YİSHAK
(yishak ve oğulları)
Tarih kendini tekrarlar. Avraam, Yitshak ya da Yaakov hangi kovuğu oyarlarsa onlardan sonra gelenler bu kovukta kalacaklardır. (yishak ve oğulları)
Yahudi tarihine bir ailenin öyküsüyle devam ediyoruz. Tarih olarak M.Ö.18.yüzyıldayız ya da 3700 yıl öncedeyiz.
Şimdiye kadar Avraamdan bahsettik. O dünyaya tek tanrıcılığı yayma misyonunu üstlenen ilk Yahudiydi. Onun ailesi de bu misyonu devam ettirecektir. Dünyaya Tanrı kavramını getirecek, insanlığı ideal düzeye yeniden yükseltecektir.
Avraamın farklı iki karısından iki oğlu olur. Mısırlı karısı Agardan Yişmael ve kısır olduğu sanılan karısı Saradan Yitshak. Babasının misyonunu devam ettirmeyi seçen Yitshak olur.
Burada Yisthakın hayatından öyküler anlatmayacağız. Üzerinde durmak istediğimiz daha sonra Yahudi tarihinde de göreceğimiz bir düzen. Çünkü daha önce söylediğimiz gibi babaların hareketleri çocuklarını bağlamaktadır.
Bir vagonun tekerlekleri toprak yolda giderken derin oluklar oluşturur. Bunlara bir kere tekerlekler saplandı mı çıkmak çok zordur. Eğer iyi bir düzen kurabilirsen içinde kalırsın, eğer kötü bir düzense yine ona takılırsın ve onu kırmak, dışına çıkmak çok zordur.
Avraam, Yitshak ya da Yaakov iyi ya da kötü nasıl bir düzen kurarlarsa onlardan sonraki nesiller de o düzenin içinde kalacaklardır. Tabii eğer oluşan olukları doldurmakla, yolu düzeltmekle, asfalt dökmekle ya da yeni taş döşemekle uğraşmazlarsa ki bu büyük bir iştir, tarihteki eski düzenlerde takılıp kalacaklardır.
TEKRARLAR
Yitshakın hayatında gördüğümüz bir olay, Avraamın yaşadığı bir durumun tekrarıdır. Bereşit Kitabı(20. Ve 21.bölümler) Avraamın Filistinlerin ülkesine gittiğinden ve onlarla bir süre yaşadığından bahseder. Ama bazı sorunları olur- örnek olarak onlar karısı Sarayı almak istemişlerdir.
Yıllar sonra (Bereşit 26.bölüm) Yitshak aynı durumla karşılaşır. Israelin kıyı şeridinde Filistinlerle yaşamaya başlar ve onlar karısı Rifkayı almak isterler. Yine Yitshakın hizmetkarlarının Filistinlerin kralı Avimelehin hizmetkarlarıyla sorunları olur.
Yitshak gittiği zaman, Filistin için her şey kötüye gitmeye başlar, ekonomileri çöker.
Sonunda ne olur? Filistinler Yitshakı kovarlar. Oysa Tanahın bize söylediği kadarıyla Yitshak bunu hakedecek bir davranışta bulunmamıştır. Bunun dışında Filistinler Yitshakın açmış olduğu kuyuların hepsini doldururlar. Bu ortadoğu gibi kurak iklimi olan ve suyun çok değerli olduğu bir bölgede mantıksız bir davranıştır.( Bu aslında antisemitlerin tarihte sürekli tekrarlanan bir davranışıdır. Yahudi varlığını silmek için kendilerine zarar verirler.)
Fakat sonra ilginç bir olay olur. Avimeleh Yitshaka gelir ve görüyorum ki biz senin sayende zenginleşmişiz der. Çünkü Yitshak gidince, Filistinde herşey kötüye gitmeye başlar ve ekonomileri çöker. Hiçbir iş yolunda gitmez ve Filistinler farkederler ki bu Yahudiler gittikleri için böyledir. Böylece kral bir anlaşma önerir ve Yitshaktan geri dönmesini ister.
Bu, tarihte Yahudilerin Yahudi olmayanlarla karşılaşmalarında hep gördüğümüz olaylar zinciridir. Önce Yahudiler genelde davet edilirler. Ülke Yahudilerin katkılarından dolayı çok iyi bir durumdadır. Sonra hiçbir neden yokken ülke Yahudileri kovmaya karar verir aynı zamanda kendi ekonomisine de zarar verir. Yahudiler kovulur, ülke zor durumda kalır. Bu hep böyle olur. Bu şizofreni gibidir-bir sevgi-nefret ilişkisi.
İKİZLER
Yitshak Rifkayla evlidir. Rifka ikiz bebeklere hamile kalır. Zor bir hamilelik geçirir, ikizler kavga etmeye anne karnında başlamışlardır. Doğduklarında birbirleri arasında rekabet vardır. İkizlerin adları Yaakov ve Esav olur.
