SÜT İNEKLERİNDE ÜREME VE DÖLVERİMİ
Bir süt sığırı yetiştiricisi her inekten yılda bir yavru almayı amaçlanmalıdır. Her inekten yılda bir yavru alabilmek için ilk başta sığırın üremesi hakkında yeterli bilgiye sahip olmak gereklidir.

İlk Tohumlama Yaşı :

Ülkemizdeki kültür ırklarının ve melezinin düvelerinin ilk tohumlama yaşını şöyle bir tabloda gösterebiliriz:

IRK YAŞ (AY) CANLI AĞIRLIK (KG)
Karacabey Esmeri

18-20 350-370
Esmer (Montafon)

18-20 350-370
Esmer Melezi

20-22 325-350
Holstein

16-18 370-390
Holstein Melezi

18-20 350-370
Jersey

15-17 250-270
Jersey Melezi

16-18 225-250
Tablodaki ilk tohumlama yaşı, mevcut şartlara göre 2-3 ay önce de olabilir.

Tohumlanan bir düveden ne zaman yavru alınacağı hesaba katılmalıdır. Buzağının iyi bakılabileceği bir zamanda doğması önemlidir. Bunun için, düvenin tohumlanması ona göre zamanlanabilir.

Erken Tohumlamanın Zararları :

Hayvanlarımız ilk tohumlama için uygun olan yaşa ve canlı ağırlığa ulaşmadan gebe kalırlarsa büyümelerini tamamlayamaz, ileriye dönük olarak süt verimleri düşük olur.Ayrıca cüsse olarak küçük kaldıkları için yavruları da küçük yapıda olur. Güç doğumlar görülür.



SUNİ TOHUMLAMA






Suni tohumlama yapılan bir inek

Kızgınlık Nedir?
Kızgınlık, düve ve ineklerin çiftleşme isteği göstermeleridir. Bu durumdaki hayvanlara boğasak veya örsek denir.

Suni tohumlama nedir?

Yüksek verim ve çok iyi damızlık özelliklere sahip boğalardan alınan tohumların (sperma) özel işlemlerden geçirilip dondurulmuş sperma haline getirilerek özel aletle kızgınlık gösteren ineğin uterusuna (rahim) verilmesidir.

Suni tohumlama; hem uygulamadaki pratikliği hem yüksek verim özeliklerinin aktarımını sağlaması hem de doğal aşımla geçebilecek hastalıkların önlemesi gibi daha birçok avantajları ile günümüzde yaygınlaşmaktadır.

Hayvan ıslahında mevcut sürünün genetik olarak iyileştirilmesinde suni tohumlamanın önemi inkar edilemez. Süt verimi, sütteki protein oranı, yağ oranı gibi ölçülebilen değerler yanında dış görünüş özelliklerinin iyileştirilmesinde de boğa seçimi yapılabilmesi suni tohumlamanın vazgeçilmezliğini artırmaktadır.

Neden suni tohumlama yaptırılmalı ?

Çünkü;

· Bir boğa tabii aşım ile yılda en fazla 200 ineği dölleyebilir. Bundan da ortalama 160-170 yavru elde edilir. Aynı boğanın spermasıyla suni tohumlama yapılırsa yılda 20.000 baş inek döllenir.Bundan da yaklaşık 16.000 baş yavru elde edilebilir.

· Suni tohumlamada kullanılan tohumlar; kalıtsal özellikleri yüksek, yavru denemeleri yapılmış ve özelliklerini yüksek oranda yavrularına geçirebilen üstün nitelikli sağlıklı boğalardan elde edilmiştir.

· Suni tohumlamada kullanılacak tohumlar arasında tercih yapma şansınız vardır. İneğinizi tercihinize göre: etçi, etçi-sütçü veya sütçü ırklardan biriyle tohumlama yaptırabilirsiniz.

· Suni tohumlama, çiftçileri boğa besleme külfetinden kurtarmaktadır.

· Suni tohumlama, tabii çiftleşme ile çok kolay ve hızlı bir şekilde yayılan üreme hastalıklarını önler.

· Suni tohumlama uygulanan bir işletmede dişi hayvanların ne zaman kızgınlık gösterdiği, ne zaman tohumlandığı, gebe kalıp kalmadığı sürekli olarak kontrol edilebilmektedir.

