(d.1652 / ö.1728)
İsmail Hakkı Bursavî Hazretleri, otuz yıldan fazla Bursa'da bulunduğu ve sonunda orada vefat ettiği için Bursavî diye şöhret bulmuştur. 1063 (m.1652) yılında Aydos'ta doğdu. On bir yaşına geldiği zaman ebeveyni tarafından tahsil için Edirne'ye gönderildi. Yedi yıl kadar tahsil için Edirne'de kaldı. Yirmi yaşlarına geldiği zaman İstanbul'a geldi ve devrin meşhur âlimlerinden dersler aldı. Bir müddet sonra Osman Fazlı Efendi Hazretleri'nin derslerine devam ederek, ondan Celveliyye tarikatının adap ve talimatını öğrendi. Bu arada Usul-i Fıkıhtan "Tenkih"i okudu. Farsça öğrenerek Sadi Şirâzî'nin Gülistan'ını, Hafız’ın Divan'ını, Câmî'nin Baharistan'ını, Kemalpaşazade’nin Nigeristan'ını, Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî Hazretleri'nin Mesnevî'sini ve Fîhi mâfîh'ini, Hüseyin Kâşifi'nin Tefsirini mütalaa etti. İsmail Hakkı Bursavî Hazretleri, ayrıca hat sanatına ve musiki ilimlerine de çalıştı. Tahsilini 23 yaşında tamamladıktan sonra, Osman Fazlı Hazretleri onu kendi temsilcisi olarak Üsküp'e gönderdi. (1086–1675). Bir sene sonra Şeyh Mustafa Uşşâkî Hazretleri'nin kızı Ayşe Hatun ile evlendi. Bu sıralarda, Osman Fazlı Hazretleri kendisine bir mektup yazarak tedri*sata başlamasını emretti. İsmail Hakkı Hazretleri'nin feyizli neşir hayatı bu ruhsattan sonra başla*dı. Bir taraftan öğrencilerine ders vermeye, diğer taraftan da kitap yazmaya de*vam etti. Bir müddet sonra Üsküp müftüsü ile aralarındaki anlaşmazlık sebebiyle, yine Osman Fazlı Hazretleri'nin tavsiyesine uyarak Köprülüye geldi. On dört ay kadar Köprülüde kalan İsmail Hakkı Efendi Usturanca halkının ısrarlı is*tekleri üzerine 1093 yılında oraya tayin edildi. İki buçuk yıl sonra Osman Fazlı Hazretleri'nin arzusu üzerine Edirne'ye döndü. Edirne'de üç ay kaldıktan sonra 1096 ( m.1684) yılında gelip Bursa'ya yerleşti. İsmail Hakkı Hazretleri, 1102 yılında Magosa'da bulunan şeyhi Osman Fazlı Hazretleri'ni ziyaret etti. Orada 17 gün kadar kaldıktan sonra tekrar Bur*sa'ya döndü. İsmail Hakkı Efendi Hazretleri, II. Mustafa zamanında Nemse seferine katılan erlere cihadın kudsiyyetini, sabır, sebat ve kararın ecrini anlatmak, on*ların hislerine tercüman olarak savaşa karşı şevklerinin artmasını temin için Edirne'ye geldi. Ordu 1107 tarihinde hareket edip, Tuna'yı geçip Erdel dolaylarında düş*manla savaştıktan sonra, kış mevsiminin başlaması sebebiyle tekrar Edirne'ye döndü. 1108 tarihinde tekrar Sofya üzerinden Belgrad kalesine geldi. İsmail Hakkı Hazretleri, Elmas Mehmed Paşa'nın hazır bulunduğu bütün savaşlara katıldı. Hatta çeşitli yerlerinden yara aldığı için Edirne'ye döndü. Bir müddet sonra da tekrar Bursa'ya gitti. 1111 yılında Şam'a, oradan da hac kafilesiyle Mekke-i Mükerreme'ye hareket etti. Bu seyahat sırasında eşkıya tarafından soyguna uğradı. Pir Hazretleri, 1122 yılında deniz yoluyla ikinci defa hacca gitti. 1129 yılında, gördüğü bir rüya üzerine tekrar Şam'a gitti ve 1132 tarihine kadar orada kaldı. Daha sonraları İstanbul'a gelerek Üsküdar'a yerleşti. Üç yıl sonra Tekirdağ'a, oradan da tekrar Bursa'ya geldi. 1137 (m.1728) yılında Bursa'da vefat etti ve halen ziyaretgâh olan türbesine defnedildi. İsmail Hakkı Bursavî Hazretleri'nin verimli bir ilmî hayatı vardır. Zama*nımızda bile değeri tartışılmaz olan ve birbirinden değerli 12 eseri vardır. Bunlardan çoğu basılmış ve bir kısmı da günümüz Türkçesine aktarılmıştır.
Eserleri şunlardır:
Ruhu'l-Beyan Tefsiri (Arapça baskısı 6 cilt olup, 4637 sayfadır. Sonra*ları çeşitli baskıları yapılmış ve zamanımızda da Türkçeye kazandırılmıştır.)
Nakdü'r-Rical
Şerhü'l-Usûl li Te'sîri'l-Vusul,
Nefayisü’l-Mesâil,
Muhammediye Şerhi Ferah-ı Ruh.
Mesnevi Şerhi.
Şeceretü'l-Yakin,
Silsiletü'z-Zeheb
Kenz-i Mahfî,
Şerhü'l-Usûlü'l-Aşere,
Müziu'l-Anzan (Teğannî hakkında.)
Risâle-i Vahdet-i Vücud.
