Ruh Sağlığını Etkileyen Faktörler ; Beden sağlığı gibi ruh sağlığı da koşullara göre değişik bozulabilir. Ortaya bunalımlar, üzüntüler, kaygılar, iç çatışmalar ve davranışlar bozuklıkları çıkabilir.
Ruh sağlığını etkileyen faktörler kişisel ve çevresel faktörler olmak üzere iki grupta incelenebilir.
Ruh Sağlığını Etkileyen Kişisel Faktörler ;
Ruh sağlığını etkileyen kişisel faktörlerden bazılarını söyle sıralayabiliriz :
Yaş ve Cinsiyet – Meslek Durumu – Beden Sağlığı – Medeni Durum – Kişisel Alışkanlıklar
Yaş ve Cinsiyet ; Yapılan araştırmalar ruh sağlığı yönünden yakınmaların ve rahatsızlıkların 30 – 40 yaşları ile 45 – 50 yaşlarından özellikle yaşlılık döneminde arttığını ortaya koymaktadır. Ruhsal rahatsızlıklar nedeniyle 80 yaşında hastaneye yatanların sayısı 20 yaşında hastaneye yatanlardan 5 kat daha fazladır. Kadınlarda menopoza , erkeklerde ise andropoza bağlı ruhsal problemler ortaya çıkar.
Ruhsal sorunlar, kadın ve erkekler arasında farklı oranlarda görülmektedir. Bu sorunlar nedeniyle hastanelere müracaatlar incelendiğinde genellikle kadın sayısının erkeklerden daha fazla olduğu görülür. Ayrıca erkeklerde intihar sonucu ölüm, kadınlara oranla daha yüksektir. Buna karşılık intihar girişimleri kadınlarda daha fazladır.
Medeni Durum ; Araştırmalar bekarlara ve evlenip ayrılmış kişilerde ruh hastalıkları oranının evlilerden çok yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Buda aile yaşamının ruh sağlığı üzerinde olumlu etkisi olabileceğini göstermektedir. Bunun yanında ruh sağlığı bozuk olan bir bekarın evliliğe karar vermesi ve evlilik sorumluluğunu yüklenmesi de oldukça zordur. Bu nedenle ruh sağlığı bozuk olanlar ya evlilikten kaçınmakta yada evlilikleri kısa sürede boşanmayla sonuçlanmaktadır.
Meslek Durumu ; Kişinin sevmediği yada fazla sorumluluk gerektiren işlerde çalışması yada mesleğinde başarısız olması ruhsal dengeyi olumsuz yönde etkileyebilir. İstenen ve yeteneğe uygun işte çalışmak , bu işe başarılı olmak ruhsal yönden kişiyi olumlu etkiler. İşsizlik, emeklilik ruhsal bozukluklara neden olabilir. Bu durum kişinin ailesine de yansır.
Özel ruhsal bozukluklara yol açan meslekler yoktur. Ancak çalışma ortamının koşulları bazı ruhsal sorunlara neden olabilmektedir. Örneğin ; kurşun üreten fabrikalarda çalışan işçilerde kronik zehirlenmeler ruhsal bozukluklara yol açabilmektedir.
Kişisel Alışkanlıklar ; Spor yapma, kitap okuma, sinema ve tiyatroya gitme gibi iyi alışkanlıklar ruh sağlığını olumlu yönde etkiler. İçki, sigara, uyuşturucu ve kumar gibi kötü alışkanlıklar ise hem kişinin ekonomik durumunun hemde ruh ve beden sağlığının bozulmasına neden olur. Ruh sağlığı bozulan kişilerde suç işleme eğilimi daha fazladır.
