-
- Üyelik Tarihi
- 8 Ara 2012
-
- Mesajlar
- 17,522
-
- MFC Puanı
- 3,901
Duygular insanların günlük hayatlarını büyük ölçüde yönetirler. Mutlu, öfkeli, üzgün, sıkılmış veya sinirli olup olmadığına dayanarak kararlar alırlar. Ve teşvik ettikleri duygulara dayanarak etkinlikler düzenlerler, hatta hobiler seçerler. İnsanlar her gün, başkalarının duygularına tanıklık etmek, bu sinyallerin ne anlama gelebileceğini yorumlamak, kendi karmaşık duygusal deneyimlerine nasıl cevap vereceğini ve bununla nasıl başa çıkacağını belirlemek için muazzam bir zaman harcarlar. Peki, “Hayatın yönlendirilmesinde önemli rolü olan duygular ve yanıtları nelerdir? Duygularda ve verilen yanıtlarda kültürün rolü var mıdır?Duyguların keşfedilmesi mümkün müdür?” gibi sorulara cevap bulabilmek için duyguların tanınması gerekir.
Duyguları Tanımlamak
Don Hockenbury ve Sandra E. Hockenbury’nin “Discovering Psychology” (Psikolojiyi Keşfetme) adlı kitabına göre bir duygu; öznel bir deneyim, fizyolojik bir tepki ve anlamlı davranışsal tepki olarak üç farklı bileşenli karmaşık bir psikolojik durumdur. Araştırmacılar duyguların ne olduğunu açıklamaya çalışmanın yanı sıra farklı duygu tiplerini de açıklamaya ve sınıflandırmaya çalışmışlardır. Açıklamalar ve görüşler zaman içinde değişime uğramıştır.
1972 yılında psikolog Paul Eckman, insan kültürlerinde evrensel olan altı temel duygu olduğunu öne sürmüştür: Bunlar korku, iğrenme, öfke, sürpriz, mutluluk ve üzüntü duygularıdır. 1999 yılında bu listeyi utanç, heyecan, horlanmak, utanç, gurur, memnuniyet ve eğlence gibi diğer temel duyguları içerecek şekilde genişletmiştir.
1980 yıllarında Robert Plutchik “duyguların çarkı” olarak bilinen başka bir duygu sınıflandırma sistemi başlatmıştır. Bu model çalışmada, bir sanatçının diğer renkleri oluşturmak için birincil renkleri bir araya getirme şeklini, farklı duyguların nasıl bir araya getirebileceğini ya da birleştirebileceğinde göstermiştir. Plutchik, 8 temel duygusal boyut önermiştir: mutluluk ve üzüntü, öfke ve korku, güven ve iğrenme ve sürpriz vs. Bu duygular daha sonra başkalarını yaratmak için birleştirilebilir (mutluluk + beklenti = heyecan gibi).
Duyguların ne olduğunu daha iyi anlayabilmek için, öznel deneyim, fizyolojik tepki ve davranışsal tepki olarak bilinen üç temel unsuru açıklamak gerekir.
Öznel Deneyim
Uzmanlar, kültürden bağımsız olarak dünyanın her yerindeki insanlar tarafından deneyimlenen birtakım temel evrensel duygular olduğuna inanmışlardır. Araştırmacılar da uzmanların aksine, duyguları deneyimlemenin son derece öznel olabileceğine inanmışlardır.
