OZET
Çocuk Akıl Sağlığı ve Rehberliği Derneğinde 22. 09. 2004 ile 15. 1 2005 tarihleri arasında intihar girişiminde bulunmuş ergenin aile terapisi olgu sunumudur. Ö.Ö. 15 yaşında kız çocuğu olup Lise öğrencisidir. Anne T.P. , Babası Ö.Ö. ayrılmış olup, 14 yaşında H.Ö kız kardeşi babasının ikinci evliliğinden 5 aylık O.Ö. isimli erkek kardeşi vardır. H.Ö. babası ve üvey annesi S.Ö. ile Ö.O. ise annesi T. P. ile birlikte yaşamaktadır. Ö.Ö. babası, üvey annesi ve kız kardeşiyle yoğun iletişim çatışmaları yaşıyor olup sürekli tartışmakta ve kardeşine şiddet uygulamaktadır. Küçük kardeşi O.Ö nün doğumunun ardında yaşadığı bunalım gereği bir kez intihar girişiminde bulunmuş. Psikiyatrist tavsiyesiyle aile terapisine yönlendirilmişlerdir. Ö.O. ilk seanslarda öfke duygusunu kontrolde zorlanıyordu, yüksek ses tonuyla babasına kızgınlığını ifade ediyordu. Terapi sürecine devam etmek istemiyordu. Babasını suçluyordu. Sonraki seanslarda süre doluncaya kadar odada kalmış; duygusunu uygun tarzlara dönüştürerek ifade edebilmiştir. Ö.Ö’nın ailenin içine girdiği, aileye yakınlaştığı sembolik olarak terapi’de oturma biçiminde gözlenmiştir. Giderek aile üyelerine yakın oturmuştur. İletişimi gelişmiştir. Aile terapisi, Ö.Ö’ nün ve diğer aile üyelerinin kendilerini olum hissetmeleri, iletişim yapısının değişmesi, aralarındaki diyalogun artmasını belirtmesi üzerine, ailenin üyelerin kendi isteği üzerine terapi sonlandırılmıştır. Çocuk Akıl Sağlığı ve Rehberliği Derneğinde Aile Rehberliği ekibi ile işbirliği içersinde 13 Seans aksatmadan her hafta sürdürülen ergen aile terapisi yararlı sonuçları bu olguda gözlenmiştir. Aile terapisi ilişkilerinde ciddi sorunlar yaşayan, ergenlerde önemli bir tedavi seçeneği gibi görünmektedir.
ANAHTAR KELİMELER; Aile Terapisi, İntihar, Ergen
ABSTRACT
This is a case presentaiton of an adolescents who applied The Child Mental Health Association between 22.09.2004 and 15.01.2005. Who were comitted suicide and treated by family therapy. We called her as Ö.Ö. She was 15 years old and a high school student. Her mother (T.P) and father (Ö.Ö) had divorced. Her father had maried again and he had two chilren one girl ( H.Ö, 14) and a boy (O.Ö, 5 months). H.Ö were living wiht her father and stepmother (S.Ö) but Ö.O were living with her mother (T.P). Our patients (Ö.Ö) were having serious troubles wiht her stepmother and sister and fighting wiht her. Ö.Ö was committed suicide after the birth of little sister. They were advice to go to family therapy by a psychiatrist. Anger control was not possible for Ö.O in the first sessions and she was shouting to father about her anger. She didn’t want to continue our sessions. She was blaming to her father. Later sessions she was succesful in keeping herself in the room and express feeling in a suitable way. In the sessions it occured as a symbolic way that she entered into family and it was seen in their sitting styles. She have been sitting close to her family increasingly. She had imporeved her cominication skills. The sessions was ended when the family member feling, comminication styles and dialogues were good. In this case 13 sessios were done in a week without any break. Family therapy is seems a good way for adolescents who are living serious problem in their relaitonships.
KEY WORDS; Family Therapy, Suicide, Adolescent
GİRİŞ
Aile tedavisi, aile gruplarının tedavisidir. Tedavi ailelerin işleyiş biçimi, aile üyelerinin birbirleriyle ilişkilerini ve iletişimini ele alır. Aile tedavileri yaklaşım biçimleri ve temel aldıkları noktaların neler olduğuna göre farklılıklar gösterir.(1)
Uyum ve davranış sorunları gösteren ergenlerle çalışan klinik tedavi ekibin, aileleriyle terapötik ilişki içersinde olması, çocukların sorunlarının çözümlenmesinde ve toplumsal hayata kazandırılmasında, ebeveynlerinin tedavi sürece katılması gereği ortadadır.
“Aile terapisi”( Family Therapy) , terapistle birlikte anne, baba ve çocukların ve ailedeki diğer kişilerin katıldığı grupça yapılan bir psikoterapi yaklaşımıdır. Aile üyelerinden bir veya bir kaçının tutum ve davranışlarının aile düzenlerini, ilişkilerini, geçimini bozacak ölçülere vardığı durumlarda, danışma ve terapi amacı ile yapılmaktadır.(2)
Aile terapisi, kapsam ve niteliği bakımından grup terapisi ve çocuk terapisi gibi diğer modern psikoterapi dallarına göre, onlardan farklı bir yöntemdir. Ackerman (1966) “aile terapisi”ni, eşlerden her birinin belirli hatalarını kapsaması, ailenin doğal bir grup olarak, aile üyeleri ilişkileri ve sorumlulukları ile bir “sistem” oluşturması gibi nitelikler ile “bireysel terapiden ve rastlantısal olarak bireylerin bir araya getirildiği “grup terapisinden” farklı ve daha avantajlı yaklaşım olduğu belirtilmektedir.(3)
Aile Terapisi ekollerinden, Sistemik yaklaşıma göre (Bloch, 1989), ailede ana-baba alt sisteminin lider konumunda olduğu varsayılır. Alt sistemler arasında, hiçbir fark gözetilmeksizin tüm aile bireyleri birbirine kaynaştığında ya da bunun tersi olarak, her birey kendi alt sistemini oluşturup aile tamamen parçalandığında patolojik bir aile ortaya çıkar. Aile terapisi, birbiriyle uyum içinde çalışan, bağımsız alt sitemlerin gelişebilmesini bunun içinde, ailede yapısal değişikliği amaçlar. Bu değişimlerde bireyler ve alt gruplar arasında iletişimde bazı değişikliklerin yapılmasıyla sağlanır.(4)
OLGU
YÖNTEM VE METOD
Çocuk Akıl Sağlığı ve Rehberliği Derneğinde 22. 09. 2004 ile 15,1. 2005 tarihleri arasında haftada bir seans olmak üzere toplam 13 seans sistemik aile terapisi modeli uygulanmıştır. Bu vaka terapistlerle birlikte Aile rehberliği; erişkin psikiyatrisi, çocuk psikiyatrisi, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, rehber öğretmen ve hemşireden oluşan ekiple takip edilmiştir.
