En Sık Görülen Yaz Hastalıkları Nelerdir?

_MaVi_ · 31 Eki 2014

1) En sık görülen yaz hastalıkları nelerdir?
Yaz aylarında havanın sıcaklıgı nedeniyle zamanın büyük bölümü ev dısında

açık havada geçirilir. Bu yüzden

yaz aylarında sıklıgı artan bazı saglık sorunları dogrudan dogruya açık havada bulunmakla ilgilidir: Böcek ısırması

yılan sokması

günes veya sıcak çarpması gibi. Örnegin Güneydogu Anadolu illerimizde

yöreye özgü sayılabilecek bir “yaz hastalıgı” bile vardır: Gece sıcak nedeniyle damda uyuyanlar ve damdan düsenler

yaz aylarında travmaların sayıca artmasına sebep olurlar. Yaz aylarında suda bogulma sayısının da arttıgını biliyoruz. Demek ki

bazı “tıbbi olay”ların artısı dogrudan dogruya çevre faktörlerine baglıdır. Bunlara “yaz hastalıkları” yerine “yaz kazaları” da diyebiliriz.

Yaz aylarında sıcaklık nedeniyle vücudun büyük kısmının açıkta kalması

kısa kollu ve sort biçiminde giysilerin tercih edilmesi tatarcık

arı

sivrisinek gibi eklembacaklıların sokmasını ve bunlar aracılıgı ile bulasan hastalıkların artmasını kolaylastırır. Bu hastalıkların bir kısmı sadece böcek ısırıgına karsı allerjik bir reaksiyon olarak ortaya çıkabilir ve lokal tedavi ile kısa sürede düzelebilir. Ama sıtma

tatarcık humması gibi hastalıklar özgün tedavi gerektirir. Bu hastalıklar da

yine

yöreye özgüdür. Yani herhangi bir sivrisinek sokması sıtmaya yol açmaz. Sıtma

ancak bir bölgede yerlesik ise

yaz aylarında görülme sıklıgı artabilir.

Yaz aylarında sıcaklık artısı nedeniyle insan

gerek buharlasma gerek terleme seklinde çok miktarda sıvı kaybeder. Bu kaybedilen sıvıyı yerine koymak

susuzlugu gidermek için alınan sıvılar

yaz hastalıklarının bir diger nedenidir. Özellikle kaynagı bilinmeyen

açıkta satılan veya dagıtılan

denetimsiz içme suları ve bu sularla yıkanmıs sebze ve meyvalar

“yaz hastalıgı” deyince aklımıza ilk gelen hastalıkların baslıca sebebidir. Bu hastalıklar arasında ilk sırayı besin zehirlenmeleri alır. Tifo

paratifo

viral hepatit ve yaz ishalleri de bu sekilde bulasırlar.

2) Barsak infeksiyonları neden yaz aylarında daha sık görülür?

Barsak infeksiyonlarının yaz aylarında daha sık görülmesinin bir nedeni

su kaybının artmasına baglı olarak susama hissinin artması ve bu gereksinimi karsılamak için de temiz olup olmadıgına aldırmadan her türlü içecegin daha fazla tüketilmesidir. Bir diger nedeni de artan sıcaklık nedeniyle yiyeceklerin daha çabuk bozulmasıdır. Yaz aylarında kırda piknik yapanlar

çogunlukla yörede bulunan pınar veya çesme sularını içme suyu olarak kullanmayı tercih ederler. Oysa bu sulara insan veya hayvan dıskısının ya da atıklarının karısmıs olması

suyu kirletir. Bu kir gözle görülen bir sey degildir. Suda bulunan ve barsak infeksiyonları gibi hastalıklara sebep olan mikroplar gözle görülmez. /çme suyu olarak kullanılmasa bile

kirli su ile yıkanmıs meyvalara da mikrop bulasır. Özellikle çig olarak ve kabugu soyulmadan yenilen yiyecekler daha çok risk tasır. Bu suları kullanarak hazırlanan ve içeceklerin içine atılan buz

daha da tehlikelidir.

Yaz aylarında yiyecekler

pisirilmis olsalar bile

mutlaka buzdolabında saklanmalıdır. Sıcakta kalan ve özellikle açıkta satılan yiyecekler

üzerlerine konan sineklerin mikrop tasıması yanında

mikropların proteinli gıdalar üzerinde daha kolay üremesi yüzünden adeta “zehirli” hale gelir. Bu durumda “yemegin kokması” aslında o yiyecek üzerinde mikropların asırı sekilde çogalmasından baska bir sey degildir. Sütlü ve mayonezli yiyecekler

et

krema bu açıdan oldukça fazla risk tasır.