“Kızgın”, “mutlu” ve “üzgün” vb. duygular geniş etiketlere sahip olunan bu tür duygularla ilgili kişinin kendi deneyimleriyle çok daha boyutlu ve dolayısıyla öznel de olabilir. Örnek olarak öfke duygusu ele alındığında herkesin öfkesi aynı mıdır? Kişiden kişiye değişen öfke kriterleri hafif bir sıkıntıdan gözü hiçbir şeyi görmeyecek kadar kör bir öfkeye kadar değişebilir. Ayrıca her zaman her duygudan saf formlar deneyimlendirilemez. Farklı olaylar veya yaşamlardaki durumlar üzerine karışık duygular yaygındır. Yeni bir işe başlamakla karşılaşıldığında kişi hem heyecanlı hem de gergin hissedebilir. Mesela evlenmek ya da çocuk sahibi olmak, sevinçten kaygıya kadar uzanan çok çeşitli duygular yaşanabilir. Bu duygular aynı anda ortaya çıkabilir
Fizyolojik Tepki
Eğer kişi endişelendiğinde midesinde ya da korktuğunda kalbinde bu endişeyi hissederse duyguların da güçlü fizyolojik reaksiyonlara neden olduğu fark edilebilir. Cannon-Bard duygu teorisinde olduğu gibi duyguları hisseder ve aynı anda fizyolojik reaksiyonları deneyimleyebilir. Terleyen avuç içi ya da hızlı çarpan bir kalp atışı gibi bir duygu sırasında yaşanılan fizyolojik tepkilerin çoğu, otonom sinir sisteminin bir dalı olan sempatik sinir sistemi tarafından düzenlenir.
Otonom sinir sistemi, kan akışı ve sindirim gibi istemsiz vücut tepkilerini kontrol eder. Sempatik sinir sistemi ise vücudun savaş ya da uçuş reaksiyonlarını kontrol etmekle yükümlüdür. Bir tehditle karşı karşıya kaldığında bu tepkiler vücudu otomatik olarak tehlikeden kaçmak veya tehditle başa çıkmak için hazırlar.
Duygu fizyolojisinin ilk çalışmaları bu özerk cevaplara odaklanma eğilimindeyken daha yeni araştırmalar beynin duygulardaki rolünü hedef almıştır. Beyin taramaları, limbik sistemin bir parçası olan amigdalanın, özellikle duygu ve korkuda önemli bir rol oynadığını göstermiştir. Amigdalanın kendisi, açlık ve susuzluk gibi motivasyonel durumların yanı sıra hafıza ve duygu ile bağlantılı küçük, badem şeklinde bir yapıdır.
Araştırmacılar, insanları tehdit edici görüntüler gösterildiğinde amigdalanın aktive olduğunu göstermek için beyin görüntülemeyi kullanmışlardır. Yapılan görüntüleme işleminde, Amigdala hasarının da korku tepkisini bozduğu göstermiştir.
Davranışsal Tepki
Davranışsal tepki belki de en aşina olunan duyguların gerçek ifadesidir. İnsanlar çevremizdeki insanların duygusal ifadelerini yorumlamak için önemli miktarda zaman harcarlar. Bu ifadeleri doğru bir şekilde anlama kabiliyeti, psikologların duygusal zekâ olarak adlandırdıkları şeye bağlıdır ve bu ifadeler kişinin genel beden dilinde önemli bir rol oynar.
Araştırmalar, birçok ifadenin mutluluğu ifade eden bir gülümseme veya mutluluğu gösteren bir hareket gibi evrensel olduğunu göstermektedir. Sosyokültürel normlar, ayrıca duyguları ifade etme ve yorumlamada da rol oynar. Örneğin Japonya’da, insanlar otorite figürü mevcut olduğunda korku veya iğrenme göstergelerini maskeleme eğilimindedir. Benzer şekilde, ABD gibi Batı kültürlerinin hem yalnız hem de başkalarının huzurunda olumsuz duyguları ifade etme olasılığı daha yüksekken, Japonya gibi doğu kültürlerinin yalnızken bunu yapma olasılığı daha yüksektir.
Duygusal İfadeler Evrensel midir?
Muhtemelen beden dili sinyallerinin ve jestlerinin farklı kültürlerde bazen farklı anlamlara sahip olduğunu duyulmuştur. Ancak “Aynı fikir yüz ifadeleri için de geçerli midir ve başka ülkelerdeki farklı kültürlerdeki insanlar aynı şekilde duyguları ifade ediyor mu?” gibi bir soru akıllara gelmiştir.
