Noterliğin Doğuşu

_MaVi_ · 23 Eki 2014

Günümüz hukukunun temellerinin Roma Hukuku’na dayandığı yadsınamaz bir gerçektir. Roma Hukuku

bugün özellikle kıta Avrupa’sında yürürlükte bulunan hukuk düzenlerinin oluşumunda

önemli bir rol oynamış ve hukuk sistemlerini doğrudan etkilemiştir. Dolayısıyla günümüzün vazgeçilmez kurumlarından olan noterliğin temellerinin de Roma Hukukuna dayandığını söylemek mümkündür

ancak noterlik kurumu temellerini Roma hukukundan almış olmakla beraber

içinde bulunduğu dönemin özelliklerine

siyasi

sosyal ve ekonomik yapısına göre zaman içinde çeşitli değişikliklere uğramıştır.

Roma İmparatorluğu`nun kuruluşunun ilk dönemlerinden

ortacağa kadar geçen süre içinde

noterlik kurumu gelişerek büyümüş

önemli ve güçlü bir kurum haline gelmiştir. Noterler genelde üst sınıf mensuplarından oluşmuş ve hatta bazı dönemlerde imparator adına faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Her dönemin siyasi yapısından etkilenen ve buna göre şekillenen noterlik kurumu

özellikle 12. yüzyıl ve devamında bugün anladığımız şekilde noterliğe benzer bir yapı ve işleyiş içine girmiştir. Bu çalışmada

özellikle Roma İmparatorluğu’nda noterlik kurumu

dönemler içinde kullanılan farklı terimlerle birlikte

noterlik kurumuna ilişkin açıklamalar yapılarak ele alınmış ve Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra noterlik kurumunun gelişimi ana hatlarıyla incelenmiştir.

I. ROMA İMPARATORLUĞU DÖNEMLERİ İÇİNDE NOTERLİK

Noterlik kurumu

Roma İmparatorluğunun klasik devlet yapısı içinden çıkmış ve tarih boyunca bu kurum için scriba

notarius

tabellio

tabularius ve bunun gibi çesitli terimler kullanılmıştı. Bunlar

bugünkü noterlik anlayışının temellerini oluşturmakla birlikte

bu terimlerin aralarında bazı farklılıklar da bulunmaktaydı. Ancak tarihte

noterliğe benzer faaliyetleri yürüten kişilerin her dönemde farklı isimlendirildiği ve faaliyetleri

isleyişleri

idari yapılarıyla ilgili içinde bulundukları dönemin özelliklerine göre

çesitli değişikliklere uğradıkları belirlenmiştir. Aşağıda scriba

notarius

tabellio terimleri ayrı başlıklar halinde tek tek incelenecektir.

1. GENEL OLARAK NOTERLIK VE SCRIBA

Roma İmparatorluğu`nun ilk dönemlerinden itibaren noterlik kurumu özellikle

kamu

özel ve uluslararası hukuk alanlarında sosyal yaşam düzeni içinde geniş bir yer tutuyordu. İmpartorluğun kuruluş dönemlerinde ve sonrasında genellikle sözleşmeler sözlü olarak stipulatio[1] yoluyla yapılıyordu. Dolayısıyla bu dönemlerde yazma sanatı cok gelişmemişti. Ancak bu sekilde sözleşmeler yapıldığında ve sonrasında

sözleşmeye ilişkin bir uyuşmazlık ortaya çıktığında

ispat açısından bazı zorluklar yaşanıyordu. Eğer sözleşmeler şahitler huzurunda yapılmışsa

tekrar sahitlerin aranması

hayatta olup olmadıklarının araştırılması ve ifadelerine başvurulması gerekiyordu. Bu durum

taraflar açısından büyük güçlükler doğuruyordu. Bu nedenle bazı hukuki ilişkilerin kayıt altına alınması gerekliliği ortaya çıktı[2].