Ergen; Ö. 16 yaşında, kız, lise öğrencisidir. İntihar girişiminde bulunmuştur. Ayaktan klinik psikiyatri tedavi görmüştür. Aile içi ilişkilerde uyum ve davranış sorunları göstermektedir. AİLE; Anne; T. eşinden ayrılmış, büyük kızı ergen Ö. ile birlikte yaşıyor. Lisede öğretmendir. Terapi seanslarına katılmamıştır. Baba, Ö. eşinden ayrılarak ikinci evliliğini yapmıştır. İlk eşinden olan küçük kızı H. birlikte yaşıyor. İkinci evliliğinden beş aylık O. İsimli erkek çocuğu dünyaya gelmiştir. Özel bir şirkette yönetici olarak çalışmaktadır. H.14 yaşında, ilköğretim öğrencisidir. Babasıyla birlikte yaşıyor. S. Bay Ö. ikinci eşidir. Ev hanımıdır.
AİLE TERAPİSİ SEANSLARI
I. SEANS
Ö.Ö.‘n yoğun öfke çıkışları dikkat çekiyor,
Ö.Ö. Terapinin yararlı olmayacağını düşünerek katılmak istemiyor, terapiyi terk etme girişimleri ile dikkat çekiyordu
Kardeşi H.Ö. ile babası Ö.Ö iletişim sorunları yaşadıklarını vurguluyorlar,
Terapistler, Ö.Ö.sürece katarak, babasının annesinden ayrılmasından sonra ikinci evliliğine çok üzüldüğünü, kardeşi O.Ö nün doğumuyla, tepkisini intihar girişiminde bulunarak ortaya koyduğunu belirtiyor,
I. SEANS
Baba, Ö.Ö kendi evlerine gelerek istediği zaman kalabildiğini, görüşmeyi sürdürdüklerini belirtmiş,
Ö.Ö. Öfke ve kızgınlığını seans sürecinde ortaya koyuyor, terapistler sakin kalmaya özen gösterip, duygularını anlamaya çalışıyorlardı.
I.seans da terapistler, terapiye katılan aile üyelerini anlama çabalarını ortaya koymuşlarıdır.
Terapi terapistlerin terapiyi bitirmesi ile sonlandırıldı.
I.Seans
I. Seans sonunda
Aileye bu seansta olduğu gibi birbirlerini dinleme anlama çabalarının önemi vurgulanarak ve aile üyeleri mutlaka sonraki seansa beklediğimiz iletildi.
II. SEANS
Ö.Ö seans başında yalnız, konuşma isteğini terapistlere bildirdi.
Terapistler diğer aile üyelerinin düşüncelerini alarak Ö.Ö. İle yalnız görüşmeye başladı.
Ö.Ö., “ insanların canını yakarken, yüzlerindeki korkuyu, acıyı görmekten zevk alıyorum, bu duyguya engel olmak istiyorum” diyerek yardım almak istediğini belirtti,
Terapistler, bu duyguyla nasıl açıklarsın? Diye sordular.
II. SEANS
Ö.Ö. “psikopatça bir şey, hiç hoş bir şey değil”,” bana keyif veriyor, ama karşımdaki insana acı veriyor ve onu üzüyor”, “karşımda ki insanları tek tek kaybediyorum”
Terapistler kimlere acı veriyorsun diye sordular?
Ö.Ö.” en çok kardeşim, H.Ö. zarar vermişimdir. Anneme, kardeşime, babama ve arkadaşlarıma acı veriyorum.” “ Nasıl kendimi engelleyebilirim diyerek” yardım istemiştir.
II. SEANS
Seans Ö.Ö. ile yalnız görüşme tamamlandıktan sonra, baba ve kardeşi görüşmeye davet edilerek sürdürülmüştür.
II. Seans Ö.Ö. aile ve çevresindeki kişileri acı çektirmesinin etkileri, nasıl algıladıkları ve yaşadıklarını değerlendirmeleri ile sonlandırılmıştır
III. SEANS
Baba, H.Ö. İle birlikte katılan Ö.Ö. Terapistler, geçen seans paylaştıkları “ psikopatça bir şey” diyerek tanımladığı duyguya isim vermeleri istediler.
Terapistler, aile üyelerine tek tek sordular,
Babanın kötü olan şey anlamında kullandığı “ gudubet” tanımlaması kabul edildi.
Terapistler, “ gudubeti tarif edebilirmisiniz? Diye aile üyelerine sordular.
H.Ö. “ ablama benziyor”, Ö.Ö “bence de bana benziyor, karanlıktır, gözleri kırmızı”, Baba “ gözleri siyah ve karanlık, uzun boylu, kendisine haksızlık yapıldığını düşünüyor” diye cevapladı.
III. SEANS
Terapistler, gudubeti boş sandalyeye oturtarak Ö.Ö. Tanımlaması istenmiştir. Ö.Ö. “kendisine sadece haksızlık yapanı değil herkese zarar veriyor” diyerek tanımlamıştır.
III. Seans Ö.Ö duygusu tanımlanarak dışsallaştırılmış Ö.Ö ayrıştırılmış, bu duyguyu diğer aile üyelerin nasıl tanımladığı ve yaşadığı paylaşılarak birbirlerini anlamaları desteklenmiştir.
