Sabahları yorgun uyanıyorsunuz, kendinizi sürekli halsiz hissediyorsunuz, unutkanlığınız arttı, saçlarınız zayıfladı, çarpıntılarınız başladıysa sizde kansızlık (anemi) olabilir. Kansızlığın en önemli nedeni demir eksikliğidir. Özellikle kadınların büyük çoğunluğunun ortak sorunu demir eksikliği ve kansızlıktır.

Kansızlık neden olur?

Toplumda, kansızlık erkeklere göre kadınlarda daha yüksek oranda görülür. Bunun en önemli nedeni, her âdetle beraber kan kaybı. Eğer kaybedilen kan yerine konamıyorsa yavaş yavaş gelişen bir kansızlık başlar. Özellikle doğum sonrası annelerin büyük bölümünde kan kaybı ve demir eksikliğine bağlı kansızlık görülür. Yine düşük kilolu ve erken doğan çocuklarda kansızlık görülür, büyüme çağındaki çocuklar vücudun ihtiyacı arttığı için genellikle biraz anemik olabilir.

Yapılan çalışmalar kadınların üçte birinde, erkeklerin ise beşte birinde demir eksikliği anemisi olduğunu göstermiştir. Kansızlığın en önemli nedenlerinden biri de kanda demir eksikliğidir. Bu da beslenme tarzıyla doğrudan ilişkilidir. Demir, ağırlıklı olarak kırmızı et ve sakatatta bulunduğu için hayvansal ürünlerin yenilmediği vegan tarzı beslenmede kronik bir demir eksikliği gelişebilir. Demir, kandaki oksijeni taşıyan alyuvarların içinde oksijenin bağlandığı hemoglobinin temel elementidir. Hemoglobin, kan hücrelerine kırmızı rengi veren bir protein ve demir kompleksidir.

Akciğerden hava yoluyla alınan oksijen hemoglobin içindeki demire bağlanarak dokulara taşınır, demirin eksik olduğu durumlarda oksijenlenme bozulur, anemi gelişir. Yetişkin bir insanın vücudunda toplam 5-6 gr kadar demir bulunur. Vücudun sürekli ihtiyacının karşılanması için günlük 3-4 mg demir alınması gerekir, bu miktarın demirden zengin sebzelerden karşılanması oldukça güç.

Demirden zengin gıdalar nelerdir?

Demir yönünden en zengin yiyecekler karaciğer ve dalak gibi sakatattır. 100 gramda 8-10 mg demir vardır. Daha sonra en yüksek demir, kırmızı ette mevcut. Kırmızı etin 100 gramında 6-8 mg demir bulunur. Yumurtanın sarısı, balık, tavuk ve süt de kaliteli demir içeren gıdalardan. Kurubaklagiller (mercimek nohut fasulye vb.), kuruyemişler (fındık, badem), kuru kayısı, kuru üzüm ve özellikle ıspanak ile karnabahar gibi sebzeler yüksek oranda demir içerirler. Ancak bitkisel gıdalardaki demirin vücuttaki emilimi daha az ve yavaştır. Medyada demirin vücuttaki emilimiyle ilgili bazı yanlış bilgiler de vardır. Aşırı çay-kahve tüketiminin demiri azalttığı doğru, ama kepekli ekmeğin demiri azalttığı klinik anlamda doğru değil. Posalı gıdalarda demir emilimini azaltsa da bu oran olarak çok sınırlıdır. Demir emilimini artıran en önemli vitamin C vitamini. Bu nedenle et tüketiminin salatayla olması ya da yemekte alınan C vitamini demir emilimini artırır.

Kansızlığın belirtileri nelerdir?

1- Sabah yorgunluğu, gün içinde halsizlik, enerji azlığı.

2- Renk solukluğu.

3- Soğuğa dayanıksızlık, normalden fazla üşüme.

4- Tırnaklarda kırılma, eğilme (kaşık tırnak).

5- Dilde düzleşme, kızarıklık, tahriş.

6- Çarpıntı, nefes darlığı, çabuk yorulma.

7-Ağız kenarında oluşan çatlak.

8- Sinirlilik.

9- Konsantrasyon bozukluğu.

10- Çabuk hastalanma, bağışıklık sisteminde zayıflık.

Kansızlığa karşı ne yapmalı?

Haftada 2-3 gün en az 100 gr kırmızı et yiyin. Koroner damarlarınızı korumak için eti abartmayın.

Kahvaltıda yumurta tüketmeye özen gösterin. En azından gün aşırı yemeye çalışın.