· Verimleri düşük yerli ırkların ıslahı, çok az masraf ve daha kısa sürede ancak suni tohumlama ile mümkün olabilmektedir.

İneklere suni tohumlama ne zaman yaptırılmalı ?

İneklere doğumdan en az 45 gün sonra suni tohumlama yaptırmak gerekir. Tohumlama yapabilmek için inek veya düvelerin kızgınlık döneminde olması gerekir. Kızgınlık belirtileri , sabah gözlenen hayvanlar öğlenden sonra ;öğlenden sonra fark edilen hayvanlar ertesi gün sabah tohumlanmalıdır. Ancak ineğin çarası mutlaka temiz olmalıdır. Eğer çara yumurta akı veya cam gibi temiz değilse ineğin rahminde problem vardır.

İneklerde kızgınlık (boğasaklık) belirtileri nelerdir?

· İneklerin kızgınlıkları 16-24 gün (ortalama 21 gün)’de bir görülür. Normal bir kızgınlık ortalama 18 saat sürer.

· Kızgınlığın başlaması ile birlikte inekte geçici bir iştahsızlık görülür.

· O günkü süt veriminde azalma olur.

· Kızgınlıktan hemen önce diğer ineklerin üzerine atlama isteği artar.

· Çevreye karşı aşırı ilgi, temas kurma, diğer inekleri yalama davranışı, sık sık havayı koklama görülür.

· Diğer hayvanların fercini koklamaz, kendisinin koklanmasına izin verir.

· Merada kuyruğunu diker, sağa-sola koşar.

· Gece diğer hayvanlar yatarken o ayakta durur.








· Bazı hayvanlar bakıcısına normalin dışında ilgi gösterir.

· Bel bölgesine masaj yapıldığında hayvan belini çökertir ve kuyruğunu kaldırarak biraz yana yönlendirir.

· Hayvanda genel huzursuzluk, bağırma , gözlerin aşırı açılması ve bir şeyler arama davranışları görülür.








· Ağzı salyalanır, hayvan heyecanlı ve sinirlidir.

· Kızgınlığın başlangıcında daha sulu, kızgınlık ortasında ise daha kıvamlı şeffaf (çiğ yumurta akı) renkli çaranın görülmesi. Bu akıntı renksiz, ipliksel karakterdedir. Vulva dudağından aşağı doğru kopmadan uzayabileceği gibi kuyruk hareketleri ile etrafına da bulaşabilir.Bu akıntı,kızgınlığın hemen öncesinde kısmen görülür. Kızgınlık döneminde artar. Kızgınlıktan sonra azalır ve kesilir.

· Vulva (ferç) dudaklarının kabarıklaşması,hafif sulanması ve iki parmak ile vulva dudakları aralandığında ferçinin iç kısmının kırmızı renk (havuç rengi) alması.

· Bütün bu belirtilerin yanında ineğin kızgınlığının başında, ortasında ve sonunda kendi üzerine diğer hayvanların atlamasına izin vermesi çiftleşmeye hazır olduğunun en önemli delilidir. Kızgınlıktaki ineklerin bu refleksini gösterebilmeleri için ya serbest tip ahırlarda yada merada barındırılmaları gerekir.







· Kızgınlıktan birkaç gün sonra görülen kanlı akıntı ineğinizin gebe kalmadığının göstergesi değildir.

· Bilgili Yetiştirici :

Sabah ve akşam hayvanlarını gözden geçirir. Yem yemeyen, huzursuz hayvanlara dikkat eder. Kızgınlık gösterenleri belirler. 12 saat sonra tohumlanmasını sağlar.

Hangi Hayvan Tohumlanmaz ?

· Fercinden gelen akıntı şeffaf değil içinde peynir kırığı gibi parçalar varsa ve yattığı yerde akıntı birikiyorsa bu hayvanın rahminde iltihap vardır.Tedavi edilmesi gerekir.

· Zamanından çok önce kızgınlık gösteriyorsa. (1 Hafta–10 Günde bir.)