Beden Sağlığı ; Beden sağlığı ile ruh sağlığı birbirine bağlıdır. Çoğu kez beden sağlığı bozuklukları kişinin ruh sağlığının bozulmasına yol açar. Örneğin ; Kalp rahatsızlığı yada sürekli böbrek rahatsızlığı olan kişinin ruh sağlığı da bozulabilir. Bununla birlikte ruh sağlığı bozukluğuda beden sağlığını etkiler. Örneğin ; sürekli üzüntü ve sıkıntı çekenlerin mide rahatsızlığından yada baş ağrısından şikayet ettiği görülür.
Ruh Sağlığını Etkileyen Çevresel Faktörler ;
Ruh sağlığını etkileyen çevresel faktörlerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz :
Ailevi Faktörler – Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Faktörler – Özel Zorlayıcılar
Ailevi Faktörler ; Kişilerin ilk sosyal etkileşimi ailesiyle olur. Kişilik özellikleri ilk olarak aileden alınır. Ruhsal sorunların temeli olumsuz “anne, baba, çocuk” ilişkilerinden kaynaklanır. Aile bireylerinden birinin sürekli hasta yada madde bağımlısı olması da çocuğun ruh sağlığını olumsuz etkileyen faktörlerdendir. Aile içinde ki dayanışma , kişilerin bir çok ruhsal zorluğu kolayca atlatmasını sağlar. Anne ve babanın çocuğa olan sevgisi, anlayışı , hoşgörüsü , desteği ve sınırlaması onun kişiliğini olumlu yönde etkiler.
Sosyal Kültürel ve Ekonomik Faktörler ; İnsanın kişilik özellikleri, içinde yaşadığı sosyal çevrenin gelenek, görenek ve tutumuna göre şekil alır. Kişi sosyal çevresinde olumlu ilişkiler kurduğunda hem toplumun kurallarını öğrenir hemde değer yargıları gelişir. Böylece zorluklara daha kolay gögüs gerek. Kişi sosyal çevrenin kurallarına uyum sağlayamadığı zaman ruh sağlığı olumsuz yönde etkilenir.
Kültürel özelliklerin kişilik oluşumuna önemli katkısı olduğu bilinen bir gerçektir. Toplumun kültürel yapısına uyum sağlayabilenlerin ruh sağlığı bu durumdan olumlu etkilenir. Kendi kültürel ortamından uzakta yaşayanlar bulundukları ortamın kültürüne uyum sağlayamadıkları taktirde ruh sağlıkları bozulabilir. Örneğin ; köyden kente göçün hızlı olduğu günümüzde sosyal ve kültürel değişime uyumda zorlaşmakta , kişilerin ruh sağlığı olumsuz yönde etkilenmektedir.
Ekonomik yönden yetersiz çevrelerde işsizlik nedeniyle aile problemlerine ve suç işleme eğilimine daha sık rastlanmaktadır. Ayrıca ekonomik yetersizlikler ruh sağlığı ile ilgili problemlerin erken tanı ve tedavisinden gecikmeye yol açmaktadır. Kişilerin ekonomik durumlarının iyi olması ruh sağlıklarını da olumlu yönde etkiler. Kültürel uyumun ve ekonomik durumun iyi olması kesin olarak ruh sağlığının da iyi olacağı anlamını taşımaz.
Özel Zorlayıcı Durumlar ; Savaş , göç , yangın ve doğal afet gibi durumlarda insanlar aşırı gerginlik yaşar. Bu gerginlik çoğu kez ruh sağlıklarının bozulmasına neden olur. Savaşlarda askerler arasında savaş bunalımları sıklıkla ortaya çıkar. Savaş tutsakları arasında ruhsal dengesizlikler görülür. Depremler, sel baskınları gibi doğal afetler de çeşitli ruhsal bozuklıklara neden olur.
Ruh sağlığını etkileyen kişisel faktörleri dikkate alarak ruh sağlığı yerinde olan kişinin davranışlarını şöyle özetleyebiliriz :
- Kendini tanır , kendisi ile çevresindekileri olumlu ve olumsuz yönleri ile kabul eder. Olumsuz davranışları azaltarak olumlu yönleri ile kabul eder. Olumsuz davranışlarını azaltarak olumlu davranışlarını geliştirmeye çalışır. Yeteneklerini bilir ve hedeflerini yetenekleri doğrultusunda belirler.
