- Konum
- ىαкαяyλ
-
- Üyelik Tarihi
- 27 Kas 2009
-
- Mesajlar
- 24,120
-
- MFC Puanı
- 79
Manisa ilk defa Yıldırım Bayezidin 1389-1390 yılındaki harekâtı sırasında Osmanlı idaresi altına alınmıştır. Osmanlı idaresine girdikten sonra, Fetret Devrinde olduğu gibi, zaman zaman idare altından çıktığı olmuştur. Son olarak 2. Murad tarafından bölgede sükûnet sağlandıktan sonra şehir, Osmanlı idaresi altında varlığını sürdürmüştür. Öyle ki Osmanlı Devletinin en önemli şehirlerinden biri olmuştur. Bu önemi de sancak şehri olmasından kaynaklanmaktadır. Osmanlı Devletinde kuruluştan itibaren sancak şehirleri bulunmaktadır. Sancak şehri olmanın belli başlı kuralları vardır. Bunların en önemlisi ise daha önce büyük bir devlete başkentlik yapmış olmaktır. Bu bağlamda Osmanlının en önemli sancak şehirleri şunlardır: Germiyanoğullarına başkentlik etmiş Kütahya, Kadı Burhanettin Devletine başkentlik etmiş Sivas ve Amasya, Hamidoğullarına başkentlik etmiş Isparta ve Antalya, Selçuklu Devletine başkentlik etmiş Konya ve son olarak Saruhanoğullarına başkentlik etmiş Manisadır.
Şehzadeler sancağa çıkma vakitleri geldiklerinde Osmanlı Devletinin sancak şehirlerinden birine padişahın ataması doğrultusunda giderlerdi. Şehzadenin sancakta aldığı eğitim bir nevi günümüz kavramıyla staj olarak değerlendirilebilir. Öyle ki sancaklar payitahtın küçük birer kopyasıdır. Bu yüzden payitahtta bulunan her şeyin mikro bazda bir örneği sancakta da olmalıydı. Şehzadelerin sancaktaki maiyyetleri hakkında ayrıntılı olarak ileride bahsedeceğiz. Evvelen bilinmeli ki payitahtta padişahın emrinde ne kadar ve ne tür hizmet ve hizmet erbabı var ise şehzadenin maiyyetinde de mikro bazda olacak şekilde aynısı bulunmaktadır. Şehzade, sancakta mikro bazdaki devleti yönetirken devlet yönetme tecrübesi elde etmiş ve böylece tahta cülus ettiğinde acemilik çekmeden devleti yönetmiştir. Ayrıca şehzadenin bölge halkı ile kaynaşması, bölge halkının hanedandan olan birine daha kolay itaat edecek olması da gözetilmiştir. Tabii burada tahta cülus edecek şehzadenin de kim olacağı önemli bir mevzudur. Sancağın konumu burada büyük önem teşkil etmektedir. Padişah vefat ettiğinde tahta ulaşan ilk şehzade tahta cülus etmeye hak kazanırdı. Bu bakımdan tahta en yakın sancak şehzadenin gelecekteki padişah olma ihtimalini de kuvvetlendiriyordu. İşte bu noktada Manisa sancağı ön plana çıkıyor ve şehzade sancakları arasında ayrı bir önem taşıyordu. Şehzadelerin sancağa gönderilme uygulamasını anlamak için öncelikle Osmanlı Devletindeki şehzadelik müessesi incelenmelidir.
Osmanlıda Şehzadelik Müessesi:
Şehzadelik, Osmanlı Devletinde padişahın oğluna verilen unvandır. Farsça bir kelime olup, hükümdar oğlu demektir. Ayrıca Osman Beyin oğlu Ali ve Orhan Beyin oğlu Süleymana Paşa; 1. Bayezidin büyük oğlu Süleymana Emir; İsa, Musa ve Mehmete Çelebi; 2. Bayezidin oğulları Ahmet ve Korkuta Sultan unvanları verilmiştir. Paşa ve Emir unvanları büyük oğullara, Çelebi ise küçük oğullara verilen unvanlar olarak dikkat çekmektedir.[1] Daha sonra ise şehzade unvanı önemli bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Unvanların yanında ayrıca şehzade elkabları ayrı bir önem arz etmekteydi. Elkablar şehzadelerin makam ve yerinin belirlenmesi için şehzadelere ait veya onlara yazılan resmi yazıların başına konulmuştur. Örneğin, 1. Süleymanın Şehzade Mustafayı Manisadan Amasyaya sancakbeyi olarak tayin ederken yazdığı fermanda Şehzadenin elkabı şöyleydi:
Ferzend-i ercümend-i erşed-ü esad nur-ı hadaka-ı salaanat ve kişver küşayı ve nevver-i hadıka-i hilafet-ü ferman revayı der umman-ı şehriyaridürr-i isman-ı tacdari kurret-i uyunus saltanatis-sermediye izze el-ebediyye.. avatıfül-melikül-ala adudut devletü ved-din oğlum Mustafa tale bekahu[2] Bu elkabların, şehzadeye yazılacak her yazının başına konulması zorunluğu vardır. Bunlar şehzadelerin devlet içindeki hiyerarşik yerini belirlemek açısından önemlidir.
