İslam medeniyetlerinin temel özellikleri kısaca şu şekilde özetlenebilir:

1. İslam coğrafyasında farklı inançları benimseyen insanlara din konusunda baskı yapılmamıştır.

2. İslam medeniyeti Araplar, Türkler ve İranlılar gibi farklı toplumların özelliklerini bir araya getirildiğinden, karma bir medeniyet yapısı ortaya çıkmıştır.

3. Dört halife döneminde ülkeler illere ayrılırken, Emeviler ve Abbasiler döneminde sınırların çok genişlemesi sebebiyle eyaletler kurulmuştur.

4. Halktan ekonomik durumuna ve dini yapısına göre vergiler toplanmıştır. Halktan alınan haraç, cizye ve öşür gibi vergileri askerlik, idare, bayındırlık gibi alanlarda toplumun yararına olacak şekilde kullanılarak sarf edilmiştir.

5. İslam tarihinde egemen gücün değişimine paralel olarak başkentler Medine, Küfe, Şam ve Bağdat olmak üzere döneme göre değiştirilmiştir.

6. Arapça İslamiyet'in yayılması ile uluslararası bir dil olarak dünya tarihindeki yerini almıştır.

7. Fethedilen ülkelerin kültürlerinin etkisiyle, bölgeden bölgeye farklı özellikler gösteren bir İslam sanatı ve mimarisi ortaya çıkmıştır.