Ticari hayatın gelişmesi

sosyal yaşamın daha düzenli hale gelmesi

taraflar arasında sözleşme ilişkilerinin gelişmesi sonucunda Roma toplumunda

devlet adına belge düzenleyen

muhasebe defterleri tutan ve buna benzer idari ve kamu hizmeti yapan

kendine bunu meslek edinmiş bir grup ortaya çıktı. Bu kişilere yazıcı (scriba) denmekteydi. Scriba[3] terimi aynı zamanda

librarius anlamında

edebi yönden iyi yazı yazan kişiler için de kullanılmaktaydı. Kural olarak

özgür ve Roma vatandaşı olan kişiler yazıcı olabilirlerdi[4]. Klasik Dönemde yazıcı terimi hukuki açıdan

ilk olarak mahkemelerde

davalara ilişkin kayıtları tutan

kopyalayan

görevli katipler için kullanıldı[5]. Daha sonra

sözleşme

vasiyetname ve benzeri hukuki belgeleri düzenleyen

devlet adına (mahkemelere veya senatoya bağlı) çalışan kişilere de yazıcı dendi. Yazıcılar

ilk zamanlardan itibaren modern noterlerin temelini oluşturmuştu. Yaptıkları işler zaman içinde genişlemiş

bunun sonucunda isimleri ve toplum içindeki yerleri de farklılaşmıştı.

2. NOTARIUS

Cumhuriyet döneminin sonlarında

M.Ö. 1. yüzyılda ve Cicero[6] döneminde

bu kayıtların tutulmasını kolaylaştırmak için yeni bir sistem geliştirilmişti. Buna göre

notae tironinae denilen çeşitli işaretler ve kısaltmalar kamunun kullanımına girdi[7]. Bu yöntemi kullanan köle ve azatlılara ise

notarius dendi[8]. Notarius

kelime anlamı olarak

söylenilen şeyleri aynen ama çeşitli kısaltmalar kullanarak yazan kişi anlamına gelmekteydi[9]. Zamanla notarius terimi

imparator sekreteri veya eyalet valisine bağlı çalışan

kayıtları tutan özel seçilmiş bazı kişiler için de kullanılmaya başlandı. Notarii`ler özel kişilerin işlerinin yanında magistra ve hukukçular için de hukuki yazılar düzenliyorlardı[10].

“Eos

qui notis scribunt acta praesidum

rei publicae causa non abesse certum est. ”[11]
“Magistra`ların kararlarının tutanaklarını tutanlar

tabi ki kamu hizmeti dışında tutulamazlar.”

Yukarıda yer alan

Digesta`da geçen Modestinus`a ait metne göre

magistra’ların yaptıkları işlerin kamu hizmeti olarak vasıflandırılmaları dolayısıyla

onların yanında çalışan ve kamu hizmetinin görülmesi için mahkemede bulunan

notarius`ların yaptıkları işler de birer kamu hizmeti olarak düşünülmekteydi[12].

1740 yılında Edinburg`da

noterlik hizmetini

işleyişini ve tarihçesini anlatan bir kitap yayınlanmıştı[13]. Ars Notariatus isimli bu esere göre

sözleşme

vasiyetname hazırlayan ve yüksek hakimlerin dava tutanaklarını düzenlemekle görevlendirilen kişiler

yani bir nevi mahkeme katipleri

için “scriptores notarii libellenses“ terimi kullanılmaktaydı. Bu kişilerin (scriba) yanında

onlara yardım etmekle görevli

hukuki belgelerin kaydını tutan köle ve azatlılar çalışırdı. Köleler

bu görevlerinin yanında efendilerinin diğer işlerini de yerine getirirlerdi. Roma vatandaşları genellikle

bu tür faaliyetleri küçük görüyorlardı ve kendi mevkilerine uymayacağını düşünüyorlardı. M.S. 401 yılında

Honorius kölelerin scriba olarak çalışmasını yasakladı ve bu şekilde çalışanlar için çok ağır cezalar koydu[14].

4. yüzyıl sonu

5. yüzyılın başlarında

İmparatorluk Yüksek Mahkemesi`nde çalışanlar için de notarius terimi kullanıldı. Bu dönemde noterler kendilerine verilen görevlere göre çeşitli derecelere ayrıldılar. Devlet başkanının yardımcısı

noterlerin başkanı sayılıyordu ve kendisine primicerius notariorum deniyordu[15]. Bunun altında yer alan tribinius ve notarius ise birlikte çalışarak

kamu görevlilerinin bir listesini oluşturmak suretiyle bu görevlilerin alacakları maaşları düzenliyorlardı. Zamanla

notarius kelimesinin kapsamı genişledi ve eyalet mahkemelerinde kayıt tutanlar

imparatorların özel sekreterleri

imparator adına imza yetkisi olanlar için de notarius terimi kullanılmaya başlandı[16].

