Henri Bergson

Zeyna · 18 Ağu 2013

Henri Bergson

1859-1941 yılları arasında yaşamış olan çağdaş düşünür.

Temel İlkeler: Temel eserleri arasında Essais sur les Donnees immediates de la Conscience (Bilincin Dolayımsız Verileri Üzerine Denemeler)

Matiere et Memoire (Madde ve Bellek)

Les Deux Sources de la Morale et de la Religion (Ahlak ve Dinin İki Kaynağı) ve L'Evolution creatrice (Yaratıcı Evrim) gibi kitaplar bulunan Bergson

Almanya'da doğup gelişmiş olan idealist yaşama felsefesinin Fransa'daki temsilcisi olarak tanınır. Aynı zamanda

süreç felsefesi adı verilen Felsefe türünün de en önemli temsilcilerinden olan Bergson

pozitivizmin ya da oldukça dar bir çerçeve içinde kalan bilimsel yorumların iddialarına şiddetle karşi çikarken

insani ve tinsel değerlerin önemini vurgulamıştır. O

işte bu çerçeve içinde

20. Yüzyılda gelişen akla karşi başkaldırının önemli öncülerinden biri olmak durumundadır.

Başka bir deyişle

ondokuzuncu yüzyılda ortaya çıkan maddecilik dirimselcilik karşıtlığından yoğun bir biçimde etkilenen Bergson

bilimin bulgularını özü itibariyle bilimsel olmayan bir gerçeklik anlayışına ulaşmak için kullanmıştır. Metafiziği

dinamizm ve sürekliliğin önemini vurguladığı

aklın gerçekliğin yapısını bilmeye yetili olmadığını dile getirdiği için

Bergson Romantik gelenek içinde yer alır. Başka bir deyişle

diskürsif düşüncenin ve dolayısıyla

tüm determinizmi ve mekanizmiyle bilimin kapsamı ve açıklama alanının oldukça dar olduğuna dikkat çekmis ve yaşam fenomeni

bilinç ve özgürlügün sadece ve sadece dolayımsız sezgi ile anlaşilabileceğini öne sürdüğü için

Bergson aynı zamanda yaşam felsefesinin 20. Yüzyıldaki en önemli temsilcisi sayılabilir.

Metafiziği: Gerçekliğin sezgi yoluyla bilinebileceğini savunduğu için ondokuzuncu yüzyıl Alman düşünürü Schopenhauer'a çok yaklaşan Bergson

bununla birlikte

bir ilerleme öğretisi olarak evrim teorisini çok ciddiye alıp metafiziğine temel yaptığı için

onun kötümserliğini paylaşmaz.

İlk araştırmalarını zihin ve beden arasındaki ilişki konusuna ayıran filozof

zamanının bu konudaki gözde ögretisi olan psiko-fizyolojik paralelizme

yani her psikolojik olguya onu belirleyen fizyolojik bir olgunun karşitlık geldiğini dile getiren ögretiye şiddetle karşı çıkmıştır. Bergson

bu bağlamda belleğin

ve dolayısıyla zihin ya da ruhun bedenden bağımsız olduğunu ve amaçlarını gerçekleştirebilmek için bedeni kullandığını öne sürmüştür.

Yaşam düşüncesini incelerken

evrimin gerçekliğini kabul eden

onu kesin olarak belgelenmiş ya da kanıtlanmış bir teori diye gören Bergson

evrimin mekanist bir tarzda gelişmeyip yaratıcı olduğunu iddia etmiştir. O

bu gelişme sürecinde

biri içgüdü

diğeri de zeka yoluyla gelişen iki çizgi bulunduğunu söylemiş ve bunlardan her ikisinin de

evrenin her yerinde iş başinda olan yaşam atılımının eseri olduğunu savunmuştur.

Bilgi Görüşleri: Bilgi görüşünde

rasyonel düşünceye güvenmeyen

kuru bir akılcılık ve bilimciliğe karşi çikip

bunun yerine sezgiyi temel alan Bergson

bilincin her zaman bir şeyin bilinci olduğunu

bizim doğrudan ve aracısız olarak yalnızca kendi tecrübemizi bilebileceğimizi ve dolayısıyla en iyi ve en yetkin bir biçimde kendi bilinç akışımızı ve süreyi idrak edeceğimizi belirtmiştir. Bu ise

kavramsallaştırılabilen bir bilgi değildir; yani

bu

akıl ve analiz yoluyla değil de

ancak yaşanarak

ve sezgi yoluyla bilinebilir.

Başka bir deyişle

Bergson felsefesinde öncelikle

kavramsal bilgiye şiddetli bir eleştiri yöneltmiştir. Kavramların sürekli ve dinamik bir gerçekliği

onu statik hale getirmek ve bölmek suretiyle çarpittigini öne süren Bergson

'biricik' olan gerçeklikle ilgili hakikatlerin kavramsal yolla söze dökülemez

ifade edilemez olduğunu söylerken

bir yandan da bizi gerçekliğin özüne götürecek bilgi türü olarak sezgiden söz etmiştir. Bilimi reddetmeyen

fakat bilimsel bilginin en önemli bilgi türü olarak görülmesine karşi çikan Bergson'a göre

gerçekliğe nüfuz eden

nesnelerle doğrudan ve aracısız bir temas kuran başka bir bilgi türü daha vardır. Bu bilgi dile getirilemez

söze dökülemez. Bu bilgiye

en azından bilimsel bilgi kadar önem ve değer verilmesi gerektiğini öne süren Bergson

analiz adını verdiği bilimsel

rasyonel bilginin karşisına

sözcüklerle dile getirilemez olan sezgiyi geçirmiştir.