a) Şehzadelerin Eğitimi:
Şehzadelerin eğitimi iki aşamadan oluşmaktadır. İlk kısmı, sancağa çıkmadan önceki sarayda geçen teorik eğitimdir. Teorik eğitim için saray dışından bir hoca gelir ve eğitim 13 yaşına kadar devam ederdi. Bu sürenin 11 yaşa kadar indiği de olmuştur. Şehzadenin gelecekte hükümdar olacağı varsayıldığı için şehzadenin aldığı eğitime verilen önemin büyüklüğü su götürmez olacaktır. Şehzade ancak yaşı geldiği zaman sünnet töreninden sonra sancağa çıkardı. Sünnet törenleri de doğum törenleri gibi gösteriş içinde büyük şölenlerle kutlanırdı. Zaten Osmanlıda bu tip törenlerin en önemli amaçlarından biri, törenlere ülke dışından gelen ya da ülke içindeki misafirlere Osmanlı hükümdarının kudret, kuvvet ve zenginliklerinin gösterilmesi idi. Şehzadenin sarayda aldığı eğitimin bir diğer aşaması ise fiziksel eğitimdir. Çünkü bir Osmanlı şehzadesi hem bir savaşçı gibi kılıç sallamasını hem de bir sanatçı gibi şiir yazmasını, mûsıkî icra etmesini bilmelidir. Leslie Pierceın Şehzade Okulu[3] tabir ettiği eğitim okulunda, fiziksel eğitimde ise şehzadeler iç oğlanlarla birlikte dövüş sanatları ve binicilik eğitimi alıyorlardı. Şehzade, aldığı binicilik ve dövüş dersleri sayesinde iyi at biner, iyi atıcılık yapar ve kendini koruyabilirdi. Öyle ki Şehzade Mustafanın katli sırasında gerçekleşen bir olay şöyle anlatılır. 1. Süleyman Şehzade Mustafayı öldürme emrini verince Şehzade Mustafa üzerine atlayan cellatlardan kurtulmuş, kaçıp kurtulma ümidi doğmuş iken kaza eseri elbisesi ayağına dolaşınca Şehzade katledilmiştir.
Bu olaydan da anlayacağımız üzere şehzadelerin aldığı eğitimler yabana atılır cinsten değildi. Şehzadelerin asıl eğitimleri ise ikinci aşama olan sancak eğitimidir. Sancak eğitiminde teorik eğitim devam etmektedir. Şehzadelerin sancakta iken Felsefe, İslam Tarihi, Yunan Tarihi gibi dersler aldıkları bilinmektedir. Yalnız sancakta alınan teorik eğitim şehzadenin entelektüelitesini geliştirmekten ziyade devlet yönetiminde kullanabileceği muhteviyata sahip derslerden ibarettir. Öyle ki sancağa çıkan şehzadelerin aldıkları dersleri tam olarak bilemesek de üç başlık altında sıralayabiliriz: 1) Devlet idaresi ile ilgili dersler 2) Dini, ahlaki, manevi dersler 3) Spor (at binme, ok, kılıç vs.)
