yı görevden almasıydı. İbrahim Paşa, Trablusgarp’ta Osmanlı menfaatlerini koruduğu için, İtalyanlar ondan hep şikayetçi olmuşlar ve buradan gönderilmesi için sürekli Osmanlı hükümetine baskı yapmışlardı. İbrahim Paşa’nın yerine tayin edilen Bekir Sami Bey ise izinli olarak Tokat’ta bulunduğu için hemen Trablusgarp’a gidemese de, savaş başladıktan sonra görev yerine ulaşabildi.Bu nedenle savaş öncesi bölge, valisiz, komutansız, askersiz, son derece savunmasız ve işgale açık bir duruma getirilmişti. İbrahim Hakkı Paşa ise savaş öncesi, Trablusgarp’taki icraatından dolayı vatan hainliği ile suçlanmıştı. Mahmut Kemal İnal’a göre bütün bunlar su-i tesadüf değil su-i idareydi ki cinayet addine layıktı.
Trablusgarp Savaşı öncesi, Osmanlı hükümetinin yanlış hareket ettiği İtalyanlarca da itiraf ediliyordu. İtalyanlar İttihat ve Terakki’nin Trablusgarp’ta yerli halk arasında İtalya aleyhine propaganda yaptıklarını fakat buna paralel olarak askeri hazırlıklarını kuvvetlendiremediklerini, bilakis buradan devletin ihtiyacı olan diğer bölgelere asker çektiklerini ifade ediyorlardı.[55]Nitekim, İtalya bu savaşa bir sömürge savaşı gibi değil de sanki büyük bir Avrupa devleti ile savaşa giriyormuş gibi hazırlanmış, ihtiyatlar da dahil olmak üzere bütün Deniz Kuvvetlerini seferber ettiği gibi, kiraladığı ticaret gemilerini de savaş için hazır hale getirdi. Eylül ayında bu hazırlıklar yapılırken, Osmanlı Devleti’nin tek tedbiri savaştan önce Trablusgarp’a gönderilen Derne Gemisi oldu.
Savaşın ülke çapında yarattığı üzüntü ve heyecan, savaş için maddi yardım teklif eden ve savaşa bizzat gönüllü asker olarak katılmak isteklerini bildiren mektupların gazetelere gönderilmesine sebep oldu. Ayrıca yurt içinde ve dışında İtalyan işgalini protesto eden mitingler düzenlendi.Savaş başladıktan hemen sonra, İbrahim Hakkı Paşa istifa etti. Bunun üzerine sadrazamlık 30 Eylül 1911’de 8. kez Mehmed Said Paşa’ya verildi.
Savaşın başlangıcı

İtalyan donanması, henüz İtalya Osmanlı Devleti’ne savaş açmamışken, 27 Eylül’de Trablus önlerine gelmişti. 20 Ekim’e kadar İtalyanlar, Türk Afrikası kıyılarının önemli noktalarını ele geçirmiş bulunuyorlardı. Bu şehirlerin hiçbirisi kendiliğinden İtalyanlara teslim olunmamıştı. İtalyanlar ayrıca Kızıldeniz’de de bazı hareketlerde bulunmuşlardı. Savaş öncesi İtalyanlar buraya bazı gemiler göndermişler ve Türklere karşı ayaklanan Şeyh İdris’in yardımıyla, Türkleri burada da sıkıştırmaya çalışmışlardı.