IV. SEANS
Bu seansta, Baba Ö.Ö ilk evlilikleri, çocukların dünyaya gelişleri ve sürecinde neden ayrıldıkları ile ilgili aile öyküsü konuşuldu.
Ö.Ö ile H.Ö aile öyküsü ile ilgili duygu ve düşünceleri paylaşıldı.
Gelecek seans anne T.P davet edildi.
V. SEANS
Bu seans anne gelmemiş ancak terapistlere verilmek üzere, Ö.Ö ile ilgili gözlemlerini aktaran yazı göndermişti.
Terapistler yazıyla ilgili, seans katılan her bir üyenin annenin ne yazmış olabileceğine ilişkin düşünceleri paylaştılar.
Anne T.P. Terapistlere Ö.Ö. İle ilişkilerini, iletişimlerini aktarmıştır.
VI. SEANS
Bu seansta babaanne katılarak torunları ve aile içi ilişkilerle ilgili gözlem ve düşüncelerini paylaşmıştır.
Yaz tatillerinde memleketlerinde torunları ile birlikte olduklarını, torunlarına değer verdiğini belirtmiş, ilgi ve sevgisini seansta da ortaya koymuştur.
VII. SEANS
Ö.Ö ile H.Ö arasında ilişkiler ele alınmıştır.
Baba iki kardeşin iletişim, uyum sorunlarından söz etmiş, yardım talebinde bulunmuştur,
Terapistler Ö.Ö ve H.Ö ye iletişimde nasıl güçlük yaşadıklarını sormuştur ?
H.Ö. Ablasının “kendisini küçük görerek baskı uyguladığını sık sık azarladığını” belirtmiştir.
VII. SEANS
Ö.Ö. “Kardeşi H.Ö kendi başına hareket ettiğini, söz dinlemediğini, bunun üzerine sinirlenip, öfkelendiğini” belirtmiştir.
Seans içersinde iletişim çatışmaları ve çözüm yolları üzerine konuşulup, babanın iki kardeş nasıl yardımcı olabileceği değerlendirilmiştir.
VIII. SEANS
İki kardeşin geçen seans tan itibaren ilişkileri ile ilgili babanın gözlemleri alınmış,
Baba “Ö.Ö ile H.Ö. arasında iletişim problemlerinin konuşabilmenin önemi belirterek, yaşanan güçlükleri konuştukça aşabileceklerine olan inancını” belirtmiştir.
Terapistler aile üyelerini, güçlükleri aşmada birbirleri dinleyebilmek ve anlamak için nasıl yaklaşım geliştirebileceklerini, kendi aralarında konuşmaya yönlendirmiştir.
IX. SEANS
Seansta, baba kendi aralarındaki konuşmayı hafta içerisinde de sürdürdüklerini, güçlüklerini konuşabilmenin paylaşabilmenin hem kendisine hem de iki kardeş arasında birbirlerini anlayabilmelerine iyi geldiğini anlatmıştır.
Ö.Ö. Kardeşi H.Ö ile sorunlarını tartışmak yerine konuşabilmenin, kendisine olumlu geldiğini belirtmiştir.
X. SEANS
Baba, eşi S.Ö.ile Ö.Ö. Ve H.Ö ile sorun yaşadıkları, Ö.Ö nün kendilerinde kaldığı dönemlerde sürekli tartışma içersinde olduğunu, ne yapacağını bilemediğini ifade etmiştir
Terapistler, Ö.Ö ve H.Ö babasının ne anlatmak istediğini sorarak? Yaşadıklarını ve düşüncelerini paylaşmışlardır.
Terapi gelecek hafta S.Ö. Davet edilerek sonlandırılmıştır.
.XI. SEANS
Seansa S.Ö. İle 5 aylık O.Ö. de katılmıştır.
Terapistler S.Ö. Kendisini tanıtmasını, evliliğiyle ilgili düşünceleri ve yaptığımız çalışma ile ilgili gözlemlerini aktarmasını istemiştir.
S.Ö. Terapi sürecinden dolayı memnuniyetini belirtmiş,
S.Ö. Eşi ve çocuklarını sevdiğini, kendi müşterek çocuklarından ayırmadığını H.Ö birlikte yaşamlarını sürdürdüklerini H.Ö ile günlük yaşamda karşılaştıkları güçlüklerden, Ö.Ö evlerine geldiğinde karşılaştıkları iletişim sorunlarında söz etmiştir.
Ö.Ö. Ve H.Ö kendi gözlemlerini paylaşmışlardır.
Baba ailesini önemsediğini ve birlikte uyumlu ilişkiler içersinde olmak arzusunu vurgulamıştır.
XII. SEANS
S.Ö. “Seansa Oğlu O.Ö. İle birlikte katılmasından dolayı mutluluğunu” ifade ederek görüşmeye başlanmıştır.
Baba “aile içersinde yaşadıkları güçlükleri birbirlerini kırmadan, öfkelenmeden konuşabilmelerinin kendilerine çok iyi geldiğini “ifade etmiştir.
Ö.Ö. “Sesini babasına, kardeşine ve S.Ö. ye ulaştırabilmenin ve duyulduğunu hissetmesinden dolayı mutlu olduğunu” anlatmıştır.
H.Ö. “ablasının acı çektirmek, öfkelenmek yerine kendisini dinlediğini, konuştuğunu, güçlüklere birlikte çözüm aradıklarını” söylemiştir.
XIII. SEANS
Terapistler olarak seans öncesi aile rehberliği ekibiyle değerlendirerek, görüşmemizi sonlandırmaya karar verdik.
Seans başladığımızda bu düşüncemizi seansa katılan aile üyeleriyle paylaşarak her birinin görüşünü aldık.
Aile üyelerinin her biri görüşmeyi sonlandırmaya hazır olduklarını ifade etmesi üzerine,
Terapistler olarak her zaman yardımcı olabileceğimizi belirterek aile terapisini sonlandırdık.