b) Şehzadenin Maiyyeti:
Daha önce bahsettiğimiz gibi şehzadenin sancakta aldığı eğitim bir nevi günümüz kavramıyla staj olarak değerlendirilebilir. Bu stajın temel öğesini şehzade maiyyeti oluşturmaktadır. Şehzadenin maiyyeti, saraydan gelen ve hemen her konuda ehil kişilerden oluşmaktaydı. Eğer sancaktaki şehzade, padişah olur ise lalası da vezir görevi üstleniyordu. Şehzade ister çocuk yaşta olsun isterse yaşı kemale ersin lalası hemen her konuda danışman görevi görmektedir. Zaten bu maiyyet özel olarak padişah tarafından atanmakta ve özel olarak seçilmektedir. Lala da vezir görevi gördüğü ve sancakta şehzadeye yol gösterecek yegâne kişi olduğu için bazı özelliklere göre seçiliyordu. Lalanın dışında şehzadelerin maiyyeti oldukça kalabalıktır. Şehzade Mehmetin maiyyeti sancak yönetimini kafamızda tasavvur edebilmemiz için güzel bir örnektir:
Süleymanın oğlu Şehzade Mehmet, Manisaya hareket ederken yanında; Cemaat-i Ağayan ve gayrihü 30 kişi, tabib 6, Cemaat-i Çaşnigaran 15 kişi, Cemaat-i Çavuşan 15 kişi, Cemaat-i Enba-i Sipahiyan 60 kişi, Cemaat-i Silahdaran 50 kişi, Cemaat-i Ulufeciyan 30 kişi, Cemaat-i Gureba 25 kişi, Cemaat-i Bevvaban ve meşaleciyandan 31 kişi, Cemaat-i Hademe-i Istabl (ahır hizmetçileri) 46 kişi, Cemaat-i Katırcıyan 17 kişi, Cemaat-i Şütran Made 21 kişi, Cemaat-i Şütran Ner 21 kişi, Seyisan-ı Esban-ı Hassa (eşşek seyisleri) 9 kişi, Sayisan-ı Bargiran (at seyisleri) 11 kişi, Şakirdan-ı Sayis 11 kişi, Cemaat-i Mehteran-ı Alem 11 kişi, Cemaat-i Mehteran-ı Çadır 42 kişi, Cemaat-i Kiler 9 kişi, Cemaat-i Helvaciyan 3 kişi, Cemaat-i Habbazin 8 kişi, Cemaat-i matbah 2 kişi, Cemaat-i Hayyatin 13 kişi, Cemaat-i Cemaşuyan 4 kişi, Cemaat-i Ehli Hıref 13 kişi, Cemaat-i Çakırcıyan 8 kişi ve Cemaat-i Şahinciyan 9 kişi olmak üzere toplam 542 kişi bulunuyordu.
c) Şehzadelerin Sancağa Tayini:
Şehzadelerin gelecekte padişah olarak tahta çıkacak olmaları hasebiyle sancakta birtakım eğitimlerden geçirilerek devlet yönetimine hazırlanması için sancağa çıkma uygulamasına tabi tutulduğundan daha önce bahsetmiştik. Şehzadelerin sancağa tayin meselesi ise Osmanlı Devletinin kuruluşundan itibaren aşamalı olarak değişim göstermiştir. Kuruluş döneminde tam anlamıyla sistematik bir sancağa çıkma usulü olmasa da fetih politikasının bir gereği olarak uç beyliklerine uygulanan sistem uygulanmıştır. Hem devletin fetih politikası gereği fütuhat hareketlerine katılmış hem de şehzadenin askeri ve yönetimsel bir eğitim alması amacıyla uçlarda yeni fethedilen yerler şehzadelere paylaştırılmıştır. Şehzadeler buralarda bir uç beyi gibi davranarak fethedilen yerlerin Türkleşmesini sağlamış ve devlet yönetimine hazırlanmışlardır. Sultan 2. Selimden itibaren sancağa çıkma sistemi radikal değişikliklere maruz kalmıştır. Bu dönemden itibaren sancağa sadece hükümdarın büyük oğlu gönderilmeye başlandı. 3. Murat ve 3. Mehmet bu şekilde tahta cülus etmişlerdir. 1595 yılında yani Sultan 3. Muratın ölümünden sonra şehzadelerin sancağa gitme uygulaması yerine yerlerine bir mütesellim göndermesi uygulaması başlamıştır. Bundan sonra artık iyice bozulan sancak uygulaması 1648den itibaren tamamen kaldırılarak şehzadelerin kafes hayatı dediğimiz ülkenin kaderini doğrudan etkileyen uygulama ile son bulmuştur.