3. TABELLIO - TABELLIONES

Roma’da kişiler arasındaki

vasiyetname düzenlenmesi

toprak paylaşımı gibi

özel işlemler ise

kural olarak tabellarii veya tabularii[17] denen

kamuya bağlı olmayan ve tamamen profesyonel kişiler tarafından düzenlenmekteydi[18]. Aslında ilk dönemlerde köleler tabularii olabiliyordu. Örneğin

bir kişiye ait malların ve değerlerin dökümüne (envanter) ilişkin düzenlemeler yapılırken

mutlaka bir tabularii’nin orada hazır bulunması gerekliydi. Bu şekilde birden fazla düzenlemenin yapılması halinde ise

en az iki tabularii’nin işlem sırasında orada hazır bulunma şartı vardı[19].

Tabellae (veya tabulae) terimi

o dönemde

bu kişilerin üzerine yazı yazdıkları balmumundan yapılmıs levhalar için kullanılmaktaydı. Genellikle stipulatio şeklinde yapılan sözleşmelerin daha sonradan bir uyuşmazlık çıkması halinde

taraflar açısından ispatı güçlük yarattığı için bu sözleşmelerin tabulae denen tutanaklara geçirilmesi gerekliliği doğdu. Bu şekilde yapılan işlem şahitle huzurunda imzalanıyordu[20]. Tabellio yanında

belirlenmiş kurallar çerçevesinde çalışan kişilere ise

tabularius denmekteydi. Tabularius tek başına kamusal yetkiye sahip değildi. Bunların düzenlediği belgelerin tabellio tarafından onaylanması gerekliydi. Tabellio’ların ayrı bir çalısma büroları olmadığından

genellikle

büyük meydanlar ve pazar yerleri

onların calışma mekanlarıydı. Görevleriyle ilgili düzenlemeler kanunla yapılıyordu. Bunların işlerini takip eden katiplerine ise

notarii denmekteydi[21]. Yukarıda değinildiği gibi

tabularius da tabellio yanında çalışan bir çeşit katip

notarii olarak düşünülebilirdi. Daha sonraları

tabellio`lar

şahitlerce onaylanan ve tarafların da imzasını taşıyan belgeler düzenlemeye başladılar ki böylece tüm işlemler bittiğinde

taraflar

kendilerini

yaptıkları hukuki işlemle bağlamış oluyorlardı.

Notarii`ler hazırladıkları taslak halindeki yazıları

tek başlarına hukuki işlem düzenleme yetkisi olan

tabelliones`lere veriyorlardı. Notarii`ler özel kişilerin işlerinin yanında magistra ve hukukçular için de hukuki kısa yazılar düzenleyebiliyorlardı. Bugünkü modern noterliğin temellerinin o zamanlarda faaliyet gösteren tabellio’lara dayandığını söylemek mümkündür. Aslında

tabellio teriminin günümüzdeki notere karşılık olarak kullanıldığı kabul edilse dahi

tabularius

notarius gibi terimlerden bunun tamamen ayırt edilmesinin mümkün olmadığı düşünülmektedir.

Tabelliones`in de advocati

pragmatici[22]

formulari

tabularii gibi hukuk eğitimi almış ve öğrenciliklerinden itibaren de hukuk eğitiminin içinde olmaları gerekliydi. “Nec idem omnino iuris periti & iuris studiosi. Nam & tabelliones & advocate; pragmatici

formularii

tabularii

iuris periti sunt …”[23].