İsmail Hakkı Bursavî Hazretleri, otuz yıldan fazla Bursa'da bulunduğu ve sonunda orada vefat ettiği için Bursavî diye şöhret bulmuştur. 1063 (m.1652) yılında Aydos'ta doğdu. On bir yaşına geldiği zaman ebeveyni tarafından tahsil için Edirne'ye gönderildi. Yedi yıl kadar tahsil için Edirne'de kaldı. Yirmi yaşlarına geldiği zaman İstanbul'a geldi ve devrin meşhur âlimlerinden dersler aldı. Bir müddet sonra Osman Fazlı Efendi Hazretleri'nin derslerine devam ederek, ondan Celveliyye tarikatının adap ve talimatını öğrendi. Bu arada Usul-i Fıkıhtan "Tenkih"i okudu. Farsça öğrenerek Sadi Şirâzî'nin Gülistan'ını, Hafız’ın Divan'ını, Câmî'nin Baharistan'ını, Kemalpaşazade’nin Nigeristan'ını, Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî Hazretleri'nin Mesnevî'sini ve Fîhi mâfîh'ini, Hüseyin Kâşifi'nin Tefsirini mütalaa etti. İsmail Hakkı Bursavî Hazretleri, ayrıca hat sanatına ve musiki ilimlerine de çalıştı. Tahsilini 23 yaşında tamamladıktan sonra, Osman Fazlı Hazretleri onu kendi temsilcisi olarak Üsküp'e gönderdi. (1086–1675). Bir sene sonra Şeyh Mustafa Uşşâkî Hazretleri'nin kızı Ayşe Hatun ile evlendi. Bu sıralarda, Osman Fazlı Hazretleri kendisine bir mektup yazarak tedri*sata başlamasını emretti. İsmail Hakkı Hazretleri'nin feyizli neşir hayatı bu ruhsattan sonra başla*dı. Bir taraftan öğrencilerine ders vermeye, diğer taraftan da kitap yazmaya de*vam etti. Bir müddet sonra Üsküp müftüsü ile aralarındaki anlaşmazlık sebebiyle, yine Osman Fazlı Hazretleri'nin tavsiyesine uyarak Köprülüye geldi. On dört ay kadar Köprülüde kalan İsmail Hakkı Efendi Usturanca halkının ısrarlı is*tekleri üzerine 1093 yılında oraya tayin edildi. İki buçuk yıl sonra Osman Fazlı Hazretleri'nin arzusu üzerine Edirne'ye döndü. Edirne'de üç ay kaldıktan sonra 1096 ( m.1684) yılında gelip Bursa'ya yerleşti. İsmail Hakkı Hazretleri, 1102 yılında Magosa'da bulunan şeyhi Osman Fazlı Hazretleri'ni ziyaret etti. Orada 17 gün kadar kaldıktan sonra tekrar Bur*sa'ya döndü. İsmail Hakkı Efendi Hazretleri, II. Mustafa zamanında Nemse seferine katılan erlere cihadın kudsiyyetini, sabır, sebat ve kararın ecrini anlatmak, on*ların hislerine tercüman olarak savaşa karşı şevklerinin artmasını temin için Edirne'ye geldi. Ordu 1107 tarihinde hareket edip, Tuna'yı geçip Erdel dolaylarında düş*manla savaştıktan sonra, kış mevsiminin başlaması sebebiyle tekrar Edirne'ye döndü. 1108 tarihinde tekrar Sofya üzerinden Belgrad kalesine geldi. İsmail Hakkı Hazretleri, Elmas Mehmed Paşa'nın hazır bulunduğu bütün savaşlara katıldı. Hatta çeşitli yerlerinden yara aldığı için Edirne'ye döndü. Bir müddet sonra da tekrar Bursa'ya gitti. 1111 yılında Şam'a, oradan da hac kafilesiyle Mekke-i Mükerreme'ye hareket etti. Bu seyahat sırasında eşkıya tarafından soyguna uğradı. Pir Hazretleri, 1122 yılında deniz yoluyla ikinci defa hacca gitti. 1129 yılında, gördüğü bir rüya üzerine tekrar Şam'a gitti ve 1132 tarihine kadar orada kaldı. Daha sonraları İstanbul'a gelerek Üsküdar'a yerleşti. Üç yıl sonra Tekirdağ'a, oradan da tekrar Bursa'ya geldi. 1137 (m.1728) yılında Bursa'da vefat etti ve halen ziyaretgâh olan türbesine defnedildi. İsmail Hakkı Bursavî Hazretleri'nin verimli bir ilmî hayatı vardır. Zama*nımızda bile değeri tartışılmaz olan ve birbirinden değerli 12 eseri vardır. Bunlardan çoğu basılmış ve bir kısmı da günümüz Türkçesine aktarılmıştır.
Eserleri şunlardır:
Ruhu'l-Beyan Tefsiri (Arapça baskısı 6 cilt olup, 4637 sayfadır. Sonra*ları çeşitli baskıları yapılmış ve zamanımızda da Türkçeye kazandırılmıştır.)
Nakdü'r-Rical
Şerhü'l-Usûl li Te'sîri'l-Vusul,
Nefayisü’l-Mesâil,
Muhammediye Şerhi Ferah-ı Ruh.
Mesnevi Şerhi.
Şeceretü'l-Yakin,
Silsiletü'z-Zeheb
Kenz-i Mahfî,
Şerhü'l-Usûlü'l-Aşere,
Müziu'l-Anzan (Teğannî hakkında.)
Risâle-i Vahdet-i Vücud.