TARTIŞMA
Ergenlerde uyum ve davranış sorunlarında, ailenin tedavi sürecine katılması uygulanan klinik tedavi programlarının verimliliği artmaktadır. Aile terapisi süreçlerinde, hasta ve aile içi ilişkilerde meydana gelen çatışmalar, iletişim kalıpları, ebeveynlerin yaklaşımları terapistlerle birlikte değerlendirilmektedir. Ebeveynlerin uygun tutum, davranışlar belirlemesinde, iç görü ve farkındalık’larının arttırılması ile ebeveynlerin tedaviye katılımını sağlayarak, ailenin danışmanlığının temel fonksiyonunu oluşturur.(5) Böylece aile ergenin uyum ve davranış sorunları karşısında terapi sürecine katılarak, tedavi edici gücünü harekete geçirir.
Ailenin karmaşık bir yapısı vardır. Alt sistemlerden oluşmuştur, bir amaca yönelmiştir. Tamamlanması gereken bir amacı ve görevleri bu görevleri yerine getirmek içinde stratejileri vardır. (6)
Aile terapisi uygulamasıyla; tedavide ailenin rol ve sorumluluk alması desteklenerek aile içi ilişkiler yeniden yapılandırılarak, ebeveynlerin çözüm kaynakları harekete geçirilip, ergenin ailenin yardımıyla uyum ve davranış sorunlarına, çözüm üretmesi sağlanmaktadır.
Ö.Ö. çocuk ve ergen psikiyatrisinin tedavi müdahalesinden sonra aile terapisine yönlendirilmiştir. Ö.Ö. ye terapötik müdahale, multidisipliner bir yaklaşımla yürütülmüştür.
Ergen Ö.Ö. aile terapi sürecinde öfke ve kızgınlık duyguları diğer aile üyeleriyle iletişimi karşılıklı dinleme ve anlama çabaları ile sakinleşmiş ve aile içi güven duygusu geliştirilmiştir. Böylece ergenin aile içi sorunlarında, diğer aile üyeleriyle işbirliği arttırılmış sorunlar karşısında ailenin çözüm üretebilme yetisi geliştirilmiştir.
Ö.Ö nün yaşadığı, aile içi iletişim sorunlarına yol açan duygu ve düşünceler “gudubet” olarak tanımlanarak dışsallaştırılmış böylece soruna yola açan duygulardan ve davranışlardan, kişi ayrıştırılarak Ö.Ö nün benlik değeri güçlendirilmiştir. Aile üyelederinin algısı değiştirilerek; Ö.Ö nün sorunlu kişi değerlendirilmesi yerine davranışlarından kaynaklanan güçlüklerin aile içersinde uyum sorunlarına yol açtığı diğer aile üyelerince fark edilerek Ö.Ö nün özgüven duygusu değişen algıyla arttırılmıştır.
Aile terapisi uygulamasıyla, boşanma sonucunda meydana gelen yapısal değişimin ortaya çıkardığı kriz ve çatışmalar ele alınmış olup aile üyelerinin uyum ve davranış güçlüklerinin çözümlenmesine yardım edilmiştir. Aile terapisi müdahalesiyle, aile üyelerinin birbirleriyle iletişim ve birbirlerini anlama çabaları geliştirilmiştir.
Döngüsel sorulama ile aile içi iletişim arttırılıyordu. Empati oluşturuluyordu. (Sistemik yaklaşım tekniği)(7)
Ailede yeni organizasyon oluşturuldu. Çocukların kendi aralarında ve ebeveynleriyle iletişim yeniden yapılandırıldı. (Munichin yapısal modeli) (8)
Ö.Ö aileye yakınlaştığı sembolik olarak terapide oturma biçiminde gözlenmiştir. Giderek aile üyelerine yakın oturmuştur. Ö.Ö kendisine iç görü geliştirmenin yanı sıra davranışlarını değiştirme iradesini ortaya koyması ve aile üyelerinin desteğini yanında hissetmesi, aile terapisinin verimini arttırmıştır.
Aile terapisi olgu sunumunda, Ö.Ö nün tedavi sürecinde ebeveynlerinin işbirliği, aile içersinde uygun koalisyonlarda yer alması desteklenmiş, terapi sürecine katılan baba, kardeşi ve üvey anne ile iletişim çatışmaları çözümlenmiş, aile içi iletişim yeniden yapılandırılmıştır. Ebeveynlerin tutum ve davranışlarında çocuklarına sağlıklı model olabilme yönünde destek verilerek çocuklarının iletişim, uyum ve davranış sorunları karşısında baş edebilme kapasiteleri arttırılmıştır.
Kaynaklar:
1- Kerimoğlu, Efser. Aile Tedavileri, Ankara Üniversitesi Çocuk Psikiyatrisi Bilim Dalı Yayınları: Ankara;1996.
2- Özgüven, İbrahim Ethem. Evlilik ve Aile Terapisi. PDREM Yayınları; Ankara, 2000
3- Ackerman, N.W. “Expanding Theory and Practice in family Therapy” family Service Ascociation of America, New York 1966.
4- Bloch, S.”Psikoterapilere Giriş” Çeviren; Engin Eker, Cerrahpaşa yayın Birliği, İstanbul, 1989.
5- Nazlı, Serap. Aile danışmanlığı. Nobel yayıncılık; Ankara, 2001.
6- Sabatalli, R. Bartle, S.(1995) “Survey Approaches To The Asseement Of family Funtioning: Conceptual, operational and analytical Issues” Jaurnal Of Marriage and Family.
7- Bertalanffy, L. Von, (1968)” Geenaral Systems Theory. New york: Braziller.
8- Minuchin, S.(1981) “ Constructing A Therapeutic Reality “ , Brenson, G. White, H. Annual Revlew Of Family Therapy. New York.
, *Sosyal Hizmet Uzmanı (SHU), Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Başhekim Yardımcısı
*Çocuk Akıl Sağlığı ve Rehberliği Derneği, Prof. Dr. Rıdvan Cebiroğlu tarafından 1969 yılında kurulmuş olup Bakanlar Kurulu kararı ile kamu yararına bir dernektir.
