Kur'an insanlığı doğru yola iletmek ve toplum hayatına yön vermek amacıyla indirilmiştir.Dolayısıyla onun asıl hedefi, insanlığın ahlaki, hukuki ve diğer alalanardaki ihtiyaçlarına cevap vermektir.Kur'an bu hedefini gerçekleştirirken bazen sözü edilken ihtiyaçlarlailgili hükümler koymuş, bazen insanların ibret almalarını temin etmek için daha önce vuku bulan hadiselere yer vermiş, bazende nuzul ortamında meydana gelen bir kısım olaylara ışık tutup mahiyeti merak edilen hususları açıklamıştır. Bu özelliğinden dolayı Kur'an ayetlerini esasen iki kısma ayırmak mümkündür. Bunların bir kısmı muayyen bir sebebe bağlı olmayıp bir hükmü ortaya koymak amacıyla nazil olan, diğer bir kısmı da belli sebebe bağlı olarak inen ayetlerdir.İşte esbabu'n n-nuzul, ikinci kısma giren ayetlerin inişiyle ilgili rivayetleri konu edinen bir ilim dalıdır.
Esbabu'n-nuzul Terimi
Esbabu'n nuzul, "esbab" ve "nuzul" kelimelerinden meydana gelmiş arapça bir izafet terkibidir.Bu Terkipde yer alan "esbab" sebeb kelimesinin çoğuludur.Sebep sözlükte metod, yol, işaret, vesile ve vasıta manalarına gelmektedir.Ayrıca arzu edilen amaca ıulaştıran herşeye de sebep denilmektedir. Nuzul kelimesi ise (ne-ze-le) fiilinden masdardır.Yukarıdan aşağıya inmek ve iniş manasını ifade eder.Aynı kökten türemiş olan "inzal" ve "tenzil" masdarları da indirmek manasına gelir.Ancak "inzal" topyekün indirme "tenzil" ise, müneccemen yani parça parça indirmek demektir. Kısaca "ayetlerin iniş sebebleri" anlamını ifade eden esbabu'n-nuzul terim olarak da "Hz Peygember'in risalet döneminde vuku bulan ve Kur'an'ın bir veya birkaç ayetinin yahur bir suresinin inmesine yol açan olay, durum ya da herhangi bir şey hakkında Resulullah'a sorulan soru" demektir.
Yaptığımız tanıma göre bazı ayet veya surelerin inmesine sebep olan hususlardan birisi, herhangi bir hadisenin meydana gelmiş olamasıdır.Bu hususa örnek olarak şu rivayeti zikredebiliriz.Hz. Ali diyor ki : "Bir gün Abdurrahman bin Avf bir yemek ziyafeti hazırlayarak bizi davet etti.Yemek esnasında içki de sundu.İçki aklımız başımızdan almıştı ki, namaz vakti geldi.Naman kıldırmak üzere beni öne geçirdiler.Bende namaz kıldırırken kafirun suresini "Ya Muhammed de ki Ey Kafirler! Sizin ibadet ettiğinize ibadet etmem.Bİz sizin ibadet ettiğinize ibadet ederiz" şeklinde okudum.İşte bunu üzerine: "Ey iman edenler! Sarhoş iken ne söylediğinizi bilinceye kadar namaza yaklaşmayın."(nisa 43) ayeti indirildi.
Tanımda zikredilen ikinci husus da, bazı ayetlerin ortaya çıkan bir takım özel durumlar üzerine indirilmiş olmasıdır.Hz. Ömer 'in farklı zamanlarda yapmış olduğu dua ve temenniler üzerine bazı ayetlerin inmesi bu kabildendir.Mesela,,Hz. Ömer şöle dediği rivayet edilmektedir:Hz. Ömer'in şöyle dediği rivayet edilmektedir: Yüce Allah üç kez benim temennim doğrutulsunda ayet indirdi.Bİr gün Hz. Peygamber'e "EY Allah'ın resulu! İbrahimin makamını namaz yeri edinsek demiştim bunu üzerine, Biz ta o zaman bu Beyt'i, insanlar için bir sevap kazanma ve bir güven yeri kıldık. Siz de Makam-ı İbrahim'den kendinize bir namazgah edinin. Ayrıca İbrahim ile İsmail'e şöyle ahid verdik: "Beytimi, hem tavaf edenler için, hem ibadete kapananlar için, hem de rükû ve secde edenler için tertemiz tutun!" (Bakara-125) ayeti nazil oldu.
Bir defasında da " Ey Allah'ın resulu! Evinize çeşitli insanalr girip çıkıyor, sizin o temiz eşlerinizi görüyorlar.Emir buyursanızda onlar örtünseler" demiştim.Bunu üzerinede: Hem O'nun hanımlarına bir ihtiyaç soracağınız vakit de perde arkasından sorun. Böyle yapmanız hem sizin kalbleriniz ve hem de onların kalbleri için daha temizdir. Hem sizin Resulullah'a eziyet etmeye hakkınız yoktur.