İkiz olmalarına karşın, Yaakov ve Esav çok farklı kişiliklere sahiptir ve fiziksel olarak da birbirlerine benzememektedirler. Tanah Esavı saçlı sakallı olarak tarif eder, Yaakovu ise yumuşak ciltli. Esav bir avcıdır, hareket adamıdır. Yaakov ise bilgindir, hareket adamı değil.
Hikâyeden, Yitshakın Esavı ilk doğan olduğu için daha çok sevdiği anlaşılmaktadır. Esav sadece birkaç dakika daha büyüktür fakat ailenin mirasını devam ettirecek kişinin belirlenmesi açısından bu önemlidir.
Rifka ,Yaakovun tarafını tutmaktadır. Tanah der ki kadınların içgüdüleri daha fazladır-binah yeserah. Bir çok kez Toranın öykülerinde erkekler, aptalca hatalar yaparken kadınlar doğru olanı yaparlar.
Yitshak gibi büyük bir adam bir dua ettiği zaman, o dua manevi güçleri etkiler ve gerçeğe dönüşür.
Yitshak yaşlandığı zaman oğullarına birer dua vermeye karar verir. İlk doğan oğlu olan Esava ek olarak özel bir dua daha yapacaktır.
Esav aslında ilk doğan(behorluk) duasını, babasının misyonunu devam ettirme sorumluluğunu istememektedir. Ama onunla birlikte gelen zenginlik ve güç duasını istemektedir. Ancak Rifka o duanın Yaakova gitmesi gerektiğini farkeder. Çünkü Yaakov bunu istemektedir ve Avraam gibi dünyayı değiştirebilecektir.
Böylece Esav babasının akşam yemeğini hazırlamak için ava çıkar. Bu sırada Rifka ne yapar? Yaakovun kollarını keçi derisiyle sarar, bu şekilde Esava benzeyecektir. Kör olan Yitshak kandırılmış olur.
SEMBOLLER
Tanahın öykülerini basit ve birinci sınıf Pazar okulu seviyesinde okumak yanlıştır. Bu yaşlı kör bir adamın karısı ve oğlu tarafından kandırılmasının öyküsü değildir. Burada çok derin olaylar olmaktadır.
Yaakov Esav gibi giyinip babasının karşısına çıktığında, Yitshak şöyle der:
Ses Yaakovun sesi, ama eller Esavın elleri.(Bereşit 27:12)
Ses zekanın gücünü, ellerse hareketin, kılıcın gücünü simgelemektedir.
İhtişamın ve kılıcın gücüne sahip olan Esavın nesilleri Roma İmparatorluğunu, Tanahın deyişiyle Edomu oluşturacaktır. Tabii dünyayı Hıristiyanlığa başka büyük bir monoteist dine döndüren de Romalılar olacaktır.( daha sonra Romalı Hıristiyanlarla doğudaki Ortodoks Hıristiyanları birbirinden ayrılacaklardır. Ve yine yıllar sonra protestan Hıristiyanları da ayrı bir mezhep olacaklardır.)
Burda yine Avraamın oğullarına bir gönderme görüyoruz. Esav da Yişmael gibi misyonu devam ettirmemiş ama büyük bir güç olmuştur.
Bu, kozmik mücadeleden başka bir şey değildir.
Çok ilginç bir durum var burda. Kozmik mücadeleden başka bir şey değil. Bu ikili, Yaakov ve Esav anne karnında kavga etmeye başlarlar ve tarih boyunca da kavga edeceklerdir. Roma batı kültürünü oluşturur ve Yahudi ulusuyla kavga etmeye devam eder.
Bu hiçbir zaman adil bir savaş değildir. Roma her zaman fiziksel olarak daha güçlü olacaktır ama Yahudiler de zeka ve manevi açıdan daha güçlüdürler. Görüyoruz savaş burada başlamaktadır ve tarih boyunca sürecektir.
AMALEK
Avraamın soyundan gelenler ellerinde olmadan büyük kişiler olmuşlardır. Hepsi Yahudi olmasalar bile dünyada etkisi büyük bir toplum oluşturdular. Aslında Yahudilerin en büyük düşmanları yine bu aileden gelmektedir.
Yahudi ulusunun tarihteki en azılı düşmanı kimdi? Amalek ulusu. Bu ulus kötüdür ve günahı simgelemektedir. Tanahta da onları yeryüzünden silmek için bir emir vardır. Onların nefreti o kadar büyüktür ki ellerine bir şans geçse onlar Yahudi ulusunu yeryüzünden sileceklerdir.
Amalek ulusu Tanahın bize söylediği kadarıyla Yişmaelin soyundan birinin Esavın soyundan biriyle evlenmesi sonucu oluşur.(bereşit 36:2-4) Evlenen kuzenler Amalek adında melez bir düşman yaratırlar. Bu ulusun Yahudilere karşı hastalıklı bir düşmanlığı vardır.