Yazışma adresi; Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi / Bakırköy- İstanbul
Mail: fkilicarslan34Qgmail.com
Çocuk Akıl Sağlığı ve Rehberliği Derneğinde 22. 09. 2004 ile 15. 1 2005 tarihleri arasında intihar girişiminde bulunmuş ergenin aile terapisi olgu sunumudur. Ö.Ö. 15 yaşında kız çocuğu olup Lise öğrencisidir. Anne T.P. , Babası Ö.Ö. ayrılmış olup, 14 yaşında H.Ö kız kardeşi babasının ikinci evliliğinden 5 aylık O.Ö. isimli erkek kardeşi vardır. H.Ö. babası ve üvey annesi S.Ö. ile Ö.O. ise annesi T. P. ile birlikte yaşamaktadır. Ö.Ö. babası, üvey annesi ve kız kardeşiyle yoğun iletişim çatışmaları yaşıyor olup sürekli tartışmakta ve kardeşine şiddet uygulamaktadır. Küçük kardeşi O.Ö nün doğumunun ardında yaşadığı bunalım gereği bir kez intihar girişiminde bulunmuş. Psikiyatrist tavsiyesiyle aile terapisine yönlendirilmişlerdir. Ö.O. ilk seanslarda öfke duygusunu kontrolde zorlanıyordu, yüksek ses tonuyla babasına kızgınlığını ifade ediyordu. Terapi sürecine devam etmek istemiyordu. Babasını suçluyordu. Sonraki seanslarda süre doluncaya kadar odada kalmış; duygusunu uygun tarzlara dönüştürerek ifade edebilmiştir. Ö.Ö’nın ailenin içine girdiği, aileye yakınlaştığı sembolik olarak terapi’de oturma biçiminde gözlenmiştir. Giderek aile üyelerine yakın oturmuştur. İletişimi gelişmiştir. Aile terapisi, Ö.Ö’ nün ve diğer aile üyelerinin kendilerini olum hissetmeleri, iletişim yapısının değişmesi, aralarındaki diyalogun artmasını belirtmesi üzerine, ailenin üyelerin kendi isteği üzerine terapi sonlandırılmıştır. Çocuk Akıl Sağlığı ve Rehberliği Derneğinde Aile Rehberliği ekibi ile işbirliği içersinde 13 Seans aksatmadan her hafta sürdürülen ergen aile terapisi yararlı sonuçları bu olguda gözlenmiştir. Aile terapisi ilişkilerinde ciddi sorunlar yaşayan, ergenlerde önemli bir tedavi seçeneği gibi görünmektedir.
ANAHTAR KELİMELER; Aile Terapisi, İntihar, Ergen
ABSTRACT
This is a case presentaiton of an adolescents who applied The Child Mental Health Association between 22.09.2004 and 15.01.2005. Who were comitted suicide and treated by family therapy. We called her as Ö.Ö. She was 15 years old and a high school student. Her mother (T.P) and father (Ö.Ö) had divorced. Her father had maried again and he had two chilren one girl ( H.Ö, 14) and a boy (O.Ö, 5 months). H.Ö were living wiht her father and stepmother (S.Ö) but Ö.O were living with her mother (T.P). Our patients (Ö.Ö) were having serious troubles wiht her stepmother and sister and fighting wiht her. Ö.Ö was committed suicide after the birth of little sister. They were advice to go to family therapy by a psychiatrist. Anger control was not possible for Ö.O in the first sessions and she was shouting to father about her anger. She didn’t want to continue our sessions. She was blaming to her father. Later sessions she was succesful in keeping herself in the room and express feeling in a suitable way. In the sessions it occured as a symbolic way that she entered into family and it was seen in their sitting styles. She have been sitting close to her family increasingly. She had imporeved her cominication skills. The sessions was ended when the family member feling, comminication styles and dialogues were good. In this case 13 sessios were done in a week without any break. Family therapy is seems a good way for adolescents who are living serious problem in their relaitonships.
KEY WORDS; Family Therapy, Suicide, Adolescent
GİRİŞ
Aile tedavisi, aile gruplarının tedavisidir. Tedavi ailelerin işleyiş biçimi, aile üyelerinin birbirleriyle ilişkilerini ve iletişimini ele alır. Aile tedavileri yaklaşım biçimleri ve temel aldıkları noktaların neler olduğuna göre farklılıklar gösterir.(1)
Uyum ve davranış sorunları gösteren ergenlerle çalışan klinik tedavi ekibin, aileleriyle terapötik ilişki içersinde olması, çocukların sorunlarının çözümlenmesinde ve toplumsal hayata kazandırılmasında, ebeveynlerinin tedavi sürece katılması gereği ortadadır.
“Aile terapisi”( Family Therapy) , terapistle birlikte anne, baba ve çocukların ve ailedeki diğer kişilerin katıldığı grupça yapılan bir psikoterapi yaklaşımıdır. Aile üyelerinden bir veya bir kaçının tutum ve davranışlarının aile düzenlerini, ilişkilerini, geçimini bozacak ölçülere vardığı durumlarda, danışma ve terapi amacı ile yapılmaktadır.(2)
Aile terapisi, kapsam ve niteliği bakımından grup terapisi ve çocuk terapisi gibi diğer modern psikoterapi dallarına göre, onlardan farklı bir yöntemdir. Ackerman (1966) “aile terapisi”ni, eşlerden her birinin belirli hatalarını kapsaması, ailenin doğal bir grup olarak, aile üyeleri ilişkileri ve sorumlulukları ile bir “sistem” oluşturması gibi nitelikler ile “bireysel terapiden ve rastlantısal olarak bireylerin bir araya getirildiği “grup terapisinden” farklı ve daha avantajlı yaklaşım olduğu belirtilmektedir.(3)
Aile Terapisi ekollerinden, Sistemik yaklaşıma göre (Bloch, 1989), ailede ana-baba alt sisteminin lider konumunda olduğu varsayılır. Alt sistemler arasında, hiçbir fark gözetilmeksizin tüm aile bireyleri birbirine kaynaştığında ya da bunun tersi olarak, her birey kendi alt sistemini oluşturup aile tamamen parçalandığında patolojik bir aile ortaya çıkar. Aile terapisi, birbiriyle uyum içinde çalışan, bağımsız alt sitemlerin gelişebilmesini bunun içinde, ailede yapısal değişikliği amaçlar. Bu değişimlerde bireyler ve alt gruplar arasında iletişimde bazı değişikliklerin yapılmasıyla sağlanır.(4)
OLGU
YÖNTEM VE METOD
Çocuk Akıl Sağlığı ve Rehberliği Derneğinde 22. 09. 2004 ile 15,1. 2005 tarihleri arasında haftada bir seans olmak üzere toplam 13 seans sistemik aile terapisi modeli uygulanmıştır. Bu vaka terapistlerle birlikte Aile rehberliği; erişkin psikiyatrisi, çocuk psikiyatrisi, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, rehber öğretmen ve hemşireden oluşan ekiple takip edilmiştir.