(Ahzap 53) ayeti indirildi.
Yine bir başka zaman da Hz. Peygamberin eşlerinin kıskançlık sebebiyle etrafında toplanıp kendisini üzmelerinde dolayı" Eğer Resulullah sizi boşarsa, Rabbi ona sizden daha hayırlı eşler verir..."demiştim Bu talebim üzerine de, Eğer o sizi boşarsa belki de Rabbi ona, sizden daha hayırlı, kendisini Allah'a teslim eden, inanan, gönülden itaat eden, tevbe eden, oruç tutan dul ve bakire eşler verir. (Tahrim 5) ayeti nazil oldu. Tanımda belirttiğimiz gibi Kuran'ın bir kısım ayetleri hz. Peygamber(s.a.v)'e sorulan bir takım sorular üzerine indirilmiştir.Bu sorular umumiyetle ashaba ait olmakla birlikte bazen ehli kitabın da soru sorduğu oluyordu.Sahabiler, din alanında bilmedikleri ya da anlamda zorluk çektikleri husuları öğrenmek maksadırla soruyorlardı.Mesela: "Onda apaçık deliller, İbrahim'in makamı vardır. Oraya giren güvene erer. Ona bir yol bulabilenlerin Beyt'i haccetmesi Allah'ın insanlar üzerinde bir hakkıdır. Kim inkâr ederse, şüphesiz Allah bütün âlemlerden müstağni (kimseye muhtaç değil, her şey ona muhtaç)dir. " ayeti nazil olunca sahabiler her sene mi hac yapacağız ey Allah'ın Resulu?Dİye sordular.Peygamberimiz cevap vermedi.Onlar soruyu tekrarlayınca da, "Hayır" diye mukabelede bulundu ve buyurdu ki:"Şayet evet deseydin size her yıl hacc yapmak farz kılnırdı"İşte meydana gelen bu soru üzerine "Ey iman edenler! Açıklandığı zaman hoşunuza gitmeyecek olan şeylerden sormayın."(Maide-101) ayeti indirildi.
Burada şu hususuda zikredelim ki Kuranîn bütün ayetleri muayyenve mşsahhas sebebplere bağlı olarak inmiş değildir.İslam bilginlerine göre nuzulu, herhangi bir sebebe bağlı olan yaetlerin sayısı 600 dolayıdır.İbn Teymiyye, hakkında nuzul sebebi bulunan ayetlerin dışında kanal ve önemli bi kısmı geçmiş ğeygamberlerin kıssaları ve ahrete dair haberlerden oluşan çok sayıdaki ayetin iiniş sebebplerini herhangi bir dış olayda değil, doğrudan doğruya bu ayetlerin kendi muhteva ve anlamlarında aramak gerektiğini belirtir.Buna göre denilebilir ki, ayetlerin büyük kısmı özel bir olaya, konuya, dolayısıyla belirli bir sebebe bağlı olarak inmeyip, genenllikle insnalrın mhtaç oldukları hususlarda bilgilendirmek, aydınlatmak, yönlendirmek veya uyarmak maksadıyla vahyedilmiştir.
Esbabu'n-nuzul Terimi
Esbabu'n nuzul, "esbab" ve "nuzul" kelimelerinden meydana gelmiş arapça bir izafet terkibidir.Bu Terkipde yer alan "esbab" sebeb kelimesinin çoğuludur.Sebep sözlükte metod, yol, işaret, vesile ve vasıta manalarına gelmektedir.Ayrıca arzu edilen amaca ıulaştıran herşeye de sebep denilmektedir. Nuzul kelimesi ise (ne-ze-le) fiilinden masdardır.Yukarıdan aşağıya inmek ve iniş manasını ifade eder.Aynı kökten türemiş olan "inzal" ve "tenzil" masdarları da indirmek manasına gelir.Ancak "inzal" topyekün indirme "tenzil" ise, müneccemen yani parça parça indirmek demektir. Kısaca "ayetlerin iniş sebebleri" anlamını ifade eden esbabu'n-nuzul terim olarak da "Hz Peygember'in risalet döneminde vuku bulan ve Kur'an'ın bir veya birkaç ayetinin yahur bir suresinin inmesine yol açan olay, durum ya da herhangi bir şey hakkında Resulullah'a sorulan soru" demektir.
Yaptığımız tanıma göre bazı ayet veya surelerin inmesine sebep olan hususlardan birisi, herhangi bir hadisenin meydana gelmiş olamasıdır.Bu hususa örnek olarak şu rivayeti zikredebiliriz.Hz. Ali diyor ki : "Bir gün Abdurrahman bin Avf bir yemek ziyafeti hazırlayarak bizi davet etti.Yemek esnasında içki de sundu.İçki aklımız başımızdan almıştı ki, namaz vakti geldi.Naman kıldırmak üzere beni öne geçirdiler.Bende namaz kıldırırken kafirun suresini "Ya Muhammed de ki Ey Kafirler! Sizin ibadet ettiğinize ibadet etmem.Bİz sizin ibadet ettiğinize ibadet ederiz" şeklinde okudum.İşte bunu üzerine: "Ey iman edenler! Sarhoş iken ne söylediğinizi bilinceye kadar namaza yaklaşmayın."(nisa 43) ayeti indirildi.