Tabellio`ların yaptıları işlemler instrumenta publice sayılıyordu. Instrumenta publice

daha itibarli ve kabul edilmiş olduğundan instrumenta private’dan farklıydı. Önceleri

kişiler arasındaki özel işlemler hukuken kayıt altına alınmıyorlardı ve ispat açısından sorunlar çıkıyordu. Bu yüzden bunların

kayıt altına alınması ve kamu arşivlerinde saklanması gerekliliği doğdu. Böylece

bu belgeler kaydedilip

bir yerde muhafaza edilerek

tam ispat varakası olan instrumenta publica haline geldiler. Zamanla

tabelliones`lerin sayısı ve önemi arttı[24]. Iustinianus zamanında

bunlar

prototabellio denilen bir başkan etrafında toplanmış bir birlik haline geldiler. İmparator Constantin`in yeniden yapılandırması sonucu

noterler kendi görevlerinin dışında imparator tarafından bazı önemli kamusal işlerde de görevlendirildiler ve imparatorluk kurumu haline geldiler[25].

II. BATI ROMA İMPARATORLUĞU’NUN YIKILMASINDAN SONRA AVRUPA’DA NOTERLİĞİN GELİŞİMİ

5. yüzyılda

Batı Roma İmparatorluğu`nun çöküsü ile birlikte buralara yerleşen işgalciler

kendi örf adetlerini zorla kabul ettirmeye çalışsalar da

bazı eyaletlerde eski Roma hukukunu ve kurumlarını uygulamayı faydalı gördüler. Bu yüzden

belediye ve eyalet idareleri

mahkemeleri

hukuki düzenlemeleriyle eskisinin devamı niteliğinde varlıklarını sürdürdüler. Fethedilen yeni eyaletler

conventus denilen kücük bölgelere ayrılıyordu. Bu bölgelerde

eski Roma yönetiminde olduğu gibi

mahkemeler Romalı yargıçlar tarafından görülüyordu. Bu dönemde kıta Avrupasının büyük bölümünde noterlik kurumu önemini korumayı devam ettirdi.

Frankların himayesi altında olan her bölgede eyalet kontunun başkanlık yaptığı

kraliyet mahkemesi (curia regis) adı verilen

bir mahkeme bulunuyordu[26]. Bu mahkeme

yüksek yargı da dahil olmak üzere farklı mahkemeleri içinde barındırıyordu. Önemli satışlar ve devirler

curia regis`in son merci olarak

onayıyla çıkıyordu. Bu mahkemelere bağlı çalışan ve hukuki ilişkiye ait belgeleri düzenleyen noterler de bulunuyordu. Memur olarak çalışan bu kişiler bağlı oldukları kendi bölgelerinde faaliyet gösteriyorlardı.

9. yüzyıla gelindiğinde

mahkemelerde bazı anlaşmazlıklar ortaya cıktı

mahkeme başkanları görevlerini reddettiler. Bunun üzerine büyük Karl (768-814)

mahkemeleri kontrol altına almak ve adaleti sağlamak için

hukuki işlere bakmakla görevlendirdiği missi dominici denilen hükümet temsilcisi olan memurları atadı. M.S. 803 yılında

imparator

bu memurlara kendi görev alanları içinde noter bulundurmaları ve o bölgenin valisinin (kontunun)

hukukçuların ve dini görevlilerin noterlerle birlikte uyum içinde calışmaları talimatını verdi. Bu memurlar tarafından atanan noterlere de kraliyet noterleri dendi. 10. yüzyıla gelindiğinde

saray noterleri olarak da anılmaya başlanan kraliyet noterleri

mahkemelerde tutanakları kaydetmekle ve aynı zamanda özel hukuki işleri de düzenlemekle görevlendirildiler[27]. Görevlerini yerine getirebilmeleri için kendilerine devamlı ikamet edecekleri belli bir yer de verilmişti.

11. yüzyılda

noterlerin sayıları arttı ve artık tek bir düzen içine girdiler. Aynı yüzyılda eyalet valisi curia regis`e yani yüksek mahkemeye başkanlık yapıyordu ve noter atama yetkisi de kendisine verilmişti. Bu yüzyıldan itibaren İtalya`da Bologno Üniversitesi`nde yapılan çalışmalar ışığında Roma Hukuku`nun yeniden canlandırılması aşamasında noterliğe ilişkin yeni uygulamalar da ortaya çıktı[28]. Özellikle glassator`ların[29] ve commentator´ların verdikleri katkılar noterlik kurumunu geliştirmiş ve güçlendirmişti. O dönemin önemli commentator`ları ve glassator`ları

teoriyi de cok iyi bildikleri için noterlik yapmaktaydılar. Bunlardan biri olan Bartolus da

bu konuda çok fazla çalışma yapmıştı[30]. Bu dönemden sonra

Italya ve diğer Akdeniz ülkeleriyle

Güney Fransa`da

Roma hukuku temellerine dayanan ve aynı noterlik geleneklerinin devam ettiği bir sistem uygulanmaya başlandı.