Savaş başladıktan sonra, Bâb-ı Âli’de Trablusgarp’ta mukavemet edip etmeme konusunda genelde iki görüş mevcuttu. Mehmed Said Paşa’nın ilk toplantısında eldeki mevcut imkanlarla mukavemet lüzumu kararlaştırıldı.Ahmet Muhtar Paşa’ya göre Trablusgarp’ta mukavemet cinayet demekti. Kâmil Paşa da aynı görüşte idi. Şeyhülislam Cemaleddin Efendi de harbin uzamasının can ve mal kaybından başka bir işe yaramayacağını söylüyordu.Bütün olumsuz şartlara rağmen, Osmanlı Devleti Trablusgarp’ı göz göre göre düşmana savaşmadan teslim edemezdi. Bu hem kamuoyunda hoş görülmez hem de Osmanlı Devleti’nden pay almak için pusuda bekleyen devletlere kötü örnek olurdu. Bu savaş çok ümitsiz şartlar içinde olacaktı. Oradaki kuvvetlere silah ve cephane yollamak imkansız gibiydi. Ancak İngiltere ile Fransa, Mısır ve Tunus’un tarafsızlığını ilan ederek kendi sömürgelerindeki Müslümanları gücendirmeyecek ve onların şikayetlerine yol açmayacak ve bu üç tarafı bu şekilde idare yoluna gideceklerdi.

talya, 23 Eylül 1911’de Osmanlı hükümetine bir nota vermiş, 26 Eylül’de, silah ve cephane taşıyan bir Osmanlı gemisi Trablusgarp’a ulaştı. 28 Eylül günü ise İtalya, Osmanlı Devleti’ne bir ültimatom vererek, 48 saat içinde Bingazi ve Trablusgarp’un İtalyan yönetimine bırakılmasını ve

İtalya’ya yıllık vergi verilmesini talep etti . 29 Eylül’de İngiliz ve Fransız hükümetlerinin desteğini de arkasına alan İtalya, Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etti. Aynı gün İtalya’nın Adriyatik Denizi’ndeki bazı Osmanlı gemilerini batırması üzerine, Adriyatik’te çıkarları bulunan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, bu bölgede savaşılmasını yasakladı. 30 Eylül’de Trablus şehri bombardımana tutuldu. Kenti eski silahlarla savunmaya çalışan 8 bin kişilik Osmanlı kuvveti dayanamadı ve 5 Ekim’de İtalyanlar şehri ele geçirdi. Bunun üzerine Osmanlı kuvvetleri kıyıdan 15 km içeriye çekildiler. 18 Ekim’de Derne’yi, 20 Ekim’de de Bingazi’yi ele geçiren İtalyanlar, buralara asker çıkartmaya başladılar. 23 Ekim’de saldırıya geçen Osmanlı Ordusu, İtalyanları kuşatmış ve uzun süren savaştan sonra İtalyanlar kurtulmuşlardı. 26 Ekim’de yapılan bir başka Osmanlı saldırısı, İtalyan kuvvetlerinin büyük kayıp vermesiyle geri püskürtüldü. 23 Ekim 1911’de Sciara Sciat’da (Trablus yakınlarında) oluşan bir ağır çatışma sonrası İtalyan askerleri Arap sivil halkına karşı, ihanet suçlamasıyla, bir pogrom gerçekleştirdi. 5 gün içinde binlerce sivil Arap öldürüldü, evleri yakıldı ve hayvanlarına el koyuldu. İleriki haftalardaİtalyanlar açık alanlarda toplu idamlar (Görsel) gerçekleştirdi ve 4.000 sivili Tremiti ve Ponza adalarına tehcir etti. 5 Kasım’da İtalyan resmî gazetesi, Trablusgarp’ın İtalya tarafından ilhak edildiğini yayımlamışsa da bu henüz gerçekleşmemişti. Osmanlı direnişi karşısında İtalyan kuvvetleri sahilden fazla uzaklaşamamışlardı.
Enver Paşa, Mustafa Kemal, Fuat (Bulca), Nuri (Conker) ve Fethi (Okyar) gibi Osmanlı subayları gizli yollarla Trablusgarp’a gelip (Örneğin Mustafa Kemal Paşa, buraya “gazete muhabiri Şerif Bey” adıyla Mısır üzerinden ulaşmıştır) buradaki kuvvetleri düzenleyerek, İtalyanlara rahat vermeyecek şekilde sürekli saldırılar başlattılar. Enver, yaptığı bir gazete röportajında, “Buraya geldiğimde 900 çöl savaşçısı bulmuştum. Şimdi ise elimin altında 16 bin talimli asker var” diyerek durumu ortaya koymaktadır. Bu ordu, yapılan savaşlar sonucunda 2 makineli tüfek, 250 tüfek, 2 top, sayısız mermi ve 10 tane de katır ele geçirmiştir.