Ergen; Ö. 16 yaşında, kız, lise öğrencisidir. İntihar girişiminde bulunmuştur. Ayaktan klinik psikiyatri tedavi görmüştür. Aile içi ilişkilerde uyum ve davranış sorunları göstermektedir. AİLE; Anne; T. eşinden ayrılmış, büyük kızı ergen Ö. ile birlikte yaşıyor. Lisede öğretmendir. Terapi seanslarına katılmamıştır. Baba, Ö. eşinden ayrılarak ikinci evliliğini yapmıştır. İlk eşinden olan küçük kızı H. birlikte yaşıyor. İkinci evliliğinden beş aylık O. İsimli erkek çocuğu dünyaya gelmiştir. Özel bir şirkette yönetici olarak çalışmaktadır. H.14 yaşında, ilköğretim öğrencisidir. Babasıyla birlikte yaşıyor. S. Bay Ö. ikinci eşidir. Ev hanımıdır.
AİLE TERAPİSİ SEANSLARI
I. SEANS
Ö.Ö.‘n yoğun öfke çıkışları dikkat çekiyor,
Ö.Ö. Terapinin yararlı olmayacağını düşünerek katılmak istemiyor, terapiyi terk etme girişimleri ile dikkat çekiyordu
Kardeşi H.Ö. ile babası Ö.Ö iletişim sorunları yaşadıklarını vurguluyorlar,
Terapistler, Ö.Ö.sürece katarak, babasının annesinden ayrılmasından sonra ikinci evliliğine çok üzüldüğünü, kardeşi O.Ö nün doğumuyla, tepkisini intihar girişiminde bulunarak ortaya koyduğunu belirtiyor,
I. SEANS
Baba, Ö.Ö kendi evlerine gelerek istediği zaman kalabildiğini, görüşmeyi sürdürdüklerini belirtmiş,
Ö.Ö. Öfke ve kızgınlığını seans sürecinde ortaya koyuyor, terapistler sakin kalmaya özen gösterip, duygularını anlamaya çalışıyorlardı.
I.seans da terapistler, terapiye katılan aile üyelerini anlama çabalarını ortaya koymuşlarıdır.
Terapi terapistlerin terapiyi bitirmesi ile sonlandırıldı.
I.Seans
I. Seans sonunda
Aileye bu seansta olduğu gibi birbirlerini dinleme anlama çabalarının önemi vurgulanarak ve aile üyeleri mutlaka sonraki seansa beklediğimiz iletildi.
II. SEANS
Ö.Ö seans başında yalnız, konuşma isteğini terapistlere bildirdi.
Terapistler diğer aile üyelerinin düşüncelerini alarak Ö.Ö. İle yalnız görüşmeye başladı.
Ö.Ö., “ insanların canını yakarken, yüzlerindeki korkuyu, acıyı görmekten zevk alıyorum, bu duyguya engel olmak istiyorum” diyerek yardım almak istediğini belirtti,
Terapistler, bu duyguyla nasıl açıklarsın? Diye sordular.
II. SEANS
Ö.Ö. “psikopatça bir şey, hiç hoş bir şey değil”,” bana keyif veriyor, ama karşımdaki insana acı veriyor ve onu üzüyor”, “karşımda ki insanları tek tek kaybediyorum”
Terapistler kimlere acı veriyorsun diye sordular?
Ö.Ö.” en çok kardeşim, H.Ö. zarar vermişimdir. Anneme, kardeşime, babama ve arkadaşlarıma acı veriyorum.” “ Nasıl kendimi engelleyebilirim diyerek” yardım istemiştir.
II. SEANS
Seans Ö.Ö. ile yalnız görüşme tamamlandıktan sonra, baba ve kardeşi görüşmeye davet edilerek sürdürülmüştür.
II. Seans Ö.Ö. aile ve çevresindeki kişileri acı çektirmesinin etkileri, nasıl algıladıkları ve yaşadıklarını değerlendirmeleri ile sonlandırılmıştır
III. SEANS
Baba, H.Ö. İle birlikte katılan Ö.Ö. Terapistler, geçen seans paylaştıkları “ psikopatça bir şey” diyerek tanımladığı duyguya isim vermeleri istediler.
Terapistler, aile üyelerine tek tek sordular,
Babanın kötü olan şey anlamında kullandığı “ gudubet” tanımlaması kabul edildi.
Terapistler, “ gudubeti tarif edebilirmisiniz? Diye aile üyelerine sordular.
H.Ö. “ ablama benziyor”, Ö.Ö “bence de bana benziyor, karanlıktır, gözleri kırmızı”, Baba “ gözleri siyah ve karanlık, uzun boylu, kendisine haksızlık yapıldığını düşünüyor” diye cevapladı.
III. SEANS
Terapistler, gudubeti boş sandalyeye oturtarak Ö.Ö. Tanımlaması istenmiştir. Ö.Ö. “kendisine sadece haksızlık yapanı değil herkese zarar veriyor” diyerek tanımlamıştır.
III. Seans Ö.Ö duygusu tanımlanarak dışsallaştırılmış Ö.Ö ayrıştırılmış, bu duyguyu diğer aile üyelerin nasıl tanımladığı ve yaşadığı paylaşılarak birbirlerini anlamaları desteklenmiştir.