Sayın yetiştiricilerimiz ;

Tohumlandıktan sonra özellikle 4 - 6,5 aylık gebe hayvanlarında yukarıda bahsettiğimiz belirtileri gösterebileceklerini unutmayınız. Eğer hayvanınızı tohumlattıktan sonra aradan 4 - 7 ay geçmiş ve o güne kadar herhangi bir kızgınlık belirtisine rastlamadığınız halde hayvanda kızgınlık belirtisi görürseniz öncelikle bunu tohumlama yapan veteriner hekim arkadaşlara belirtiniz ve hayvanınızın gebe olup olmadığının kontrolünün yapılmasını isteyiniz.

Diğer bir önemli husus ise hayvanın kanlaması olayıdır.Bazı hayvanlar özellikle ham düveler tohumlandıktan sonra veya kızgınlıkları geçtikten sonra (miktarı değişkendir) kanlarlar. Bu normal bir fizyolojik olaydır ve tedirgin olunacak bir durum değildir.Bir hayvanın kanlaması boğasaklığının geçtiğine delalet eder. Kanlayan hayvan artık tohumlanmaz veya boğaya çekilmez.

Belirtmek istediğimiz diğer önemli bir husus da hayvanlarımızın beslenme yetersizliği.Bu durum hayvanın süt veriminin düşmesinin yanında boğasamasında veya tohumlanmasına rağmen tutmamasında önemli bir unsur oluşturmaktadır. Bundan dolayıdır ki hayvanlarınıza en az ayda bir kez olmak koşulu ile A,D,E vitaminleri uygulayınız.



TOHUMLAMADA ÖNEMLİ HUSUSLAR

Tohumlama; ineklerini dengeli besleyen , iyi şartlarda bakan ve sürekli izleyen yetiştiricilerin işletmelerinde dölverimi ile ilgili sorunları azaltır.

İneklerin çoğu gece sabaha doğru boğasak olurlar.Bu nedenle sabah erken saatlerde yapılan kontrol çok önemlidir.

Sabah saatlerinde boğasak olduğu saptanan ineklerin öğleden sonra akşama doğru ; akşam boğasak olduğu saptanan ineklerin ertesi gün sabah tohumlanması doğrudur.

Aynı gün iki kere tohumlamanın hiçbir faydası yoktur.

Yaklaşık 350 kg. ağırlığa erişmemiş ve 15 - 16 aylık olmamış düveler kesinlikle tohumlanmamalıdır.

Gebe olmayıp 1 - 2 aydır kızgınlık göstermeyen veya 2 - 3 kez tohumlanıp gebe kalmayan inekler veteriner hekime kontrol ettirilmelidir.


Hayvanların Her Türlü Durumu İçin Kayıt Tutulmalıdır. İnsan Unutur, Defter Unutmaz!
Yetiştiricinin kayıt tutmak için bir defteri olmalıdır. Kızgınlık gösteren bir inek için tarih atılır. Tohumlama yapıldığında tarih atılır. Hayvan gebe kalmazsa gelecek sefere hangi gün kızgınlık gösterebileceği tahmin edilir. O günlerde inek iyice gözlenir. Böylece bir dönemin daha kaçırılması önlenir, hayvan zamanında tohumlanır. Kayıtlara bakarak doğumun zamanı bilinir, ona göre hazırlıklı olunur. Hayvanlar işaretlenmeli veya numaralanmalıdır. Kulak küpesi, boyun numarası, dağlamalı numara hayvanları ayırt etmede işe yarar.

Tohumlanan bir ineğin gebe olup olmadığı, 45-60 gün sonra bir veteriner hekime yaptırılan gebelik muayenesiyle anlaşılır. Diğer bir yöntemde ise 60-90 gün sonra tekrar kızgınlık göstermeyen inekler gebe olarak kabul edilir. Buna karşılık, bazı bozukluklarda bu süre içinde kızgınlık görülmeyebilir.



İki Doğum Arası Süre Ne Olmalıdır :

· Doğum aralığı, ilk doğumunu yapan düvelerde 13 ay, ineklerde ise 12 ay olmalıdır. Bu aralık 13-14 aya uzadığı zaman verimde kayıplar başlamaktadır.

· Bir sürüde ortalama her buzağı için en fazla 2 tohumlama olmalıdır.

· Döl verimi normal bir inek tohumlandıktan yaklaşık 280 gün sonra bir yavru verir.

Döl verimi ile ilgili bu bilgileri verdikten sonra, bir ineğin doğumundan itibaren döl verimi şu şekilde takip edilmelidir.