Ünlü doğa bilimci Charles Darwin, 1872 yılında yazdığı “İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi” adlı kitabında, insanın duygu ifadelerinin kültürler arasında farklı olduğunu belirtmiştir. Aynı zamanda duyguların hem doğuştan hem de evrensel olduğunu savunmuştur. Araştırmacı ve duygu uzmanı Paul Eckman ise, çoğu zaman temel duyguları iletmek için kullanılan yüz ifadelerinin, kültürler arasında aynı olduğunu göstermiştir. İnsan yüzünün 7.000’den fazla ifade oluşturabildiğini bulmasına rağmen altı temel duygu vardır, diye eklemiştir. Bu duygular mutluluk, sürpriz, üzüntü, öfke, iğrenme, korkudur.
Araştırmacılar, farklı kültürlerden bireylere, bu duyguları ifade eden insanların olduğu fotoğraflar gösterdiler ve dünyanın her yerinden insanlar bu ifadelerin ardındaki temel duyguları belirleyebildiler. Eckman, yalnızca bu temel duyguların doğuştan gelmediğine inanıyor ve beyinde bu duygularla ilgili bağlantı olduğunu savunuyor.
Duygusal İfadede Kültürel Varyasyonlar
Bununla birlikte, duyguları ifade etme biçimlerinde önemli kültürel farklılıklar vardır. Duyguları ifade etme kuralları, yüz ifadelerinin sosyal ve kültürel beklentilere göre yönetme biçimindeki farklılıklardır. Klasik bir deneyde, araştırmacılar ampütasyonlar (iyileşmesi olanaksız bir uzvun kısmen ya da tamamen çıkarılması işlemi) ve ameliyatlar gibi şeylerin korkunç görüntülerini ve videolarını izlerken Japon ve Amerikalı katılımcıları izlediler. Her iki arka plandan gelen insanlar da benzer yüz ifadeleri göstermiş, kanlı görüntülerde tiksinme ve iğrenme sergilemişlerdir.
Katılımcılar, bu sahneleri izlerken odada bir bilim adamı bulunduğunda Japon katılımcılar duygularını gizlemiş ve yüz ifadelerini nötr tutmuştur. Bilim insanının varlığı neden bu izleyicilerin verdiği tepkiyi değiştirdiği konusu irdelendiğinde Japon kültüründe, bir otorite figürünün varlığında olumsuz duyguları ortaya çıkarmak rahatsız edici olarak kabul edildiği bulunmuştur. Japon izleyiciler ifadelerini maskeleyerek kendi kültürlerinin sergileme kurallarına bağlı kalmışlardır.
Duyguları ifade etme ve yorumlama yeteneği günlük yaşamın önemli bir bölümünde rol oynar. Birçok duygu ifadesi doğuştan gelir ve beyinde muhtemelen var olsa da içsel duygular nasıl açığa vurulduğunu etkileyen başka birçok faktör vardır. Bu faktörler arasında; sosyal baskılar, kültürel etkiler ve geçmiş deneyimlerin hepsi duyguların ifadesini şekillendirmeye yardımcı olabilir.
Duygular ve Ruh Halleri
Günlük dilde insanlar genellikle “duygular” ve “ruh halleri” terimlerini birbirlerinin yerine kullanırlar. Ancak psikologlar aslında ikisi arasında ayrım yaparlar ve ikisi arasındaki farkı şöyle tanımlarlar. Bir duygu normalde oldukça kısa ömürlüdür, ancak yoğundur. Duyguların ise kesin ve tanımlanabilir bir nedeni vardır. Örneğin, siyaset konusunda kişi bir arkadaşıyla aynı fikirde olmadığında kısa bir süre için kendini kızgın hissedebilir. Öte yandan, bir ruh hali genellikle bir duygudan daha hafif, ama daha uzun ömürlüdür. Çoğu durumda, bir ruh halinin spesifik nedenini belirlemek zor olabilir. Örneğin, net tanımlanabilir bir neden olmadan birkaç gün boyunca kişi kendini hüzünlü hissedebilir.