Kuzey Avrupa´daki noterler

Güney Avrupa`da uygulanan Roma hukuku temeline dayanan noterlik modelini kabul etmemişlerdi. Kuzeydeki noterler özellikle

bürokratik ve idari işlemleri yapıyorlardı. Orta cağda buradaki noterler sadece kamusal işleri yaparken

güney Avrupa`da kişiler arasındaki çeşitli özel hukuki işlemler için de noterler görevlendirilmişti. Kendini kutsal Roma İmparatoru olarak niteleyen Frederick II (1215-1250)

1235 yılında tüm mahkeme tutanaklarının noterler tarafindan kayıt altına alınması gerektiğine ilişkin bir kanun yayınladı.

12. yüzyıldan itibaren

kendilerini Augustus`un mirasçısı olarak gören Alman imparatorları

yüksek memurlara

belediye yetkililerine ve birliklere bazı ayrıcalıklar verdiler. Bu dönemde de noterlere imparator noterleri dendi. 12. yüzyılın başlarında Papa eskiden sadece kendi sınırları içinde atamaları yaparken

sınırları dışındaki noter atamalarını da kendi tekeline aldı[31]. Bu noterlere ise “notarii apostilicae sedis

sacri lateranensis palatii“ dendi[32]. 13. yüzyıla gelindiğinde

ticari ilişkilerin artması

devlet kurumlarının coğalması nedeniyle özellikle İtalya`daki noterlerin sayısında da artış meydana geldi. Pisa´da iki yüz

1303`te Genova`da iki yüz

1336-1338 yılları arasında Floransa`da altı yüz

Milano`lu yazar Bonvesin della Riva`ya göre[33]

Milano`da bin bes yüz noter görev yapmaktaydı[34].

İngiltere ise

kıta Avrupası ülkelerinde olduğu gibi Roma Hukuku’na ilişkin gelişmelerden çok fazla etkilenmedi. Noterliğin İngiltere’ye girişi 13. ve hatta 14. yüzyıllara rastlamaktadır. 1279 yılında Papa

Canterbury Başpiskoposu’nu noter seçimleri için görevlendirdi. Bunun doğal bir sonucu olarak

ilk dönemlerde noter olarak seçilen kişilerin bir çoğu din adamıydı. 1533 yılında çıkarılan bir kanunla

Papa’nın elindeki bu yetki alınarak Kral’a devredildi.

Sonuç olarak

günümüz hukuk düzenlerinde çok önemli bir yere sahip olan noterliğin temelleri Roma Hukuku’na dayanmaktadır. Bu konuda bulunan sınırlı sayıdaki kaynaklar incelendiğinde

Roma İmparatorluğu’nun kurulmasından itibaren tek bir noterlik kurumundan bahsetmenin mümkün olmadığı görülmektedir. Noterlik kurumu her dönemin kendine özgü siyasi

sosyal ve ekonomik yapısından etkilenmiştir. Bunun sonucu olarak zaman içinde noterler için kullanılan terimler

noterin görev alanı

işleyişi ve bu kurumun önemi değişerek gelişmiştir. Noterlik kurumu

özellikle 12. yüzyıl ve devamında bugün anladığımız şekilde noterliğe benzer bir yapı ve işleyiş içine girmiştir. Bu dönemden sonra noterlik kurumuna ilişkin gelişmeler ayrı bir makale konusu yapılacak ve orada incelenecektir.