Buzağılayan İnek Hemen Tohumlanmaz :

· Buzağılamayı takiben birden süt verimi başladığından inek büyük bir stres altındadır ve hastalıklara karşı duyarlıdır. Buzağılayan inek 60 gün süre ile dinlenmeli, sonra tohumlanmalıdır.

· Dölverimi iyi takip edilmelidir. Çünkü tohumlamanın zamanında yapılamaması verim kayıplarına yol açacaktır. Bunun için ilk şart kayıt tutulmasıdır. Sağılan inekler için tutulan kayıt defterine doğum tarihi ve herhangi bir problemle karşılaşıldıysa yazılır. Doğumu takiben 2-3. günden başlayıp, 8. güne kadar azalan miktarda kahverengi-kanlı ve kokusuz bir akıntı görülür. Koku hissedilirse rahimdeki bir iltihaplanmaya işaret eder. Bir veteriner hekime başvurulmalıdır.

· Buzağısı 2 aylığı geçen inek hâlâ kızgınlık göstermediyse mutlaka veteriner hekime göstermelidir.

İneklerin Kısır Kalmaması İçin:

· İyi bakım ve besleme gerekir. İneğin zayıf kalması doğru değildir. Ancak, aşırı beslenmeden dolayı aşırı yağlanma da dölverimini düşürür.

· Kızgınlık dönemi iyi takip edilmelidir. Kızgınlığın farkına varılmazsa, buzağılama en az 3 hafta daha gecikmiş olur.

· Kızgınlığın başlamasından 12 saat sonra tohumlama yapılmalıdır.

· Buzağılamadan 2 ay sonraki kızgınlıkta tohumlama yapılmalıdır.

· Zamanında kızgınlık göstermeyen inekler veteriner hekime gösterilmelidir.

· Kayıt defterine her durum işlenmeli, tarih atılmalıdır.

Dölverimini Çevre Şartları Etkiler
· Çok sıcak ve nemli havalarda kızgınlık belirtileri kolay fark edilmez.

· Kapalı ve ışıklı yerlerde kızgınlık zor fark edilir. Açık yerlerde ve gün ışığı altında kızgınlık belirtileri daha kolay dikkati çeker.

· Çok genç ve çok yaşlı hayvanların döl verimi düşüktür.

· Hayvan hastalıkları döl verimini azaltır.

· İkiz doğumlarda buzağının birisi dişi ise, o buzağının döl vermeme ihtimali çok yüksektir.



İşletmenizde Kısırlık Sorunu Var Mı ?

Eğer aşağıdaki durumlarla karşılaşıyorsanız işletmenizde ciddi bir kısırlık sorunu var demektir:

· Buzağılamalar arası 400 günden fazla ise,

· Buzağılama ile yeniden gebe kalma arasındaki süre 120 günü aşıyorsa,

· İneklerde gebelik ancak ikiden fazla tohumlanma ile sağlanabiliyorsa, bu sorunu çözümlemek için girişimde bulunmak gerekir.

Eğer;

· Güç doğum olmuş ise, son atılamamış ise,

· Fercinden (vulva) normal dışı akıntı geliyorsa,

· Yavru atmış ise,

· Kızgınlık arası 15 günden az veya 28 günden fazla ise,

· Üç kez tohumlandığı halde gebe kalmamış ise,

· Buzağılamadan sonra 60 gün geçtiği halde kızgınlık göstermiyorsa, ineklerin üreme organları bir veteriner hekim tarafından muayene edilerek nedenleri araştırılmalıdır.

Suni Tohumlama İle İş Bitmiyor ;
· İneğine suni tohumlama yaptıran kişi bu tohumlama tarihini bir yere kaydetmelidir. En iyisi tohumlama yapan teknisyenden tohumlama belgesi almalıdır. Bu belgede bazı önemli bilgiler mevcuttur.

· Eğer hayvan gebe kalmadıysa 18-24 gün sonra tekrar kızgınlık gösterecektir. Gebe kaldıysa ne zaman doğum yapacağı da bu belgeden belli olur ve doğum öncesi hazırlıklarımızı buna göre yaparız.

· İnek normal doğum yaptıktan sonra en az 60 gün geçmeden, yani iki kızgınlığı savmadan tohumlama yapılmamalıdır. Eğer güç doğum olmuşsa en az 90 gün bekleyip sonra tohumlama yaptırılmalıdır.​