Şehzade Sancağı Manisa:
Manisa Osmanlı sancak şehirleri arasında ayrı bir öneme sahiptir. Bu önemin bir kısmı Manisada sancağa çıkan şehzadelerden padişah olanların sayısının daha fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Padişah vefat edince payitahta ilk ulaşan şehzadenin tahta oturduğundan bahsetmiştik. Manisanın hem tahta yakın olması hem de deniz yolu ile ulaşılma imkânının bulunması Manisayı diğer sancaklar karşısında avantajlı kılmıştır. Bu imkânlarından dolayı bir süre sonra tahta çıkması kuvvetle muhtemel şehzadeler Manisa sancağına gönderilmeye başlanmıştır. Böylece Manisa sancağı, gelecek padişaha ev sahipliği yaparak diğer sancaklardan daha büyük bir önemi haiz olmuştur. Osmanlı Devletinde 13 şehzade Manisa sancağına tayin olmuştur. Bunlar: Yıldırım Bayezidin oğlu Süleyman Çelebi; 2. Muradın oğlu Mehmed (Fatih); Fatih Sultan Mehmedin oğlu Mustafa; 2. Bayezidin oğulları Abdullah, Alemşah, Korkut, Mahmud; Yavuz Sultan Selimin oğlu Süleyman (Kanuni); Kanuninin oğulları Mustafa, Mehmed, Selim; 2. Selimin oğlu Murad ve 3. Muradın oğlu Mehmeddir. Bu şehzadelerden ise 6sı padişah olabilme lütfuna mazhar olmuşlardır. Bunlar: Fatih Sultan Mehmed, Kanuni Sultan Süleyman, Sultan 2. Selim, Sultan 3. Murad, Sultan 3. Mehmed ve Manisada doğan Sultan Mustafadır. Osmanlı Devletinin en önemli padişahları arasında sayabileceğimiz padişahlardan bir kısmı sancak usulü ile Manisada eğitim görmüş ve devletin geleceğine yön vermişlerdir. Bu bağlamda bir şehzade okulu olarak hizmet veren Manisa 150 yıllık sürede 13 şehzade yetiştirmiştir ve bunların büyük bir kısmı padişah olarak ülkenin geleceğini tayin etmiştir. Sancaktaki eğitim sadece şehzade ile sınırlı değildi. Maiyyetinde bulunan lala, defterdar gibi devlet yönetiminde önemli rol oynayan görevlerde bulunan görevliler de şehzade tahta çıktığında padişaha hizmet edecekleri için devlet işleri hakkında tecrübe ediniyor, eğitim görüyorlardı.
a) Şehzade Sancağı Olabilme Şartları:
Osmanlı Devletinde şehzade sancakları gelişigüzel seçilmemiştir. Sancak seçilecek şehirlerin belli başlı özelliklere sahip olması gerekiyordu. Bu özellikleri üç maddede sıralayabiliriz:
1) Uç bölge olmak: Uç bölge olma özelliği daha çok kuruluş döneminde tercih edilen bir özellikti. Daha önce bahsettiğimiz üzere şehzadeler uç bölgelerde yeni fethedilmiş yerlere atanır ve orada bir uçbeyi gibi faaliyet göstermesi beklenirdi.
2) Eski Anadolu beyliklerinin başşehri olması: Sancak şehrinin eski bir başkent olması ona kültürel ve siyasi bir anlam katmasının yanı sıra Osmanlı başkentinde padişahlık yapacak bir şehzadenin eski bir başkenti yönetmesi de simgesel bir anlam taşımaktadır. Ayrıca eski bir başkent sancak yapılarak Osmanlı ile beylik halkını yakınlaştırmaya, hanedan ile eski beyliklerin bütünleşme sürecine olumlu katkı yapması hedeflenmiştir.
3) Şehrin önemli bir tarih, kültür, medeniyet ve ticaret merkezi olması ve diğer merkezlere yakınlığının bulunması.
b) Şehzade Sancağı Olmanın Manisaya Kazandırdıkları:
Şehzadelerin sancaklara çıkarken yanlarında götürdükleri maiyyetten bahsetmiştik. Şehzade bu maiyyet ile birlikte yanında yine mikro bir hazine de götürmekteydi. Şehzade bu hazine ile padişahın başkentte yaptığı gibi imar faaliyetlerine önem vermekteydi. 2. Bayezidin şehzadelerinin her birinin yıllık 1.200.000 akçelik hasları vardı.[5] Bu miktar zamanın vezir-i azamının hassına bedel bir miktardı. Manisaya imar faaliyeti olarak en çok önem verenlerden biri 2. Muraddır. 2. Murad ne Manisada doğmuş ne de sancağa çıkmıştır. Sultan 2. Muradın Manisa ile ilgisi 1444 yılı civarında tahtı oğlu Mehmede bırakıp Manisaya inzivaya çekilmesi ile başlamıştır. Manisada bulunduğu süre içerisinde 1445 yılında Saray-ı Amireyi inşa ettirmiştir. 2. Muraddan sonra gelen şehzadelere ev sahipliği yapan saray zaman içerisinde tahrip olmuş ve yıkılmıştır. Günümüze adalet kasrı ya da kütüphane olduğu tahmin edilen bir yapı kalmıştır. 17. asırda Manisayı ziyaret eden Evliya Çelebi Saray-ı Amireden uzun uzun bahsetmiştir.