IV. SEANS
Bu seansta, Baba Ö.Ö ilk evlilikleri, çocukların dünyaya gelişleri ve sürecinde neden ayrıldıkları ile ilgili aile öyküsü konuşuldu.
Ö.Ö ile H.Ö aile öyküsü ile ilgili duygu ve düşünceleri paylaşıldı.
Gelecek seans anne T.P davet edildi.
V. SEANS
Bu seans anne gelmemiş ancak terapistlere verilmek üzere, Ö.Ö ile ilgili gözlemlerini aktaran yazı göndermişti.
Terapistler yazıyla ilgili, seans katılan her bir üyenin annenin ne yazmış olabileceğine ilişkin düşünceleri paylaştılar.
Anne T.P. Terapistlere Ö.Ö. İle ilişkilerini, iletişimlerini aktarmıştır.
VI. SEANS
Bu seansta babaanne katılarak torunları ve aile içi ilişkilerle ilgili gözlem ve düşüncelerini paylaşmıştır.
Yaz tatillerinde memleketlerinde torunları ile birlikte olduklarını, torunlarına değer verdiğini belirtmiş, ilgi ve sevgisini seansta da ortaya koymuştur.
VII. SEANS
Ö.Ö ile H.Ö arasında ilişkiler ele alınmıştır.
Baba iki kardeşin iletişim, uyum sorunlarından söz etmiş, yardım talebinde bulunmuştur,
Terapistler Ö.Ö ve H.Ö ye iletişimde nasıl güçlük yaşadıklarını sormuştur ?
H.Ö. Ablasının “kendisini küçük görerek baskı uyguladığını sık sık azarladığını” belirtmiştir.
VII. SEANS
Ö.Ö. “Kardeşi H.Ö kendi başına hareket ettiğini, söz dinlemediğini, bunun üzerine sinirlenip, öfkelendiğini” belirtmiştir.
Seans içersinde iletişim çatışmaları ve çözüm yolları üzerine konuşulup, babanın iki kardeş nasıl yardımcı olabileceği değerlendirilmiştir.
VIII. SEANS
İki kardeşin geçen seans tan itibaren ilişkileri ile ilgili babanın gözlemleri alınmış,
Baba “Ö.Ö ile H.Ö. arasında iletişim problemlerinin konuşabilmenin önemi belirterek, yaşanan güçlükleri konuştukça aşabileceklerine olan inancını” belirtmiştir.
Terapistler aile üyelerini, güçlükleri aşmada birbirleri dinleyebilmek ve anlamak için nasıl yaklaşım geliştirebileceklerini, kendi aralarında konuşmaya yönlendirmiştir.
IX. SEANS
Seansta, baba kendi aralarındaki konuşmayı hafta içerisinde de sürdürdüklerini, güçlüklerini konuşabilmenin paylaşabilmenin hem kendisine hem de iki kardeş arasında birbirlerini anlayabilmelerine iyi geldiğini anlatmıştır.
Ö.Ö. Kardeşi H.Ö ile sorunlarını tartışmak yerine konuşabilmenin, kendisine olumlu geldiğini belirtmiştir.
X. SEANS
Baba, eşi S.Ö.ile Ö.Ö. Ve H.Ö ile sorun yaşadıkları, Ö.Ö nün kendilerinde kaldığı dönemlerde sürekli tartışma içersinde olduğunu, ne yapacağını bilemediğini ifade etmiştir
Terapistler, Ö.Ö ve H.Ö babasının ne anlatmak istediğini sorarak? Yaşadıklarını ve düşüncelerini paylaşmışlardır.
Terapi gelecek hafta S.Ö. Davet edilerek sonlandırılmıştır.
.XI. SEANS
Seansa S.Ö. İle 5 aylık O.Ö. de katılmıştır.
Terapistler S.Ö. Kendisini tanıtmasını, evliliğiyle ilgili düşünceleri ve yaptığımız çalışma ile ilgili gözlemlerini aktarmasını istemiştir.
S.Ö. Terapi sürecinden dolayı memnuniyetini belirtmiş,
S.Ö. Eşi ve çocuklarını sevdiğini, kendi müşterek çocuklarından ayırmadığını H.Ö birlikte yaşamlarını sürdürdüklerini H.Ö ile günlük yaşamda karşılaştıkları güçlüklerden, Ö.Ö evlerine geldiğinde karşılaştıkları iletişim sorunlarında söz etmiştir.
Ö.Ö. Ve H.Ö kendi gözlemlerini paylaşmışlardır.
Baba ailesini önemsediğini ve birlikte uyumlu ilişkiler içersinde olmak arzusunu vurgulamıştır.
XII. SEANS
S.Ö. “Seansa Oğlu O.Ö. İle birlikte katılmasından dolayı mutluluğunu” ifade ederek görüşmeye başlanmıştır.
Baba “aile içersinde yaşadıkları güçlükleri birbirlerini kırmadan, öfkelenmeden konuşabilmelerinin kendilerine çok iyi geldiğini “ifade etmiştir.
Ö.Ö. “Sesini babasına, kardeşine ve S.Ö. ye ulaştırabilmenin ve duyulduğunu hissetmesinden dolayı mutlu olduğunu” anlatmıştır.
H.Ö. “ablasının acı çektirmek, öfkelenmek yerine kendisini dinlediğini, konuştuğunu, güçlüklere birlikte çözüm aradıklarını” söylemiştir.
XIII. SEANS
Terapistler olarak seans öncesi aile rehberliği ekibiyle değerlendirerek, görüşmemizi sonlandırmaya karar verdik.
Seans başladığımızda bu düşüncemizi seansa katılan aile üyeleriyle paylaşarak her birinin görüşünü aldık.
Aile üyelerinin her biri görüşmeyi sonlandırmaya hazır olduklarını ifade etmesi üzerine,
Terapistler olarak her zaman yardımcı olabileceğimizi belirterek aile terapisini sonlandırdık.