Bu sekilde kirlenmis suların ve bu sularla hazırlanmıs içeceklerin içilmesi; bu sularla yıkanmıs salata gibi yiyeceklerin çig olarak yenmesi

açıkta satılan veya otel-tatil köyü gibi yerlerde “açık büfe”lerde sergilenen uzun süre açıkta bekletilmis yiyeceklerin yenmesi bu besinler üzerindeki mikropların barsaklara geçerek hastalık yapmasına neden olur. Aslında

midenin asit yapısı bu mikroplara karsı önleyici bir engel olusturur. Ama mide hastası oldugu için mide asidini azaltıcı ilaç kullananlarda bu koruyucu engel ortadan kalkar ve onlar barsak infeksiyonlarına daha kolay yakalanırlar.

3) Yaz aylarında sık görülen barsak infeksiyonlarının belirtileri nelerdir? Barsak infeksiyonlarının çogunda en önemli belirti ishaldir. Çünkü barsaklar

bu “beklenmeyen misafiri”

yani yiyecek-içeceklerle gelen mikropları dısarı atmaya çalısırlar. Bazan ishalden önce

hastalık bulantı ve kusma ile baslar. Eger mikroplar barsak duvarını istila etmezse

sadece toksinleri aracılıgı ile hastalıga sebep olursa

ishal çok sayıda

bol ve sulu dıskılama seklindedir. Dıskıda cerahat ve kan yoktur. Ates yüksek degildir. Karın agrısı ya yoktur

ya da hafiftir. /shal ile çok miktarda su ve tuz kaybedildigi için dil kurudur. Kaybedilen tuzlar ve sıvı yerine konulmazsa hastanın tansiyonu düser

bitkinlesir. Kolera örneginde oldugu gibi

kaybedilen sıvıyı yerine koymakta yetersiz kalınırsa

böbrek yetmezligi gelisebilir

hasta da kaybedilebilir. Sıvı kaybı

çocuklarda ve yaslılarda daha tehlikelidir.
Yiyecek-içeceklerle alınan mikroplar barsak duvarını istila etmisse

kanamaya yol açabilir.

Halk arasında “kanlı ishal” diye bilinen dizanteri bunun tipik örnegidir. Dıskı kanlı

cerahatlidir. Genellikle hastanın atesi ve karın agrısı vardır. Dıskılama sayısı fazladır ama miktarı azdır.

Tifo

yiyecek ve içeceklerle bulastıgı halde ishalin ön planda olmadıgı bir barsak infeksiyonudur. Tifonun en önemli

bazan tek belirtisi atestir. Bas agrısı

deride ve özellikle karın bölgesinde kırmızı lekeler

dalgınlık hali tifoyu akla getirmelidir.

4) -shalde kahve ve kola içmek yararlı mıdır? Yapılması gereken ilk müdahaleler
nelerdir?
/shalin tek tedavisi vardır: Kaybedilen sıvıyı yerine koymak. Kaybedilen sıvı sadece sudan ibaret degildir. Su ile birlikte sodyum

potasyum

klor

bikarbonat gibi yasamsal önemi olan

“elektrolit” dedigimiz tuzlar da kaybedilir. Bu nedenle

sadece su içmek

ishalle kaybedilen sıvı gereksinimini karsılamaz. /çilen sıvının içinde bu elektrolitlerin de olması gerekir. Çay ve kahvede bu elektrolitler yoktur ama

kolalı içecekler hem elektrolit
içerdikleri

hem de sekerli oldukları için ishal tedavisinde tavsiye edilebilir. /shal

bilindigi gibi

çocuklarda daha sık görülür. Çocuklar da kolalı içecekleri severler. Baska sıvıları içmek istemeseler bile

istahı kesilmis çocuklar genellikle kolayı pek reddetmez.

Kaybedilen sıvı ve tuzları yerine koymak için içine seker ve biraz tuz katılmıs portakal suyu

içine biraz muz katılmıs tuzlu ayran gibi içecekler ile farklı seçenekler yaratılabilir. Eczanelerde satılan “oral rehidratasyon paketleri” her yastaki hasta için önerilir. Bu paketlerden bir tanesi bir litre suya katılarak hastaya içebildigi kadar içirilmelidir. Her dıskılamadan sonra 1-2 bardak içirilerek kaybedilen sıvının yerine koyulması önerilebilir. Bulantı ve/veya kusma nedeniyle agız yolundan sıvı alamayan hastalara

vakit geçirilmeden

damar yoluyla serum verilmelidir. Sadece tuzlu veya sadece sekerli olan serumlar

tedavide yetersiz kalır. Verilecek serumlar

tıpkı agızdan alınanlarda oldugu gibi

yeterince elektrolit ve özellikle bikarbonat içermelidir.