Yerel halkın da desteklediği direnişe Sunusi tarikatı şeyhi ve adamları destek vermişti. Ancak İtalyanlar’ın düşündüğünün aksine, buradaki Osmanlı direnişi çok kuvvetli olmuş, Enver, Mustafa Kemal ve Neşet gibi komutanların yönettiği ordular, sayıca çok üstün olan İtalyan kuvvetlerine karşı kahramanca savaşmışlardır. Trablusgarp’taki Osmanlı birlikleri başlıca üç komutanlığa ayrılmıştı:

Trablus Komutanlığı: Kurmay Albay Neşet
Bingazi Komutanlığı: Kurmay Binbaşı Enver
Derne Komutanlığı: Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal
Kasım 1911’de İtalyanlar Çanakkale Boğazı’na saldırmak için hazırlıklar yaptılar. Ancak Rusya ticari kaygılardan dolayı buna karşı çıktı.
Kasım ayında İtalyanlar, Ekim ayında boşalttıkları bazı mevzileri tekrar ele geçirdiler. 19 Aralık’ta bir İtalyan kolu, imha olmaktan son anda kurtuldu. Ayrıca bu dönemlerde İtalyan basını Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Fransa’yı, İtalya’nın başarılarına engel oldukları iddiasıyla suçlamaya başlamıştı.
8 Aralık’ta Trablusgarp’a gelen Mustafa Kemal Paşa, 22 Aralık’ta Tobruk Savaşı’nı kazandı. Derne’de 16-17 Ocak 1912 taarruzunda gözünden yaralandı. Bir ay hastanede tedavi gördükten sonra, 6 Mart 1912’de Derne komutanı oldu ve burada başarılı savunma muharebeleri yaptı.

Ocak 1912’de İtalyanlar’ın 100 bin kişilik askerine karşılık Bingazi’de 15 bin, Trablus’ta da yaklaşık 10 bin Osmanlı askeri ve Arap gönüllüsü savaşmaktaydı. Şubat ve Martta İtalyanlar Bingazi’yi tamamen ele geçirdiler. Bunun yanında Beyrut limanındaki 2 küçük Osmanlı gemisini batırdılar.Yemen’de Ocak 1911’de başlayan isyan nedeniyle daha savaş başlamadan önce Trablus’taki kuvvetlerin bir kısmı bu bölgeye kaydırılmıştı. Ocak 1912’de İtalyan donanması Kızıldeniz’e girip, buradaki Osmanlı gemilerinden bazılarını batırarak Hudeyde limanını bombalamaya başladı. İtalyanlar’ın bölgedeki varlığı, deniz ulaşımını aksattığı için Yemen isyanının bastırılmasını zorlaştırıyordu.
25 Mart 1912’de Osmanlı Devleti’nin koruyucusu görevini üstlenen ve İtalya’nın müttefiki olan Almanya, ara buluculuk yapmak için İtalya Kralı’yla Venedik’te görüştü. Ancak bu görüşmeden bir sonuç çıkmadı.
18 Nisan’da İtalya donanması Çanakkale Boğazı’nı bombalamaya başladı. Bunun üzerine Osmanlı İmparatorluğu, boğazları kapattı. Ancak bu hareketin uluslararası ticarete darbesi çok büyük oldu. Rusya’nın tahıl ihracatı milyonlarca dolarlık zarara uğrarken, İngiltere, Bulgaristan, Yunanistan ve Romanya gibi ülkelerin zararları da günlük 100 bin doları buluyordu. Karadeniz’e gidecek olan İngiliz gemileri, Süveyş Kanalıüzerinden Hindistan’a gitmek zorunda kaldılar. Ancak 10 Mayıs’ta Avrupa ülkelerinin baskılarından dolayı boğazlar tekrar ticarete açıldı.