Tanımda zikredilen ikinci husus da, bazı ayetlerin ortaya çıkan bir takım özel durumlar üzerine indirilmiş olmasıdır.Hz. Ömer 'in farklı zamanlarda yapmış olduğu dua ve temenniler üzerine bazı ayetlerin inmesi bu kabildendir.Mesela,,Hz. Ömer şöle dediği rivayet edilmektedir:Hz. Ömer'in şöyle dediği rivayet edilmektedir: Yüce Allah üç kez benim temennim doğrutulsunda ayet indirdi.Bİr gün Hz. Peygamber'e "EY Allah'ın resulu! İbrahimin makamını namaz yeri edinsek demiştim bunu üzerine, Biz ta o zaman bu Beyt'i, insanlar için bir sevap kazanma ve bir güven yeri kıldık. Siz de Makam-ı İbrahim'den kendinize bir namazgah edinin. Ayrıca İbrahim ile İsmail'e şöyle ahid verdik: "Beytimi, hem tavaf edenler için, hem ibadete kapananlar için, hem de rükû ve secde edenler için tertemiz tutun!" (Bakara-125) ayeti nazil oldu.
Bir defasında da " Ey Allah'ın resulu! Evinize çeşitli insanalr girip çıkıyor, sizin o temiz eşlerinizi görüyorlar.Emir buyursanızda onlar örtünseler" demiştim.Bunu üzerinede: Hem O'nun hanımlarına bir ihtiyaç soracağınız vakit de perde arkasından sorun. Böyle yapmanız hem sizin kalbleriniz ve hem de onların kalbleri için daha temizdir. Hem sizin Resulullah'a eziyet etmeye hakkınız yoktur.
(Ahzap 53) ayeti indirildi.
Yine bir başka zaman da Hz. Peygamberin eşlerinin kıskançlık sebebiyle etrafında toplanıp kendisini üzmelerinde dolayı" Eğer Resulullah sizi boşarsa, Rabbi ona sizden daha hayırlı eşler verir..."demiştim Bu talebim üzerine de, Eğer o sizi boşarsa belki de Rabbi ona, sizden daha hayırlı, kendisini Allah'a teslim eden, inanan, gönülden itaat eden, tevbe eden, oruç tutan dul ve bakire eşler verir. (Tahrim 5) ayeti nazil oldu. Tanımda belirttiğimiz gibi Kuran'ın bir kısım ayetleri hz. Peygamber(s.a.v)'e sorulan bir takım sorular üzerine indirilmiştir.Bu sorular umumiyetle ashaba ait olmakla birlikte bazen ehli kitabın da soru sorduğu oluyordu.Sahabiler, din alanında bilmedikleri ya da anlamda zorluk çektikleri husuları öğrenmek maksadırla soruyorlardı.Mesela: "Onda apaçık deliller, İbrahim'in makamı vardır. Oraya giren güvene erer. Ona bir yol bulabilenlerin Beyt'i haccetmesi Allah'ın insanlar üzerinde bir hakkıdır. Kim inkâr ederse, şüphesiz Allah bütün âlemlerden müstağni (kimseye muhtaç değil, her şey ona muhtaç)dir. " ayeti nazil olunca sahabiler her sene mi hac yapacağız ey Allah'ın Resulu?Dİye sordular.Peygamberimiz cevap vermedi.Onlar soruyu tekrarlayınca da, "Hayır" diye mukabelede bulundu ve buyurdu ki:"Şayet evet deseydin size her yıl hacc yapmak farz kılnırdı"İşte meydana gelen bu soru üzerine "Ey iman edenler! Açıklandığı zaman hoşunuza gitmeyecek olan şeylerden sormayın."(Maide-101) ayeti indirildi.
Burada şu hususuda zikredelim ki Kuranîn bütün ayetleri muayyenve mşsahhas sebebplere bağlı olarak inmiş değildir.İslam bilginlerine göre nuzulu, herhangi bir sebebe bağlı olan yaetlerin sayısı 600 dolayıdır.İbn Teymiyye, hakkında nuzul sebebi bulunan ayetlerin dışında kanal ve önemli bi kısmı geçmiş ğeygamberlerin kıssaları ve ahrete dair haberlerden oluşan çok sayıdaki ayetin iiniş sebebplerini herhangi bir dış olayda değil, doğrudan doğruya bu ayetlerin kendi muhteva ve anlamlarında aramak gerektiğini belirtir.Buna göre denilebilir ki, ayetlerin büyük kısmı özel bir olaya, konuya, dolayısıyla belirli bir sebebe bağlı olarak inmeyip, genenllikle insnalrın mhtaç oldukları hususlarda bilgilendirmek, aydınlatmak, yönlendirmek veya uyarmak maksadıyla vahyedilmiştir.