Hayatımızdaki tartışmasız rolü ile duygularımız çok çeşitli amaçlara hizmet eder. Duygular, kısa, ısrarcı, güçlü, karmaşık ve hatta hayat değiştirici olabilir. Bizi belirli şekillerde hareket etmemiz için motive edebilir ve sosyal dünyalarımızda anlamlı bir şekilde etkileşime girmemiz için gereken araçları ve kaynakları bize verebilirler.
Duyguları Tanımlamak
Don Hockenbury ve Sandra E. Hockenbury’nin “Discovering Psychology” (Psikolojiyi Keşfetme) adlı kitabına göre bir duygu; öznel bir deneyim, fizyolojik bir tepki ve anlamlı davranışsal tepki olarak üç farklı bileşenli karmaşık bir psikolojik durumdur. Araştırmacılar duyguların ne olduğunu açıklamaya çalışmanın yanı sıra farklı duygu tiplerini de açıklamaya ve sınıflandırmaya çalışmışlardır. Açıklamalar ve görüşler zaman içinde değişime uğramıştır.
1972 yılında psikolog Paul Eckman, insan kültürlerinde evrensel olan altı temel duygu olduğunu öne sürmüştür: Bunlar korku, iğrenme, öfke, sürpriz, mutluluk ve üzüntü duygularıdır. 1999 yılında bu listeyi utanç, heyecan, horlanmak, utanç, gurur, memnuniyet ve eğlence gibi diğer temel duyguları içerecek şekilde genişletmiştir.
1980 yıllarında Robert Plutchik “duyguların çarkı” olarak bilinen başka bir duygu sınıflandırma sistemi başlatmıştır. Bu model çalışmada, bir sanatçının diğer renkleri oluşturmak için birincil renkleri bir araya getirme şeklini, farklı duyguların nasıl bir araya getirebileceğini ya da birleştirebileceğinde göstermiştir. Plutchik, 8 temel duygusal boyut önermiştir: mutluluk ve üzüntü, öfke ve korku, güven ve iğrenme ve sürpriz vs. Bu duygular daha sonra başkalarını yaratmak için birleştirilebilir (mutluluk + beklenti = heyecan gibi).
Duyguların ne olduğunu daha iyi anlayabilmek için, öznel deneyim, fizyolojik tepki ve davranışsal tepki olarak bilinen üç temel unsuru açıklamak gerekir.
Öznel Deneyim
Uzmanlar, kültürden bağımsız olarak dünyanın her yerindeki insanlar tarafından deneyimlenen birtakım temel evrensel duygular olduğuna inanmışlardır. Araştırmacılar da uzmanların aksine, duyguları deneyimlemenin son derece öznel olabileceğine inanmışlardır.
“Kızgın”, “mutlu” ve “üzgün” vb. duygular geniş etiketlere sahip olunan bu tür duygularla ilgili kişinin kendi deneyimleriyle çok daha boyutlu ve dolayısıyla öznel de olabilir. Örnek olarak öfke duygusu ele alındığında herkesin öfkesi aynı mıdır? Kişiden kişiye değişen öfke kriterleri hafif bir sıkıntıdan gözü hiçbir şeyi görmeyecek kadar kör bir öfkeye kadar değişebilir. Ayrıca her zaman her duygudan saf formlar deneyimlendirilemez. Farklı olaylar veya yaşamlardaki durumlar üzerine karışık duygular yaygındır. Yeni bir işe başlamakla karşılaşıldığında kişi hem heyecanlı hem de gergin hissedebilir. Mesela evlenmek ya da çocuk sahibi olmak, sevinçten kaygıya kadar uzanan çok çeşitli duygular yaşanabilir. Bu duygular aynı anda ortaya çıkabilir
Fizyolojik Tepki
Eğer kişi endişelendiğinde midesinde ya da korktuğunda kalbinde bu endişeyi hissederse duyguların da güçlü fizyolojik reaksiyonlara neden olduğu fark edilebilir. Cannon-Bard duygu teorisinde olduğu gibi duyguları hisseder ve aynı anda fizyolojik reaksiyonları deneyimleyebilir. Terleyen avuç içi ya da hızlı çarpan bir kalp atışı gibi bir duygu sırasında yaşanılan fizyolojik tepkilerin çoğu, otonom sinir sisteminin bir dalı olan sempatik sinir sistemi tarafından düzenlenir.