Kurubaklagillerin de yoğun demir kaynağı olduğunu unutmayın. Haftada en az 2 gün bir öğününüzde kuru fasulye, nohut, mercimek, maş fasulyesi tüketin.

Demir içeren besinlerin olduğu öğünde mutlaka bol yeşillikli ve limonlu salata tüketin. Yumurtalı kahvaltılarınıza bol limonlu roka, tere, maydanoz ilave edin. C vitamini, demirin emilimini artırır.

Kırmızı etle birlikte yoğurt ve ayran tüketmemeye çalışın. Süt ürünlerindeki kalsiyum, demirin bağlanmasını ciddi ölçüde etkiler.

Ekmek tercihinizi kepek yerine çavdar ve tam buğdaydan yana kullanın.

Günlük çay/kahve tüketiminizi azaltın. Çay ve kahveyi öğünlerden hemen sonra tüketmemeye çalışın. Özellikle kahvaltıdaki çayı açık ve limon dilimli tercih edebilirsiniz.

Tüm bunlara rağmen şikâyetleriniz sürüyorsa mutlaka bir hematoloji uzmanına görünün.

Erkeklerde kolon kanserinin göstergesi olabilir

Bir süre önce Teknik Üniversite’de bir toplantıya katılmıştım. Toplantı sonunda vedalaşırken tokalaştığım bir hocanın eli dikkatimi çekti. Hocanın eli soğuktu. Tıpta “soğuk el”, genellikle kansızlık işareti olarak kabul edilir. Erkeklerde kan yapımı daha aktif, kandaki hemoglobin daha yüksek olur.

Bu nedenle erkeklerin eli genellikle soğuk olmaz, soğuk olursa sorun var anlamına gelir. Hocayı ertesi gün fakülteye davet ettim. Yapılan tetkiklerde derin bir kansızlık çıktı. Eğer böbrek yetmezliği yoksa bu vücutta bir yerden kan kaybı anlamına gelir. Erkeklerde kayıp anemilerine neden olan sebeplerin başında kolon tümörleri gelir, gerçekten de hocanın kolonoskopisinde bir tümör bulundu ve erken dönemde alındı. Bu nedenle erkeklerde ileri yaş kansızlıkları çok önemli.

B 12 Vitamini ve folik asit eksikliğine dikkat

Kansızlığın diğer önemli nedenleri B12 ve folik asit eksikliğidir. B12 vitamini, yani diğer adıyla kobalamin, hücresel birçok enzim reaksiyonu içerisinde yer alan önemli bir vitamindir. Hücrelerin çoğalarak yenilenmesinde, yeni hücre sentezinde büyük rol oynar. B12 vitamini ile folik asit birlikte alyuvarların sağlıklı bir şekilde üremesini sağlar. Alyuvarlar yani kırmızı kan hücreleri, bütün hücrelere oksijen taşımakla görevlidir.

Bu yüzden B12 vitamini, enerjik ve dinç olmakla doğrudan ilgilidir. Kanın oksijen taşıma kapasitesi ne kadar yüksekse kalp sağlığı o kadar fazla korunur, kalbin yorulması engellenir. Bu nedenle B12 vitamini ve folik asit eksikliğinde en çok görülen belirtiler, kansızlık, yorgunluk ve çarpıntıdır. B12 vitamini, beyne iletileri taşıyan sinir hücrelerinin de ana koruyucusudur. Nöronların koruyucu kılıfı “miyelin”in üretiminde aktif rol alır.

Buna bağlı olarak B12 ve folik asit eksikliği yaşayanlarda unutkanlık, konsantrasyon kaybı, algıda ve öğrenmede güçlük ve hatta depresyon görülür. Bir kişinin günlük B12 vitamini ihtiyacı ortalama 2.4 mcg. B12 vitamini, en çok kırmızı et, tavuk, balık ve süt ürünlerinde bulunur. Özellikle dana ve tavuk ciğerinde B12 ve folik asit yüksek oranda var. Kurubaklagil ve kuruyemiş grubu ise folik asit açısından fazlaca zengin.

Uskumru, midye, sardalya, deniz ürünleri arasında B12 vitamini açısından en zengin olanlar. Lüfer ve alabalıkta da B12 azımsanmayacak boyutta. Yumurta oldukça zengin bir B12 ve folik asit kaynağı. 1 yumurta, günlük B12 ihtiyacınızın % 33’ünü karşılar. Kahvaltınızdan eksik etmeyin.

Süt, yoğurt, ayran ve kefire ek olarak beyaz peynir de B12 ve folik asit açısından zengin. Tostlarınızı beyaz peynirle yapın, ara öğünlerinizde süt, yoğurt ya da kefiri değerlendirin.