- Kendi kişilik özelliklerini koruyarak içinde yaşadığı toplumun gerçeklerini kabul eder ve buna göre davranmasını bilir.
- Gün içinde yaşadığı sevinç ve üzüntüler arasında kendi benliğini koruyabilir. Olaylar karşısında yaşadığı toplumun gerçeklerine göre davranmasını bilir. Bunları yaparken kendini toplumdan soyutlanamaz.
- Kişi verimli olması gerektiğinin farkındadır. Eğitimini tamamlamak , yaşantısının huzurlu ve rahat geçmesini sağlamak için çalışır. Evinde, okulda iş yerinde çalışarak kendisinin ve yaşadığı toplumun gelişmesine katkıda bulunur.
- Çevresindeki farklı görüşlere karşı anlayışlı ve hoşgörülü olmayı bilir. Herkesin aynı fikirde olmasının mümkün olmadığını kabul eder. Farklı düşüncelere sahip kişilerle iş birliği yapabilme yeteneğine sahiptir.
- Yaşamında zor durumlarla yada başarısızlıklarla karşılaştığında , zorluklarla baş edebilme ve başarıya ulaşma gücüne sahiptir. Engellemelerde ümitsizliğe kapılmaz.
- Karşılaştığı yeni durumlarda gerçekçi değerlendirmeler yapar. Bulunulan ortama ve koşullara uyum sağlar.
- Kendine ayırdığı zamanları yararsız şeylerle uğraşarak yada boş geçirmez. Boş zamanlarını kendisi için yararlı olacak, bilgi ve becerilerini geliştirecek uğraşlarla değerlendirir.
- Sağlıklı ve uzun yaşayabilmek için ruhen dinlenmenin önemli olduğunu bilir. Bu amaçla dinlemen ve uyumak için yeterli zaman ayırır. Resim yapmak, fotograf çekmek, dağcılık, dalgıçlık, balık tutmak vb. hobiler edinir.
Ruh sağlığını etkileyen faktörler kişisel ve çevresel faktörler olmak üzere iki grupta incelenebilir.
Ruh Sağlığını Etkileyen Kişisel Faktörler ;
Ruh sağlığını etkileyen kişisel faktörlerden bazılarını söyle sıralayabiliriz :
Yaş ve Cinsiyet – Meslek Durumu – Beden Sağlığı – Medeni Durum – Kişisel Alışkanlıklar
Yaş ve Cinsiyet ; Yapılan araştırmalar ruh sağlığı yönünden yakınmaların ve rahatsızlıkların 30 – 40 yaşları ile 45 – 50 yaşlarından özellikle yaşlılık döneminde arttığını ortaya koymaktadır. Ruhsal rahatsızlıklar nedeniyle 80 yaşında hastaneye yatanların sayısı 20 yaşında hastaneye yatanlardan 5 kat daha fazladır. Kadınlarda menopoza , erkeklerde ise andropoza bağlı ruhsal problemler ortaya çıkar.
Ruhsal sorunlar, kadın ve erkekler arasında farklı oranlarda görülmektedir. Bu sorunlar nedeniyle hastanelere müracaatlar incelendiğinde genellikle kadın sayısının erkeklerden daha fazla olduğu görülür. Ayrıca erkeklerde intihar sonucu ölüm, kadınlara oranla daha yüksektir. Buna karşılık intihar girişimleri kadınlarda daha fazladır.
Medeni Durum ; Araştırmalar bekarlara ve evlenip ayrılmış kişilerde ruh hastalıkları oranının evlilerden çok yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Buda aile yaşamının ruh sağlığı üzerinde olumlu etkisi olabileceğini göstermektedir. Bunun yanında ruh sağlığı bozuk olan bir bekarın evliliğe karar vermesi ve evlilik sorumluluğunu yüklenmesi de oldukça zordur. Bu nedenle ruh sağlığı bozuk olanlar ya evlilikten kaçınmakta yada evlilikleri kısa sürede boşanmayla sonuçlanmaktadır.