Bergson'a göre

sezgi bize

gerçekliğin şemasını değil de

bizzat kendisini bilme olanağı verir. Şu halde

Bergson bir şeyi bilmenin iki yolunu birbirinden ayırır. Bu yollardan birincisi bizi bilinecek nesnenin çevresinde hareket ettirir

oysa ikincisi nesneye nüfuz etmemizi sağlar. Birincisinden elde edilen bilgi

nesneyi gözlemlediğimiz bakış açısına bağlıdır; dolayısıyla

bu bilgi göreli bir bilgidir. Buna karşin

ikincisinde nesneyle doğrudan bir temas içinde olur ve herhangi bir bakış açısının sınırlamalarından kurtuluruz. Burada nesneyi gerçekte olduğu şekliyle kavrarız. Bunlardan birincisi analiz

ikincisi sezgidir.

Sezginin bize gösterdiği gerçeklik nedir? Bergson bu konuda aradığı ipucunu kişinin kendi doğasına ilişkin sezgide bulur. Ona göre

kendi içimize dönüp baktığımızda tecrübe ettiğimiz şey

değişen haller veya özellikleri değişen şeyler değil de

değişmenin bizzat kendisi

süre ve yaşamdır. Sezgi yoluyla bilinen benden hareket eden Bergson

burada kalmayıp daha sonra dünyanın aynı süreden meydana geldiğini iddia etmiştir. Başka bir deyişle

gerçekliğin bilimin varsaydığı gibi

madde olmadığını göstermeye çalisan

doğanın

bilimin söylediği gibi

yalnızca mekan içindeki maddi cisimlerden oluşmadığını savunan Bergson

insanların mekanla düşünmeye çalistiklari için

maddeciliğe eğilimli olduklarını iddia etmiştir. Oysa

zaman mekandan daha temel olup

bütün gerçekliğin özü zamandır

süredir.

Anlamamız gereken şeyin

zamanın bir birikim

bir büyüyüp gelişme

bir süre olduğunu belirten Bergson

bir adım daha ileri giderek

sürenin yalnızca akıp giden bir şey olmakla kalmayıp

yaratıcı olduğunu savunur. Başka bir deyişle

süre görünüşün gerisindeki gerçeklik

bilimlerin araştırdığı gözle görülür empirik dönüşümlerin gerisindeki esas nedendir. Buna göre

türlerin evrim geçirdiği hipotezini doğrulanabilen deneysel bir hipotez olarak benimseyen Bergson

buradan bütün bu evrimsel gelişmenin gerisindeki esas gücün

temel nedenin süre olduğu metafiziksel tezine geçmiştir.

Bergson'a göre

gerçekten varolan şey madde

cansız varlık değildir; gerçeklik süredir ve bunu yalnızca sezgi kavrayabilir. Zaman bir birikimdir. Gelecek hiçbir zaman geçmişin aynı olamaz

zira her adımda yeni bir birikim ortaya çikar. O bilinçli bir varlık için var olmanın değişmek olduğunu kabul eder

zira değişmek demek olgunlaşmak demektir; olgunlaşmak ise

sonsuzca kendi kendini yaratmak demektir. Bu

yalnızca bilinçli insan varlığı için değil

fakat bütün gerçeklik için böyledir. Bergson gelişmeyi

ancak süre olarak anladığımız takdirde açıklığa kavuşabileceğimizi savunur.

Ona göre

insan işte bu yaşamda maddeyi yener

mekanın sınırlarının üstüne çikar ve içinde salt süreyi yaşar. İnsan kendisini bütün benliğiyle bir işe verdiği zaman da aynı şeyi duyar. Geçmiş

sürekli olarak bugüne ve geleceğe doğru akar. İşte

bu biricik gerçeklik olarak süredir. Bergson'a göre

süreyi yaşayabilmemizin koşulu bellektir. Bellek zaman aralıklarını yener

geçmiş

şimdi olarak yaşanır. Süreyi bütünlüğü içinde yakalayıveren ise sezgidir.

Yani

Anaksimenes'e göre

hava seyrekleştiği zaman

ateş

sıkıştığı zaman da

rüzgar

bulut

su ve toprak haline gelebilir. Bu çerçeve içinde

o

havanın seyrekleştiği zaman

daha sıcak hale geldiğini ve böylelikle de ateş olma yoluna girdiğini

buna karşin sıkıştığı zaman

daha soğuk olup katılaşma yoluna girdiğini düşünmüştür. Anaksimenes'teki seyrekleşme ve sıkışma kavramları

birlikten çokluga geçiş sürecini açıklamaya yaradıktan başka

her tür niteliği niceliğe indirgeme girişimini temsil eder.

Arama Yap

Arama Yap

Henri Bergson

Zeyna

"Dum spiro spero"