TARTIŞMA
Ergenlerde uyum ve davranış sorunlarında, ailenin tedavi sürecine katılması uygulanan klinik tedavi programlarının verimliliği artmaktadır. Aile terapisi süreçlerinde, hasta ve aile içi ilişkilerde meydana gelen çatışmalar, iletişim kalıpları, ebeveynlerin yaklaşımları terapistlerle birlikte değerlendirilmektedir. Ebeveynlerin uygun tutum, davranışlar belirlemesinde, iç görü ve farkındalık’larının arttırılması ile ebeveynlerin tedaviye katılımını sağlayarak, ailenin danışmanlığının temel fonksiyonunu oluşturur.(5) Böylece aile ergenin uyum ve davranış sorunları karşısında terapi sürecine katılarak, tedavi edici gücünü harekete geçirir.
Ailenin karmaşık bir yapısı vardır. Alt sistemlerden oluşmuştur, bir amaca yönelmiştir. Tamamlanması gereken bir amacı ve görevleri bu görevleri yerine getirmek içinde stratejileri vardır. (6)
Aile terapisi uygulamasıyla; tedavide ailenin rol ve sorumluluk alması desteklenerek aile içi ilişkiler yeniden yapılandırılarak, ebeveynlerin çözüm kaynakları harekete geçirilip, ergenin ailenin yardımıyla uyum ve davranış sorunlarına, çözüm üretmesi sağlanmaktadır.
Ö.Ö. çocuk ve ergen psikiyatrisinin tedavi müdahalesinden sonra aile terapisine yönlendirilmiştir. Ö.Ö. ye terapötik müdahale, multidisipliner bir yaklaşımla yürütülmüştür.
Ergen Ö.Ö. aile terapi sürecinde öfke ve kızgınlık duyguları diğer aile üyeleriyle iletişimi karşılıklı dinleme ve anlama çabaları ile sakinleşmiş ve aile içi güven duygusu geliştirilmiştir. Böylece ergenin aile içi sorunlarında, diğer aile üyeleriyle işbirliği arttırılmış sorunlar karşısında ailenin çözüm üretebilme yetisi geliştirilmiştir.
Ö.Ö nün yaşadığı, aile içi iletişim sorunlarına yol açan duygu ve düşünceler “gudubet” olarak tanımlanarak dışsallaştırılmış böylece soruna yola açan duygulardan ve davranışlardan, kişi ayrıştırılarak Ö.Ö nün benlik değeri güçlendirilmiştir. Aile üyelederinin algısı değiştirilerek; Ö.Ö nün sorunlu kişi değerlendirilmesi yerine davranışlarından kaynaklanan güçlüklerin aile içersinde uyum sorunlarına yol açtığı diğer aile üyelerince fark edilerek Ö.Ö nün özgüven duygusu değişen algıyla arttırılmıştır.
Aile terapisi uygulamasıyla, boşanma sonucunda meydana gelen yapısal değişimin ortaya çıkardığı kriz ve çatışmalar ele alınmış olup aile üyelerinin uyum ve davranış güçlüklerinin çözümlenmesine yardım edilmiştir. Aile terapisi müdahalesiyle, aile üyelerinin birbirleriyle iletişim ve birbirlerini anlama çabaları geliştirilmiştir.
Döngüsel sorulama ile aile içi iletişim arttırılıyordu. Empati oluşturuluyordu. (Sistemik yaklaşım tekniği)(7)
Ailede yeni organizasyon oluşturuldu. Çocukların kendi aralarında ve ebeveynleriyle iletişim yeniden yapılandırıldı. (Munichin yapısal modeli) (8)
Ö.Ö aileye yakınlaştığı sembolik olarak terapide oturma biçiminde gözlenmiştir. Giderek aile üyelerine yakın oturmuştur. Ö.Ö kendisine iç görü geliştirmenin yanı sıra davranışlarını değiştirme iradesini ortaya koyması ve aile üyelerinin desteğini yanında hissetmesi, aile terapisinin verimini arttırmıştır.
Aile terapisi olgu sunumunda, Ö.Ö nün tedavi sürecinde ebeveynlerinin işbirliği, aile içersinde uygun koalisyonlarda yer alması desteklenmiş, terapi sürecine katılan baba, kardeşi ve üvey anne ile iletişim çatışmaları çözümlenmiş, aile içi iletişim yeniden yapılandırılmıştır. Ebeveynlerin tutum ve davranışlarında çocuklarına sağlıklı model olabilme yönünde destek verilerek çocuklarının iletişim, uyum ve davranış sorunları karşısında baş edebilme kapasiteleri arttırılmıştır.
Kaynaklar:
1- Kerimoğlu, Efser. Aile Tedavileri, Ankara Üniversitesi Çocuk Psikiyatrisi Bilim Dalı Yayınları: Ankara;1996.
2- Özgüven, İbrahim Ethem. Evlilik ve Aile Terapisi. PDREM Yayınları; Ankara, 2000
3- Ackerman, N.W. “Expanding Theory and Practice in family Therapy” family Service Ascociation of America, New York 1966.
4- Bloch, S.”Psikoterapilere Giriş” Çeviren; Engin Eker, Cerrahpaşa yayın Birliği, İstanbul, 1989.
5- Nazlı, Serap. Aile danışmanlığı. Nobel yayıncılık; Ankara, 2001.
6- Sabatalli, R. Bartle, S.(1995) “Survey Approaches To The Asseement Of family Funtioning: Conceptual, operational and analytical Issues” Jaurnal Of Marriage and Family.
7- Bertalanffy, L. Von, (1968)” Geenaral Systems Theory. New york: Braziller.
8- Minuchin, S.(1981) “ Constructing A Therapeutic Reality “ , Brenson, G. White, H. Annual Revlew Of Family Therapy. New York.
, *Sosyal Hizmet Uzmanı (SHU), Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Başhekim Yardımcısı
*Çocuk Akıl Sağlığı ve Rehberliği Derneği, Prof. Dr. Rıdvan Cebiroğlu tarafından 1969 yılında kurulmuş olup Bakanlar Kurulu kararı ile kamu yararına bir dernektir.
Yazışma adresi; Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi / Bakırköy- İstanbul
Mail: fkilicarslan34Qgmail.com