Kabalanın baş eserini, Zoharı yazan Ribi Şimon bar Yohay şöyle demiştir: Esav dünyanın gidişinden nefret eder. Yaakov ise dünyanın gittiği yolu temsil eder. Bu sözler Yahudilerle Esavın soyundan gelenler arasındaki ilişkinin deyim yerindeyse fizik kurallarıdır.
Sonunda Esav ve Yaakov karşılaşırlar. Yaakov duayı çalmıştır ve Esav geldiğinde neler olduğunu anlar. Baba Yitshak kandırıldığını farkeder ama kızmamıştır. Çünkü şimdi Yaakovu hareket edebilecek ve misyonu devam ettirebilecek güçte görmektedir.
Rifka Esavın kızgınlığının kardeşini öldürmeye kadar varabileceğini görür ve Yaakovu Harrana yollar ve ordan kendine bir eş bulmasını söyler.
BAY BEYAZ
Harranda Rifkanın Lavan adında bir kardeşi yaşamaktadır. Lavanın kelime anlamı beyazdır.Bu isim Tanrının espri anlayışını yansıtır, Bay Beyaz Tanahtaki en büyük sahtekarlardan biri olacaktır. Yaakov beş parasız dayısının kapısını çalar ve kuzini Rahele aşık olur. Onunla evlenmek ister fakat Lavan bunun için Yaakovun yedi sene kendisiyle çalışmasını şart koşar. Yedi sene sonunda Lavan, Yaakovu Rahel yerine ablası Leayla evlendirir. Rahel için yedi sene daha çalışması gerekir. Sonunda Yaakovun 4 karısı olur: Lea, Rahel ve onların cariyeleri Zilpa ve Bilha. Sonra 12 oğlu ve bir kızı olacaktır.
Önceki nesillerden farklı olarak Yaakovun bütün oğulları kendilerini misyona adarlar. Onlar dünyayı değiştirecek olan ulusun çekirdeğini oluştururlar.
"Yaakov Eretz Israele dönmesi gerektiğini anlar, çünkü bir misyonu vardır.
Lavan Yaakovu kendisine bağlamak ve hep çalıştırabilmek için elinden geleni yapar. Buna rağmen Yaakov büyük bir servet biriktirir. Bu da başka bir Yahudi özelliğidir. Elleri arkadan bağlı Yahudi kendisine bir fırsat verildiği zaman çok iyi bir duruma gelmeyi başarır , en zor iş koşullarında bile.
O zaman Yaakov Eretz Israele geri dönmesi gerektiğini anlar çünkü bir misyonu vardır. Tıpkı Avraam gibi Yaakov da bu topraklarda yaşaması gerektiğine inanıyordu.
Böylece sahip olduğu herşeyi alarak geri dönmek için yola koyulur.
REUNİON-BULUŞMA
Ve sonunda Yahudi tarihinde tekrarlanan bir sahneye daha geldik. Yaakov ve Esavın yeniden birleşmesi.
Eve dönüş yolunda Yaakov, Esavın onu 400 kişilik bir orduyla beklediğini duyar. Karşılık olarak, her zamanki gibi aklını kullanır ve hediyeler gönderir.
Sonunda karşılaşırlar. Esav Yaakovu öldürmeye kalkmaz ama hala ondan nefret ettiği açıktır. kardeşim, seni yeniden burda görmek çok güzel. Benimle Har Saire gel ve birlikte iş yapalım. Senin aklın ve benim gücümle bütün Ortadoğuya hakim olabiliriz.
Kuşkusuz eğer bu ikili bir takım olsalardı, insanlık tarihinde önemli bir güç olurlardı. Romalıların fiziksel gücüyle Yahudilerin manevi ve zeka gücünün birleştiğini hayal edin.
Ancak Yaakov, sen önden git ben seni yakalarım der. Öyküden Yaakovun hiçbir zaman Har Saire Esavla yaşamaya gitmediğini biliyoruz.
Büyük Tanah yorumcularından Raşi, peygamber Ovadyadan alıntı yaparak onların yeniden birleşeceklerini açıklar, günlerin sonunda. Yaakov manevi gücü temsil ederek Esava büyük fiziksel güce diyor ki: Ben sana izin veriyorum, önden git ve insanlık tarihine fiziksel olarak hakim ol. Fakat günlerin sonunda, aslan kuzuyla birlikte yaşadığında, biz biraraya geliriz. O zaman Yahudiler en üstte olacaklar.
Bu Yahudilerin bütün dünyayı ele geçirip büyük bir imparatorluk kuracakları anl***** gelmez. En sonda bütün dünya tek bir Tanrı olduğunu anlayacak ve standard bir ahlak sistemiyle barış ve kardeşlik içinde yaşayacak. Yahudi misyonu işte o zaman gerçekleşecek ancak o zamana kadar Esav daha üstte olacak.
Tarihteki mücadele Yahudi fikirleriyle Esavın fikirleri ve yarattığı kültür arasında olacaktır. İşte bu kozmik bir mücadele: iyi kötüye karşı. Bu çok güçlü ve Yahudi tarihine hakim olan bir düşüncedir.