Otonom sinir sistemi, kan akışı ve sindirim gibi istemsiz vücut tepkilerini kontrol eder. Sempatik sinir sistemi ise vücudun savaş ya da uçuş reaksiyonlarını kontrol etmekle yükümlüdür. Bir tehditle karşı karşıya kaldığında bu tepkiler vücudu otomatik olarak tehlikeden kaçmak veya tehditle başa çıkmak için hazırlar.
Duygu fizyolojisinin ilk çalışmaları bu özerk cevaplara odaklanma eğilimindeyken daha yeni araştırmalar beynin duygulardaki rolünü hedef almıştır. Beyin taramaları, limbik sistemin bir parçası olan amigdalanın, özellikle duygu ve korkuda önemli bir rol oynadığını göstermiştir. Amigdalanın kendisi, açlık ve susuzluk gibi motivasyonel durumların yanı sıra hafıza ve duygu ile bağlantılı küçük, badem şeklinde bir yapıdır.
Araştırmacılar, insanları tehdit edici görüntüler gösterildiğinde amigdalanın aktive olduğunu göstermek için beyin görüntülemeyi kullanmışlardır. Yapılan görüntüleme işleminde, Amigdala hasarının da korku tepkisini bozduğu göstermiştir.
Davranışsal Tepki
Davranışsal tepki belki de en aşina olunan duyguların gerçek ifadesidir. İnsanlar çevremizdeki insanların duygusal ifadelerini yorumlamak için önemli miktarda zaman harcarlar. Bu ifadeleri doğru bir şekilde anlama kabiliyeti, psikologların duygusal zekâ olarak adlandırdıkları şeye bağlıdır ve bu ifadeler kişinin genel beden dilinde önemli bir rol oynar.
Araştırmalar, birçok ifadenin mutluluğu ifade eden bir gülümseme veya mutluluğu gösteren bir hareket gibi evrensel olduğunu göstermektedir. Sosyokültürel normlar, ayrıca duyguları ifade etme ve yorumlamada da rol oynar. Örneğin Japonya’da, insanlar otorite figürü mevcut olduğunda korku veya iğrenme göstergelerini maskeleme eğilimindedir. Benzer şekilde, ABD gibi Batı kültürlerinin hem yalnız hem de başkalarının huzurunda olumsuz duyguları ifade etme olasılığı daha yüksekken, Japonya gibi doğu kültürlerinin yalnızken bunu yapma olasılığı daha yüksektir.
Duygusal İfadeler Evrensel midir?
Muhtemelen beden dili sinyallerinin ve jestlerinin farklı kültürlerde bazen farklı anlamlara sahip olduğunu duyulmuştur. Ancak “Aynı fikir yüz ifadeleri için de geçerli midir ve başka ülkelerdeki farklı kültürlerdeki insanlar aynı şekilde duyguları ifade ediyor mu?” gibi bir soru akıllara gelmiştir.
Ünlü doğa bilimci Charles Darwin, 1872 yılında yazdığı “İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi” adlı kitabında, insanın duygu ifadelerinin kültürler arasında farklı olduğunu belirtmiştir. Aynı zamanda duyguların hem doğuştan hem de evrensel olduğunu savunmuştur. Araştırmacı ve duygu uzmanı Paul Eckman ise, çoğu zaman temel duyguları iletmek için kullanılan yüz ifadelerinin, kültürler arasında aynı olduğunu göstermiştir. İnsan yüzünün 7.000’den fazla ifade oluşturabildiğini bulmasına rağmen altı temel duygu vardır, diye eklemiştir. Bu duygular mutluluk, sürpriz, üzüntü, öfke, iğrenme, korkudur.