BiBLiYOGRAFYA

BROWN

James C. : “The Origin and Early History of the Office of Notary”

The Juridical Review. V.: 47 No:4

Edinburg 1935

BURDICK

William: The Principles of Roman Law and Their Relation to Modern Law

New Jersey 2004

CEYLAN

Seldağ: Roma Hukuku’nun Günümüz Hukuk Düzenlerine Etkisi

G.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi

C.VIII

S. 1

2

2004

S. 75 - 93

CRANSTOUN

James: A Notary of England

London 1913

HARRIES

Jill: Cicero and the Jurists

Great Britain

2006

HONORE

Tony: Emperors and Lawyers

Oxford 1998

LOPEZ

R.S.: “The Unexplored Wealth of the Notarial Archives of Pisa and Luca”

Mélanges d`histoire du moyen áge dédiés á la mémoire de Louis Halphen (Presses Universitaires de France)

Paris 1951

NICOLAJ

Giovanna: “Documento privato e notariato : le origini”

Notariado público y documento privado: de los origenes al siglo XIV

Actas del VII Congreso Internacional de Diplomàtica Valencia 1986

Valencia 1989

RADO

Türkan: Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku

İstanbul 1992

REYERSON

Kathryn

SALATA

Debra: Medieval Notaries and Their Acts

Michigan 2004

s. 2

ROBY

Henry John: Roman Private Law in the Times of Cicero and of the Antonines

V.II

New Jersey 2000

UMUR

Ziya: Roma Hukuku Lügatı

İstanbul 1983

Ars Notariatus

Edinburg 1740

[1] Stipulatio

tarafların iradelerini sözlü bir şekilde belli kelimeler kullanarak beyan etmeleriyle

bir soru ve cevaptan meydana gelen

her türlü borcu doğuran bir sözlü akitti.; DI MARZO

Salvatore: Roma Hukuku

İstanbul 1954

s. 376 vd.;

[2] RADO

Türkan: Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku

İstanbul 1992

s. 91.

[3] 4. ve 5. yüzyıllarda mahkemelerde katip olarak çalışan bazı kişilere exceptor da denmekteydi.

Exceptor’ları

yaptıkları işler açısından

scriba ile karıştırmamak gerekir. Exceptor`lar köle olabileceği gibi para karşılığı hizmetini sunan „pro editione gestorum“ özgür kişiler de olabilirdi. M.S. 396 yılında çıkarılan Honorius Kanunu’na göre

her mahkemede yargılama sırasında bir magistra

üc görevli memur ve bir exceptor bulunması gerekliydi.

Cod. Theod.. 8

7.17.

De diversis officiis et apparitoribus et probatoriis eorum; “Idem ad principium praefectum praetorio. exceptores omnes iudicibus obsequentes

qui nec militiam sustinent neque a fisco ullas consequuntur annonas…”; Exceptor`ların

düzenli olarak maaşlarını devletten aldıkları ve bunun için de devlet memuru olduklarına ilişkin bir görüş de bulunuyordu. ;

Cod. Theod.

12

1. 151.

De decurionibus; “Municipalia gesta non aliter fieri volumes

quam trium principalium proesentia

excepto magistrate et excoptore publico.”

[4] CRANSTOUN

James: A Notary of England

London 1913

s. 1; Cranstoun

kural olarak

özgür ve Roma vatandaşı olan kişilerin yazıcı olabildiklerini belirtmiştir

ancak daha sonraki açıklamalarında notae`leri kullananların azatlı veya köle olduğundan bahsetmiştir. Burada tartışmalı bir durum ortaya çıkmıştır.

[5] BROWN

James C.: “The Origin and Early History of the Office of Notary”

The Juridical Review. V.: 47 No:4

Edinburg 1935

s. 209; HARRIES

Jill: Cicero and the Jurists

Great Britain

2006

s. 41; M.Ö. 1. yüzyılda yaşayan Flavius hukuk davalarının tutanaklarını hazırlayan ilk hukukçulardandı. Duruşmalara girme ve takip etme hakkı vardı. Daha sonra tuttuğu bu tutanakları kitap olarak bastırdı ve kazandığı ün sayesinde senator seçildi.

[6] M.Ö. 106-M.Ö. 43 yıllarında yaşayan Cicero Roma İmparatorluğu’nun önde gelen hatiplerinden biriydi. Babası şövalye olan ve soylu bir aileden gelen Cicero

yaşadığı dönemde

kendini kabul ettirmiş bir filozof ve başarılı bir avukattı.;

[7] Bu yöntemin

Cicero’nun sekreteri M. Tullius Tiro tarafından

Cicero’nun konuşmalarını kaydetmek amacıyla bulunduğu düşünülmektedir.