Tedavide dikkat edilmesi gereken en önemli nokta

ishali kesmeye çalısmamaktır. Daha önce de degindigimiz gibi

ishal

bir korunma

barsaga girmis olan mikropları barsaktan uzaklastırma yoludur. Hele kanlı ve cerahatli ishal varlıgında asla ishal kesici ilaç kullanılmamalıdır. Asırı su kaybına yol açan

kan ve cerahat içermeyen bol sulu ishallerde

daha fazla su kaybına engel olmak için ishal kesici ilaçlar verilebilir ama

bu konuda kararı hekim vermelidir.

5) Ne zaman hastaneye basvurulmalıdır?
Sıvı kaybı agız yolundan karsılanamıyorsa

hasta bulantı veya kusma

asırı istahsızlık nedeniyle agızdan sıvı alamıyorsa mutlaka hastaneye basvurulmalıdır. Çünkü bu durumda

hastaya serum vermek gerekecektir. Ayrıca agızdan sıvı verilmesine ragmen agız ve dil kurulugu devam eden

karın derisinin esnekligi ve gerginligi kaybolan

tansiyonu düsen hastalar da hastaneye götürülmelidir. Ates

karın agrısı ve kramplar

hastanın hastaneye götürülmesini ve dıskıda etken mikrobun ne oldugunun anlasılması için “dıskı kültürü” dedigimiz tahlilin yapılmasını gerektiren belirtilerdir.

Okul

otel

isyeri yemekhanesi gibi yerlerde ortaya çıkabilecek “toplu besin zehirlenmesi” durumunda da belirtilerin agırlasmasını ve herkesin ishal olmasını beklemeden

aynı yemekten yemis olan herkesin hastaneye gitmesi gerekir. Toplu besin zehirlenmelerinin en sık sebebi “stafilokok” dedigimiz mikroplardır. Bunların ürettigi toksin

aynı yemekten yiyen kisilerin bir kısmında ilk saatlerde kusma ve ishale yol açar; bazı kisiler durumu
daha kolay ve çabuk

hatta ishal bile olmadan atlatırken bazıları kusma ve ishal nedeniyle soka girebilir.

Benzer sekilde

bir tatil yöresinde ishal vakalarının görülme sıklıgının artması

bir salgını akla getirir. Bu durumda da ishal olan herkesin

durumu çok agır olmasa bile

etkenin saptanması amacıyla saglık kuruluslarına basvurması gerekir. Böylece ishal salgınının nereden kaynaklandıgı bulunacak ve baskalarının hastalanması önlenebilecektir.

6) Yaz aylarında en çok hangi yiyeceklerin tüketimine dikkat etmeliyiz?
En çok dikkat edilmesi gereken yiyecekler açıkta sergilenen

buzdolabında saklanmayan yiyeceklerdir. Açıkta satılan lahmacun

buzdolabında saklanmayan kıyma

süt

yogurt

kaymak

krema gibi yiyecekler tehlikelidir. Herseyden önce yiyeceklerin taze olmasına

paketlenmis olarak pazarlanan yiyeceklerin üzerindeki son kullanma tarihinin geçmemis olmasına dikkat edilmelidir. Dikkat edilmesi gereken bir baska nokta da elektrik kesintileridir. Elektrik kesintisi nedeniyle

sogukta saklanması gereken yiyeceklerin bir süre “ısınması” içlerinde bulunan ve sayıca az oldugu için saglıga zarar vermeyecek olan mikropların çogalmasına ve hastalık yapmasına yol açacaktır. Özellikle hazır dondurmalarda bu noktaya çok dikkat edilmelidir. Açıkta satılan dondurmalar da

mutlaka denetimli ve güvenli kuruluslardan satın alınmalıdır.