Araştırmacılar, farklı kültürlerden bireylere, bu duyguları ifade eden insanların olduğu fotoğraflar gösterdiler ve dünyanın her yerinden insanlar bu ifadelerin ardındaki temel duyguları belirleyebildiler. Eckman, yalnızca bu temel duyguların doğuştan gelmediğine inanıyor ve beyinde bu duygularla ilgili bağlantı olduğunu savunuyor.
Duygusal İfadede Kültürel Varyasyonlar
Bununla birlikte, duyguları ifade etme biçimlerinde önemli kültürel farklılıklar vardır. Duyguları ifade etme kuralları, yüz ifadelerinin sosyal ve kültürel beklentilere göre yönetme biçimindeki farklılıklardır. Klasik bir deneyde, araştırmacılar ampütasyonlar (iyileşmesi olanaksız bir uzvun kısmen ya da tamamen çıkarılması işlemi) ve ameliyatlar gibi şeylerin korkunç görüntülerini ve videolarını izlerken Japon ve Amerikalı katılımcıları izlediler. Her iki arka plandan gelen insanlar da benzer yüz ifadeleri göstermiş, kanlı görüntülerde tiksinme ve iğrenme sergilemişlerdir.
Katılımcılar, bu sahneleri izlerken odada bir bilim adamı bulunduğunda Japon katılımcılar duygularını gizlemiş ve yüz ifadelerini nötr tutmuştur. Bilim insanının varlığı neden bu izleyicilerin verdiği tepkiyi değiştirdiği konusu irdelendiğinde Japon kültüründe, bir otorite figürünün varlığında olumsuz duyguları ortaya çıkarmak rahatsız edici olarak kabul edildiği bulunmuştur. Japon izleyiciler ifadelerini maskeleyerek kendi kültürlerinin sergileme kurallarına bağlı kalmışlardır.
Duyguları ifade etme ve yorumlama yeteneği günlük yaşamın önemli bir bölümünde rol oynar. Birçok duygu ifadesi doğuştan gelir ve beyinde muhtemelen var olsa da içsel duygular nasıl açığa vurulduğunu etkileyen başka birçok faktör vardır. Bu faktörler arasında; sosyal baskılar, kültürel etkiler ve geçmiş deneyimlerin hepsi duyguların ifadesini şekillendirmeye yardımcı olabilir.
Duygular ve Ruh Halleri
Günlük dilde insanlar genellikle “duygular” ve “ruh halleri” terimlerini birbirlerinin yerine kullanırlar. Ancak psikologlar aslında ikisi arasında ayrım yaparlar ve ikisi arasındaki farkı şöyle tanımlarlar. Bir duygu normalde oldukça kısa ömürlüdür, ancak yoğundur. Duyguların ise kesin ve tanımlanabilir bir nedeni vardır. Örneğin, siyaset konusunda kişi bir arkadaşıyla aynı fikirde olmadığında kısa bir süre için kendini kızgın hissedebilir. Öte yandan, bir ruh hali genellikle bir duygudan daha hafif, ama daha uzun ömürlüdür. Çoğu durumda, bir ruh halinin spesifik nedenini belirlemek zor olabilir. Örneğin, net tanımlanabilir bir neden olmadan birkaç gün boyunca kişi kendini hüzünlü hissedebilir.
Hayatımızdaki tartışmasız rolü ile duygularımız çok çeşitli amaçlara hizmet eder. Duygular, kısa, ısrarcı, güçlü, karmaşık ve hatta hayat değiştirici olabilir. Bizi belirli şekillerde hareket etmemiz için motive edebilir ve sosyal dünyalarımızda anlamlı bir şekilde etkileşime girmemiz için gereken araçları ve kaynakları bize verebilirler.
Alıntıdır.