[8] BROWN

s. 210; CRANSTOUN

s. 2; Cranstoun

notae denilen kısaltmaları kullanan köle ve azatlılar için notarius terimin kullanıldığını üstüne basarak belirtmiştir. Aynı şekilde Brown da

İmparator Honorius`un kölelerin scriba olarak çalışmasını yasakladığından bahsetmektedir. O halde ilk ortaya çıkan yazıcıların köle veya sonradan özgürlüğe kavuşmuş azatlı oldukları düşünülebilir

ancak Cranstoun

aynı zamanda scriba olabilmek için Roma vatandaşı ve özgür olunması gerektiğini söyleyerek kendi içinde çelişkiye düşmüştür.

[9] BROWN; s. 210; “Notarii sunt servi qui ad scribendum operas”; İlk imparatorluk dönemlerinde

actuarii

notarii

cursores

logographi terimleri benzer ifadeler için kullanılmaktaydı.

[10] HONORE

Tony: Emperors and Lawyers

Oxford 1998

s. 38.

[11] D. 4.6.33

Modestinus libro singulari de enucleatis casibus

[12] Notarius’ların tututukları kayıtların resmi tutanak kabul edildiklerine ilişkin kaynaklar bulunmaktadır.; Iust. Nov. 44

“… quanquam proprié publica ea tatum sint

insinuate sunt apud magistrum census

…”

“… kaydedilenler resmidir…”; Iust. Nov. 73.7. 3.

“…profiteantur ea sub gestis monumentorum ipsi contrahentes

…”

“… tutanakları kaydederek resmileştirirler

…”; BROWN

s. ix; NICOLAJ

s. 986.

[13] Ars Notariatus ismiyle basılan bu kitap noterlik mesleğiyle ilgili bilgiler vermekle birlikte yazarının kim olduğu anlaşılamamıştı.

[14] BROWN

s. 209

215; Brown

Honorius`un kölelerin scriba olarak calışmasını yasakladığından bahsettikten sonra

başka bir bölümde

tabularii`nin köle olduğundan ve Honorius tarafından azatlıların tabularii olarak çalışmalarının yasaklandığını söylemiştir. Buradan da anlaşılmaktadır ki

scriba

tabularii

tabelliones biribirine karışmış ve dönemler içinde birbirlerinin yerine kullanılmış terimlerdir. Bundan dolayı aslında bu terimlerin birbirinden tam olarak ayrılması mümkün görülmemektedir. Bunların her birinin

aslında aynı kurumu

farklı devirlerde tanımlamak için

kullanıldığını düşünmek mümkündür.

[15] Cod. Theod.

6

10

2

De Primicerio et Notariis; “Idem ad valerianum praefectum urbi. notariorum primicerios

si

prout eorum voluntas fuerit

de consistorio nostro sine administratione discesserint.”
[16] REYERSON

Kathryn

SALATA

Debra: Medieval Notaries and Their Acts

Michigan 2004

s. 2

[17] Tabularii veya tabellarii ya da tabelliones aslında farklı anlamlara gelmelerine karşın

içiçe girmiş terimlerdi ve çeşitli metinlerde birbirinin yerine kullanılmaktaydı. Ars Notariatus`a göre

M.S. 6. ve 7 yüzyıllarda

tabularii á tabulus

balmumundan yapılmış tabletler anlamına gelmekteydi. Tabularius ise

devlet hazinesine borcu olanlardan ödemelerini tahsil etmek için devlet dairesinde calışan kişilere deniyordu. Ancak

bunlar tarih içinde çeşitli dönemlerde farklı görevler de üstlenmişlerdi. Hatta

tabularius veya amanuensis terimi

tabellio`nun yanında katiplik yapanlar için dahi kullanılmıştı.; Novellae 23. 7.; Nov. 44. pr.; Ayrıca tabullarius teriminin genelde devlet memurları için kullanıldığını düşünenler de bulunmaktadır.; BROWN

s. 16; www.nationalnotary.org.