Beyrut Deniz Muharebesi
Trablusgarp Savaşı devam ederken İtalyan kuvvetlerinin Libya sahillerine çakılıp kalmaları ve iç bölgelere bir türlü girememesi üzerine, İtalyan hükümeti, Oniki Ada ve diğer bazı Osmanlışehirlerini baskı altına alarak ve tazyik ederek Osmanlı hükümetine barış antlaşmasını zorla imzalatmaya karar verdi. İtalyanlar’ın saldırmayı düşündüğü şehirlerden biri de Beyrut’tu. Beyrut bir Osmanlı şehri olmasına karşın Fransız nüfuzunun yoğun olduğu bir bölgeydi; şehirde çok sayıda Avrupalı yaşıyordu. Aynı zamanda Beyrut bütün ilahi dinlerce kutsal sayılanKudüs’ün bir kapısı durumundaydı. İtalya’nın Beyrut’a saldırısı, sadece Osmanlı Devleti’ni değil diğer Avrupa devletlerini de rahatsız edecek; bunun sonucunda büyük devletler barışa zorlamak için Bâb-ı Âli’ye baskı yapacaklardı.
Bu gerekçelerle 24 Şubat 1912’de bir İtalyan filosu Beyrut’a saldırdı; limanda bulunan iki Osmanlı gemisi batırıldı ve şehir topa tutuldu.
Savaşın sonu
Bunun üzerine 4 Mayıs’ta İtalya kuvvetleri, Rodos Adası’na çıkarma yaptılar ve iki hafta içerisinde Rodos’u, daha sonraki 2 hafta süre içerisinde Oniki Ada olarak bilinen adalar grubunuele geçirdi. Böylece 389 yıldır Osmanlı yönetiminde kalmış, yönetim merkezi Rodos Adası olan Cezair-i Bahr-i Sefid Eyaleti (Oniki Ada) tamamen İtalya’nın eline geçti. 8 Haziran’da Trablus’taki Osmanlı kuvvetleri çöle püskürtüldü. Haziran’dan Ağustos’a kadar süren çarpışmalar sonunda bütün batı sahil şeridi İtalyanların hakimiyetine geçti. 12 Temmuz’da 5 İtalyansavaş gemisi, Osmanlı filosuna saldırmak için Çanakkale Boğazı’na girdi. Ancak boğazın girişine Kilitbahir civarında çelik kablolar çekildiği için İtalyanlar ilerleyemeden ağır ateş altında kaldılar ve geri çekildiler (18 Temmuz). Bu, ayrıca savaş içindeki son deniz savaşı olmuştur. Eylül’de Osmanlı İmparatorluğu ve İtalya Krallığı arasında barış görüşmeleri başladı. İki taraf da savaşın bitmesini istemesine rağmen çatışmalar devam ediyordu. 22 Eylül’de güçlü bir Osmanlı mevkii ele geçirildi. Binbaşı Enver Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri bazı saldırılar yapsalar da, ağır kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldılar. Buna rağmen İtalyanlar dörde bir sayı ve büyük silah üstünlüğüne karşın Trablusgarp’ta sonuçsuz durumun ötesine geçemediler,aldıkları bölgelerde de kontrolü sağlayamamaktaydılar; zira bu bölgelerde Arap ve Türk düzensiz kuvvetlerinin gece baskınları,yeniden ele geçirme girişimleri vegerilla saldırıları ile sürekli kuşatma altındaydı. İtalyanlar bu baskınlara karşı yerel halka sert tedbirler uyguluyordu bu baskınların intikamı ve gözdağı olarak yakalanan kişilerden pek çoğu halkın önünde asılıp idam edildi. Bu sebeple italyanlar ise sahilde belli bir kesim dışında bir hakimiyet alanı oluşturamadılar.
8 Ekim’de Karadağ’ın Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etmesiyle Balkan Savaşları başlayınca, Osmanlı İmparatorluğu her ne pahasına olursa olsun İtalya’yla barışa razı oldu, çünküEge Denizi’ndeki İtalyan donanması, Makedonya’ya yardım gönderilmesini engelliyordu. Sonuçta İtalya’nın şartları kabul edildi ve 15 Ekim 1912’de İsviçre’nin Ouchy (Uşi) kentinde antlaşma imzalandı.
