İnsan bilmediği bir yere bırakınca yolunu kaybedebilir, ancak kuşlar asla. Kendi yaşadığımız şehirde bile bazen yolumuzu kaybetmiş gibi hissederiz. Yön duyularımızın çalışmadığı anlarda Dünya'nın neresinde olduğumuzu anlayamayabiliriz. Bu çok doğal, çünkü manyetik alana ilişkin yön duygusu tayin eden bir yeteneğimiz yok; kuşların ise var.

Kuşların bir nevi manyetik pusula diyeceğimiz bu özelliği nasıl kullandıkları, bilimsel açıdan büyük bir sırdı. Uzun süre gagalarındaki bir yapıdan şüphe edilse de kısa sürede durumun öyle olmadığı anlaşıldı. Bu yetenek bilişsel olarak yönetilen değil, tam tersine kuşların manyetik alanları görmesini sağlayan bir yetenek. Yani hissetmiyor, doğrudan görüyorlar. Bilim insanlarına göre bu işin arkasında son derece özel bir protein var.

Araştırmaya konu olan Amerika nar bülbülü ve zebra ispinozu adında iki farklı kuş türü var. Bu kuşların gözlerinde, görme duyusunun bir parçası olan Cry4 adındaki bir protein mevcut. Cry4 aynı zamanda bitkilerde ve farklı hayvan türlerinde de bulunuyor. Mavi ışığa duyarlı olan bu protein; bitkilerin, hayvanların, mantarların ve siyanobakterilerin 24 saatlik periyot içerisindeki biyokimyasal ve psikolojik davranışlarının bütünü olarak bilinen “sirkadiyen” süreçlerini kontrol etme konusunda rol oynuyor.

Kuşların belirli bir dalga boyunda ışığa maruz kaldıklarında manyetik alanları algılayabildikleri zaten bilinen bir durum. Biyolojik yapıları, onların mavi ışığa duyarlı olmalarına neden oluyor. Yapılan son çalışmalarda ise bu sürecin görüntülerle ilişkili olduğuna dair bir aşama kaydedildi. Yani hissetmekten ziyade, görerek yön tayin ediyorlar.

İsveç'teki Lund Üniversitesinden araştırmacılar zebra ispinozları, Almanya'daki Carl von Ossietzky Üniversitesi araştırmacıları ise Amerika nar bülbülü üzerinde yaptıkları çalışmalarla görsel ilişkiyi doğruladılar.