[18] Nov

46`da ise tabelliones`in bir tanımı verilmişti; “Tabelliones publici sunt contractum scriptores“.
[19] BROWN

s. 216.

[20] ROBY

Henry John: Roman Private Law in the Times of Cicero and of the Antonines

V.II

New Jersey 2000

s. 12
[21] CRANSTOUN

s. 4.

[22] D. 48.19.9.4.

Ulpianus

(de officio proconsulis

lib. 10); “Nonnumquam non advocationibus cui interdicitur

sed foro. Plus est autem foro quam advocationibus interdicere

si quidem huic omnino forensibus negotiis accommodare se non permittatur. Solet autem ita vel iuris studiosis interdici vel advocatis vel tabellionibus sive pragmaticis.”

“Bazı durumlarda kişinin avukat olarak hareket etmesi değil

avukat olarak uygulamanın içinde bulunması yasaklanabilir. Aynı sekilde hukuk öğrencileri

avukatlar

noterler ve diğer meslek mensuplarının da örf-adet gereği yasaklanması mümkündür.”
[23] Iust. Nov. 46.

[24] D. 4

6

32

Modestinus

(libro nono regularum) “Abesse rei publicae causa intellegitur et is

qui ab urbe profectus est

licet nondum provinciam excesserit: sed et is qui excessit

donec in urbem revertatur. Et hoc ad proconsules legatosque eorum et ad eos

qui provinciis praesunt

procuratoresve principum

qui in provinciis tenentur

pertinet

et ad tribunos militum et praefectos et comites legatorum

qui ad aerarium delati aut in commentarium principis delati sunt. “

« Eğer bir kişi şehirden ayrılmışsa

ancak henüz görev yaptığı eyalete gelmemişse

devlet işlerinin dışında sayılır. Ayrıldıktan itibaren dönmesi gereken zamana kadar yok kabul edilir. Bu kural

eyaletlerde görevli valilere

askeri yetkililere

hazine tarafından isimleri bildirilen temsilcilere veya imparator tutanaklarının kayıtlarını tutan kişilere uygulanır. »

[25] CRANSTOUN

s. 5.
[26] BURDICK

William: The Principles of Roman Law and Their Relation to Modern Law

New Jersey 2004

s. 289.
[27] BROWN

s. 212; CRANSTOUN

s. 6.

[28] NICOLAJ

Giovanna: “Documento privato e notariato : le origini”

Notariado público y documento privado: de los origenes al siglo XIV

Actas del VII Congreso Internacional de Diplomàtica Valencia 1986

Valencia 1989

s. 973.

[29] UMUR

Ziya: Roma Hukuku Lügatı

İstanbul 1983

s. 80; Glassator

XII. Yüzyılın başlarından itibaren

Bologna Hukuk Okulunda

çalışmalarda bulunmuş hukukçulara verilen isimdi. Corpus ıuris Civilis

esas alınarak Iustinianus’un bu eserinin tüm bölümleri incelenerek açıklanmış ve yorumlanmıştı. XIII. Yüzyıldan sonra bu görevi postglassator’lar (veya commentator’ler) devralmıştı.; CEYLAN

Seldağ: Roma Hukuku’nun Günümüz Hukuk Düzenlerine Etkisi

G.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi

C.VIII

S. 1

2

2004

s. 81.

[30] BROWN

s. 205.
[31] BROWN

s. 211; Ars Notariatus

Edinburg 1740

s. 6; Havarilerin kanunlarını biraraya getirmek amacıyla ilk kez 4. Papa Clement Roma şehrine noter atamıştı. Papa tarafından atanan noterler Vatikan`ın himayesi altında çalısıyorlardı.

[32] CRANSTOUN

s. 7.
[33] LOPEZ

R.S.: “The Unexplored Wealth of the Notarial Archives of Pisa and Luca”

Mélanges d`histoire du moyen áge dédiés á la mémoire de Louis Halphen (Presses Universitaires de France)

Paris 1951

s. 418.
[34] REYERSON

SALATA

s. 3.
alıntı.

Arama Yap

Arama Yap

Noterliğin Doğuşu

_MaVi_