Meslek Durumu ; Kişinin sevmediği yada fazla sorumluluk gerektiren işlerde çalışması yada mesleğinde başarısız olması ruhsal dengeyi olumsuz yönde etkileyebilir. İstenen ve yeteneğe uygun işte çalışmak , bu işe başarılı olmak ruhsal yönden kişiyi olumlu etkiler. İşsizlik, emeklilik ruhsal bozukluklara neden olabilir. Bu durum kişinin ailesine de yansır.
Özel ruhsal bozukluklara yol açan meslekler yoktur. Ancak çalışma ortamının koşulları bazı ruhsal sorunlara neden olabilmektedir. Örneğin ; kurşun üreten fabrikalarda çalışan işçilerde kronik zehirlenmeler ruhsal bozukluklara yol açabilmektedir.
Kişisel Alışkanlıklar ; Spor yapma, kitap okuma, sinema ve tiyatroya gitme gibi iyi alışkanlıklar ruh sağlığını olumlu yönde etkiler. İçki, sigara, uyuşturucu ve kumar gibi kötü alışkanlıklar ise hem kişinin ekonomik durumunun hemde ruh ve beden sağlığının bozulmasına neden olur. Ruh sağlığı bozulan kişilerde suç işleme eğilimi daha fazladır.
Beden Sağlığı ; Beden sağlığı ile ruh sağlığı birbirine bağlıdır. Çoğu kez beden sağlığı bozuklukları kişinin ruh sağlığının bozulmasına yol açar. Örneğin ; Kalp rahatsızlığı yada sürekli böbrek rahatsızlığı olan kişinin ruh sağlığı da bozulabilir. Bununla birlikte ruh sağlığı bozukluğuda beden sağlığını etkiler. Örneğin ; sürekli üzüntü ve sıkıntı çekenlerin mide rahatsızlığından yada baş ağrısından şikayet ettiği görülür.
Ruh Sağlığını Etkileyen Çevresel Faktörler ;
Ruh sağlığını etkileyen çevresel faktörlerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz :
Ailevi Faktörler – Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Faktörler – Özel Zorlayıcılar
Ailevi Faktörler ; Kişilerin ilk sosyal etkileşimi ailesiyle olur. Kişilik özellikleri ilk olarak aileden alınır. Ruhsal sorunların temeli olumsuz “anne, baba, çocuk” ilişkilerinden kaynaklanır. Aile bireylerinden birinin sürekli hasta yada madde bağımlısı olması da çocuğun ruh sağlığını olumsuz etkileyen faktörlerdendir. Aile içinde ki dayanışma , kişilerin bir çok ruhsal zorluğu kolayca atlatmasını sağlar. Anne ve babanın çocuğa olan sevgisi, anlayışı , hoşgörüsü , desteği ve sınırlaması onun kişiliğini olumlu yönde etkiler.
Sosyal Kültürel ve Ekonomik Faktörler ; İnsanın kişilik özellikleri, içinde yaşadığı sosyal çevrenin gelenek, görenek ve tutumuna göre şekil alır. Kişi sosyal çevresinde olumlu ilişkiler kurduğunda hem toplumun kurallarını öğrenir hemde değer yargıları gelişir. Böylece zorluklara daha kolay gögüs gerek. Kişi sosyal çevrenin kurallarına uyum sağlayamadığı zaman ruh sağlığı olumsuz yönde etkilenir.