Açıkta satılan veya sergilenen yiyeceklerin en önemli tehlikelerinden birisi de

yiyecegi hazırlayan kisilerin elleridir. Eller

mikropların bulasmasında ve yayılmasında en önemli araçlardır. Bu nedenle personelin temizliginden emin olmadıgımız yerlerde

sırf “tatmak” amacıyla birseyler yemek

ishale davetiye çıkarmak olabilir.
Buzdolabında saklanan

ama çok tehlikeli olan bir sey daha var: Buz. /çeceklerin içine atılan buzun hangi sudan yapıldıgını bilmek mümkün degildir. Bu nedenle

yaz aylarında serinletici bir seyler içmek istedigimizde

içine buz atmak yerine

agzı kapalı olarak sogutulmus içecekleri tercih etmek daha dogru olacaktır.

7) Yaz aylarında besinlerle zehirlenen kisi nasıl beslenmeli?
Herseyden önce

bol sıvı almalı. Sadece su yeterli olmadıgından

çay

meyva suları

maden suyu

ayran gibi içecekler verilebilir. /shal tamamen kesilinceye kadar süt içmemek ve sütlü besinlerden uzak durmak dogru olur. Bazı ishalli hastalarda

geçici bir enzim eksikligi nedeniyle

ishal kesilse bile süte tahammülsüzlük görülebilir. Çig sebze ve meyva gibi posalı gıdaları yememek

bunun yerine haslanmıs sebze pürelerini

meyva sularını tercih etmek gerekir. Pirinç çorbası

çay

kızarmıs ekmek ve beyaz peynir halkın çok iyi bildigi ve genellikle ishal durumunda hemen uygulamaya basladıgı bir yemek listesidir. Buna ızgara et veya köfte

haslanmıs patates

az yaglı makarna eklenebilir. Salçalı ve soslu yiyeceklerden

kızartmalardan kaçınmak gerekir.

8) Böcek-arı sokması ile olusan allerjik belirtiler nelerdir?
Bazı insanlar

arı sokmasına karsı dogustan allerjiktir. Bu kisilerde arı sokması “anafilaktik sok” ve ölümle sonuçlanabilir. Arı sokması yüzünden tansiyonu düsmüs veya soka girmis

ya da yüzü-gözü sismis

kızarmıs

soluk alamaz olmus bir hastada

aynı olayın tekrarlaması yasamsal tehlike yaratır. Bu kisiler

arılara karsı daha dikkatli olmalı ve her zaman yanlarında allerjik belirtileri önleyecek adrenalin

kortizon gibi ilaçlar bulundurmalıdırlar. Arıların bulunabilecegi ormanlık alanlara giderken kapalı giyinmeli ve tek baslarına gitmemelidirler.

Diger böcek sokmalarında ortaya çıkan allerjik belirtiler genellikle kasınma

agrı

lokal sislik gibi belirtilerdir. Sistemik belirtiler pek görülmez. Yurdumuzda öldürücü zehiri olan zehirli örümcekler yoktur ama

zehirli akrepler bulunmaktadır. Özellikle açık havada ve yerde yatarken veya çıplak ayakla dolasırken meydana gelen böcek sokmalarında

agrı ve sislik artıyorsa hemen bir saglık kurulusuna basvurmak gerekir. Yörenin özelligine göre

yöresel akrep ve yılan zehirlenmelerinin sık görüldügü bölgelerdeki saglık ocaklarında

zehirin yayılmasını önleyecek bagısık serumlar bulunmaktadır.

9)Çocuklarda görülen yaz hastalıkları için anne ve babalara neler önerilebilir?
Çocuklardaki yaz hastalıklarının en sık sebepleri asırı giydirmeye baglı asırı terleme sonucu halk deyimiyle “isilik” veya pisikler; ishal sonucu asırı su kaybı; böcek sokmaları ve hayvan ısırıklarıdır. /shalden yeterince söz ettigimiz için ayrıca üzerinde durmayacagım. Burada eklemek istedigim noktalardan biri

anne-babalara “suyun zararlı olmadıgını” hatırlatmaktır. Çocuklar yazın bol su içmeli ve sık sık yıkanmalıdır. Bir diger nokta bu “yıkanma” isinin “denize girmek yasak ve tehlikelidir” yazılı tabelaların bulundugu yerlerde

bu tabelalara “inat” yapılmamasıdır. Bir de “dondurma” konusuna deginmek isterim: Dondurma

temiz olarak hazırlanırsa

aslında çok saglıklı bir besindir. Ama temizlik kosullarına çok dikkat edilmelidir. Son olarak

yazın piknige giden ve “kaynagı bilinmeyen kaynaklardan” su içenlere bir

öneri: Bu suları kaynatmadan içmeyiniz!

Arama Yap

Arama Yap

En Sık Görülen Yaz Hastalıkları Nelerdir?

_MaVi_