Uşi Antlaşması ve savaşın sonucu
İsviçre’de Lozan’in bir semti olan Uşi (Ouchy)’de imzalanan antlaşmaya göre;
Osmanlı İmparatorluğu, Trablusgarp ve Bingazi’deki kuvvetlerini çekecek ve buraları İtalya’ya bırakacak,
Osmanlı İmparatorluğu, Trablusgarp’taki Müslümanların haklarını koruyacak,
İtalya Krallığı, On İki Ada’yı Osmanlı İmparatorluğu’na geri verecekti.
Ancak Osmanlı İmparatorluğu, Balkan Savaşları’nda Oniki Ada’yı Yunanistan’a kaptırma endişesi içinde kaldığı için adaları, savaştan sonra geri almak şartıyla İtalya’ya verdi. Ancak İtalya, Balkan Savaşları bitmesine rağmen adaları kendi topraklarına kattığını ilan etti.
Savaş sonunda Osmanlı İmparatorluğu, Kuzey Afrika’daki son topraklarını da kaybetmiş oluyordu. Ayrıca ileriki yıllarda Türkiye ve Yunanistan arasında sıkça sürtüşmelere neden olacak olan adalar sorunu da başlamıştı. II. Dünya Savaşı sırasında Almanya tarafından işgal edilen On İki Ada, bir taktik ve hediye olarak Türkiye’ye hediye edilmek istenmiş, ancak ülkenin tarafsızlığını bozacağı için, bu öneri reddedilmiştir. On İki Ada, 1947 yılındaki Paris Antlaşması’yla Yunanistan’a bağlanmıştır.
İtalya’da ise savaş, İtalyan Milliyetçiliği’nin gelişmesine katkıda bulunmuş ve 1922 yılında Benito Mussolini’nin iktidara gelişini kolaylaştırmıştır.
Savaşta içine düşülen çıkmaz, Osmanlı siyasi hayatına 21 Kasım 1911’de Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın kurulması biçiminde yansıdı. Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nı kuran ve bu fırkaya giren kişilerin tek ortak oldukları konu, İttihat ve Terakki düşmanlığıydı. Fırkanın birinci amacı da İttihat ve Terakki’yi iktidardan uzaklaştırmaktı.İttihat ve Terakki’nin itibarını büyük ölçüde kaybettiği bu günlerde, Hürriyet ve İtilaf’ın ortaya çıkması, çok taraftar toplamasına ve dağınık durumdaki muhalefeti birleştirmesine sebep oldu.
Notlar
Trablusgarp Savaşı, içinde barındırdığı bazı ilkler sebebiyle de ayrıca ilginç bir savaştır. Dünya tarihinde ilk kez uçakların savaş aracı olarak kullanılması bu savaşa rastlar. Trablusgarp Savaşı’nda İtalyan uçakları savaş sırasında bombalama ve bildiri dağıtma gibi görevler üstlenmişlerdi. İtalyan pilot Giulio Gavotti 1 Kasım 1911’de dünya tarihinde ilk kez uçaktan Osmanlı askerlerinin üzerine bomba atarak bir hava saldırısı gerçekleştirdi. Bunun için İtalyanlar dünyada bir ilki gerçekleştirmişlerdir.
Trablus’taki hava harekatı yapılırken siyasi ve psikolojik sonuçlar elde etmek için Osmanlı hatlarının gerisine ve Arapların üzerine bildiriler atılmıştı. Tarihte uçak ile atılan ilk bildiri şöyleydi:
“Trabluslu Araplar’a: Bizimle gelmek için ne bekliyorsunuz? Camilerinizde ibadet etmek arzusunu duymuyor musunuz? Ailelerinizle sakin yaşamak istemiyor musunuz? Bizim de kitabımız var, biz de namuslu ve dindarız. İtalya, babanızdır. Çünkü Memleketimiz, anneniz Trablus’la evlenmiştir.