Kültürel özelliklerin kişilik oluşumuna önemli katkısı olduğu bilinen bir gerçektir. Toplumun kültürel yapısına uyum sağlayabilenlerin ruh sağlığı bu durumdan olumlu etkilenir. Kendi kültürel ortamından uzakta yaşayanlar bulundukları ortamın kültürüne uyum sağlayamadıkları taktirde ruh sağlıkları bozulabilir. Örneğin ; köyden kente göçün hızlı olduğu günümüzde sosyal ve kültürel değişime uyumda zorlaşmakta , kişilerin ruh sağlığı olumsuz yönde etkilenmektedir.
Ekonomik yönden yetersiz çevrelerde işsizlik nedeniyle aile problemlerine ve suç işleme eğilimine daha sık rastlanmaktadır. Ayrıca ekonomik yetersizlikler ruh sağlığı ile ilgili problemlerin erken tanı ve tedavisinden gecikmeye yol açmaktadır. Kişilerin ekonomik durumlarının iyi olması ruh sağlıklarını da olumlu yönde etkiler. Kültürel uyumun ve ekonomik durumun iyi olması kesin olarak ruh sağlığının da iyi olacağı anlamını taşımaz.
Özel Zorlayıcı Durumlar ; Savaş , göç , yangın ve doğal afet gibi durumlarda insanlar aşırı gerginlik yaşar. Bu gerginlik çoğu kez ruh sağlıklarının bozulmasına neden olur. Savaşlarda askerler arasında savaş bunalımları sıklıkla ortaya çıkar. Savaş tutsakları arasında ruhsal dengesizlikler görülür. Depremler, sel baskınları gibi doğal afetler de çeşitli ruhsal bozuklıklara neden olur.
Ruh sağlığını etkileyen kişisel faktörleri dikkate alarak ruh sağlığı yerinde olan kişinin davranışlarını şöyle özetleyebiliriz :
- Kendini tanır , kendisi ile çevresindekileri olumlu ve olumsuz yönleri ile kabul eder. Olumsuz davranışları azaltarak olumlu yönleri ile kabul eder. Olumsuz davranışlarını azaltarak olumlu davranışlarını geliştirmeye çalışır. Yeteneklerini bilir ve hedeflerini yetenekleri doğrultusunda belirler.
- Kendi kişilik özelliklerini koruyarak içinde yaşadığı toplumun gerçeklerini kabul eder ve buna göre davranmasını bilir.
- Gün içinde yaşadığı sevinç ve üzüntüler arasında kendi benliğini koruyabilir. Olaylar karşısında yaşadığı toplumun gerçeklerine göre davranmasını bilir. Bunları yaparken kendini toplumdan soyutlanamaz.
- Kişi verimli olması gerektiğinin farkındadır. Eğitimini tamamlamak , yaşantısının huzurlu ve rahat geçmesini sağlamak için çalışır. Evinde, okulda iş yerinde çalışarak kendisinin ve yaşadığı toplumun gelişmesine katkıda bulunur.
- Çevresindeki farklı görüşlere karşı anlayışlı ve hoşgörülü olmayı bilir. Herkesin aynı fikirde olmasının mümkün olmadığını kabul eder. Farklı düşüncelere sahip kişilerle iş birliği yapabilme yeteneğine sahiptir.
- Yaşamında zor durumlarla yada başarısızlıklarla karşılaştığında , zorluklarla baş edebilme ve başarıya ulaşma gücüne sahiptir. Engellemelerde ümitsizliğe kapılmaz.
- Karşılaştığı yeni durumlarda gerçekçi değerlendirmeler yapar. Bulunulan ortama ve koşullara uyum sağlar.
- Kendine ayırdığı zamanları yararsız şeylerle uğraşarak yada boş geçirmez. Boş zamanlarını kendisi için yararlı olacak, bilgi ve becerilerini geliştirecek uğraşlarla değerlendirir.
- Sağlıklı ve uzun yaşayabilmek için ruhen dinlenmenin önemli olduğunu bilir. Bu amaçla dinlemen ve uyumak için yeterli zaman ayırır. Resim yapmak, fotograf çekmek, dağcılık, dalgıçlık, balık tutmak vb. hobiler edinir.