Orta Doğu'nun jeopolitik haritasını değiştiren ve 'Altı Gün Savaşları' diye anılan savaşın 40'ıncı yıldönümü... 1967 Arap-İsrail savaşı İsrail'in Mısır Ürdün ve Suriye ordularını yenilgiye uğratarak bölgenin hakim gücü olmasına neden olmuştu.


BBC diplomasi muhabiri Jonathan Marcus'un haberine göre savaş sona erdiğinde İsrail Suriye topraklarındaki Golan Tepeleri'ni Batı Şeria Gazze ve Doğu Kudüs'ü işgal etmişti.



1967 Arap - İsrail savaşı'nın günümüzün Orta Doğu'sunu şekillendiren stratejik bir depreme yol açtığına şüphe yok.

Bu savaş bir yandan İsrail ordusunun yenilmezliği izlenimini yaratırken bir yandan da işgalci İsrail ve işgal altındaki Filistinliler arasında günümüzde de devam eden buruk ilişkinin başlangıcı oldu.

DÜNYA DENGELERİNİ DEĞİŞTİRDİ


Fakat bu savaşın ne kadar belirleyici olduğuna dair beylik ifadelerin ötesinde bölgenin son yıllarda ne kadar değiştiğini anlamak da önem taşıyor.

1967 yılında ve işgal sürecinin büyük bölümünde başoyuncular İsrail'in yanı sıra güçlü ve genellikle otoriter Arap devletlerinden oluşuyordu.

Bugün birçok uzman Arap olmayan üç ülkenin; İsrail Türkiye ve İran’ın bölgede en önemli stratejik oyuncular haline geldiği görüşünde birleşiyor.

Mısır kendi iç sorunlarından başını kaldıramazken Suriye geçmişin gölgesinden kurtulamıyor; Irak'ta da Baas rejimi çoktan ABD önderliğindeki işgal güçlerince dağıtılmış durumda.

Bu değişikliklerden en karlı çıkanın ise büyük olasılıkla Tahran olduğu ortada.

İran'ın tehdit oluşturduğu yolundaki anlayış günümüzde bölgedeki siyasi tartışmaların büyük bölümüne dayanak sağlıyor.


İSRAİL LÜBNAN'DA

ABD IRAK'TA YENİLDİ


İsrail'in yenilmezliği fikri de özellikle geçen yaz Lübnan'da yaşanan savaş sırasında epey zarar görmüş durumda.

Kilit önemde bir dış oyuncu Amerika Birleşik Devletleri ise her zamankinden daha güçsüz Irak'ta asla kazanılamayacak bir savaş çıkmazına girmiş görünüyor.

Bu değişen güç ilişkileri 1967 savaşının oluşturduğu tanıdık ortama ekleniyor.

Bütün bunların üzerine gerginlikleri görece yeni bir oyuncu olan ve barışa yabancı kalan bölgede köklü değişim tehditleri savuran köktenci İslam körüklüyor.


ÖNEMLİ TARİHLER


5 Haziran 1967’de başlayan ve 6 gün sürdüğü için tarihe 6 Gün Savaşı olarak geçen Arap-İsrail savaşı Orta Doğu’da bir dönüm noktasıydı.


İsrail’in topraklarını genişletmesine yol açan 40 yıl önceki savaşa dair önemli tarihlerse şöyle sıralanabilir:


MAYIS 1967


10 Mayıs: İsrail BM’yi Suriye tarafından kışkırtılan Arap akınları

karşısında "eli kolu bağlı kalamayacağı" konusunda bilgilendirdi. Nisan başında İsrail ordusu İsrail-Suriye sınırında Mısır’a ait 6 Mig’i düşürmüştü.


16 Mayıs: Mısır Devlet Beşkanı Cemal Abdül Nasır Ekim 1956’daki savaştan beri Sina Yarımadasında konuşlandırılan Mavi Berelilerin gitmesini istedi.


21 Mayıs: Mısır ordusu liman üssü Şarm El Şeyh’i geri aldı.


22 Mayıs: Nasır Tiran Boğazı’nın İsrail gemilerine kapatıldığını

ardından da Akabe Körfezi’nin kapatıldığını ilan etti.


30 Mayıs: Ürdün Kralı Hüseyin ile Nasır bir savunma anlaşması imzaladı. 4 haziranda Ürdün-Mısır paktına Irak da katıldı.


HAZİRAN 1967


5 Haziran: İsrail uçakları Mısır’daki havaalanlarını yerle bir etti

savaşın ilk gününde 410 uçak tahrip edildi. Böylece ilk saldıran olan İsrail ordusu Sina Yarımadasında ilerledi. Suriye Irak Ürdün Cezayir Yemen Sudan Kuveyt ve Suudi Arabistan İsrail’e savaş açtı.

ABD tarafsızlığını ilan etti.


6 Haziran: İsrail ordusu Gazze’yi kuşattı ve sonra da Ürdün cephesinden

Gazze’ye girdi. ABD ile SSCB’nin uzun süren baş başa görüşmesini takiben BM Güvenlik Konseyi acil ateşkes isteyen bir karar tasarısını oy birliğiyle kabul etti.


7 Haziran: İsrail ordusu Süveyş Kanalı’nın doğu kıyısını işgal ederken

Sina Yarımadası zırhlıların savaşına tanıklık etti. İsrail donanması Şarm El Şeyh’i kuşattı ve Akabe Körfezi’ni açtı.

Batı Şeria ve Doğu Kudüs’ü kaybeden Ürdün ateşkesi kabul etti.


8 Haziran: İsrail-Suriye sınırında top atışı. Aynı gün Kahire de ateşkesi kabul etti.



9 Haziran: İsrailliler Golan Tepeleri’ne girdi. Nasır sokaktan gelen baskılar üzerine istifa etti ama kararından vazgeçti.



10 Haziran: SSCB İsrail ile diplomatik ilişkilerini kesti. Şam’a 40 kilometre uzaktaki Kuneitra’nın düşmesi üzerine Suriye de ateşkesi kabul etti ve çatışmalara son verdi.



28 Haziran: İsrail parlamentosu (Knesset) Doğu Kudüs’ün ilhakını kabul etti.



1 Eylül: Hartum’daki zirvede Arap ülkeleri İsrail’i tanımamaya ve müzakereetmemeye karar verdi.



22 Kasım: BM Güvenlik Konseyi 242 sayılı kararı kabul etti. Karar

İsrail’in işgal ettiği toprak ya da topraklardan çekilmesi öngörüyordu.

6 gün süren savaşta 10 bini Mısırlı 6 binden fazlası Ürdünlü ve 700 kadarı İsrailli olmak üzere 17 bine yakın insan öldü. Savaş İsrail’in Doğu Kudüs’ü ilhak etmesine Golan Tepelerini Sina Yarımadasını Gazze Şeridi ve Batı Şeria’yı da işgal etmesine olanak vermiş oldu.