Dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu ile birlikte genellikle çocuklarda görülen bir rahatsızlık olarak düşünülse de yetişkinleri de aynı oranda etkilemektedir. Ayrıca çocukluk döneminde dikkat eksikliği sorunu yaşayanlarda bazı belirtiler yetişkinlik döneminde de görülmektedir. Öte yandan çocukluk döneminde dikkat eksikliği yaşanmaması, yetişkinlikte yaşanmayacağı anlamına gelmez. Dikkat eksikliği oldukça yaygın bir sorundur ve tedavi edilmezse belirtileri iş ve okul hayatından, ilişkilere kadar kişinin tüm hayatını olumsuz yönde etkileyebilir.
Dikkat Eksikliği Belirtileri
Çocukluk döneminde yaşanan dikkat eksikliği bozukluğunun belirlenmesi genellikle pek kolay değildir. Ailenin, öğretmenin ve çocuğun çevresinde bulunan yetişkinlerin dikkat eksikliği bozukluğu belirtilerinden haberdar olması, çocuğun ilişkilerini ve hareketlerini iyi gözlemlemesi teşhisin konulabilmesi için atılacak ilk adımdır.
Dikkat eksikliği bozukluğunun belirtileri; konsantrasyon eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olarak 3 ana kategoride toplanabilir.
Konsantrasyon eksikliği ya da yapılan işe, anlatılanlara özen göstermeme, çocuk okulun zorlayıcı ortamına girmeden fark edilemeyebilir. Bu durum yetişkinlerde ise iş ve sosyal hayatta kendini belli edebilir.
Konsantre olmakta zorlanma ile ilgili belirtileri şu şekilde sıralayabiliriz;
1) Okulda veya iş yerinde önemli olan detaylara dikkat etmeme, kolay hatalar yapma, yapılan işin dağınık ve dikkatsiz yapılması.
2) Bir işle uğraşırken diğer insanların ilgisini çekmeyen bir ses veya olay nedeniyle yapılan işin bırakılması.
3) Uzun dönemli konsantrasyon gerektiren işlerde yaşanan başarısızlıklar.
4) Konsantrasyon gerektiren ev ödevleri, kağıt işlerini tamamlamakta zorlanma.
5) Sık sık bir oyundan veya işten bir diğerine geçme.
6) Yapılması gereken işleri sürekli ağrıdan alma, geciktirme, erteleme.
7) Randevuları, yapılması gerekenleri sık sık unutma, günlük aktiviteleri zamanında yapamama.
8) Konuşma sırasında karşısındakini dinlemekte zorlanma, konuşmaları akılda tutamama, sosyal durumlarda detaylara ve aktivitelere dikkat etmeme.
Dikkat eksikliği ile birlikte anılan hiperaktivite belirtileri çocuk 7 yaşına gelmeden ortaya çıkar. Hiperaktivite belirtileri ise;
1) Oturduğu yerde duramama, kıpır kıpır olma.
2) Sürekli ayağa kalkıp amaçsızca dolaşma.
3) Sağda solda koşma, eşyalara tırmanma. Bu belirti gençlerde nedensiz huzursuzluk olarak ortaya çıkabilir.
4) Sessiz oynanabilecek oyunlarda bile sessiz kalmakta zorlanma.
5) Her an hareket halinde olma.
6) Genellikle aşırı konuşma olarak sıralanabilir.
Hiperaktivite belirtileri çocuğun yaşına ve gelişim aşamasına göre farklılıklar gösterebilir. Bebeklerde ve okul öncesi çocuklarda sık görülen belirtiler sürekli hareket hali, mobilyaların üzerine atlama, grup aktivitelerine katılmakta ya da bir hikaye dinlemekte zorlanma olarak tanımlanabilir.
Bu belirtiler okul çağına gelen çocuklarda görülen hiperaktivite belirtileri ile benzeşir ancak okul çağında bu davranışlar bir miktar yoğunluğunu kaybeder.
Hiperaktivite belirtileri, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinde genellikle nedensiz huzursuzluğa yol açar ve sessizlik gerektiren ortamlarda bulunmakta zorlanma olarak yaşanabilir. Dikkat eksikliği bozukluğu bulunan yetişkinler, çocuklara oranla çok daha az oranda hiperaktivite sorunu yaşamaktadır.
Dikkat eksikliği bozukluğunun 3. ve son kategorisi olan dürtüsellik ise aşağıdaki şekillerde ortaya çıkabilir.
1) Sabırsızlık.
2) Herhangi bir soru tamamlanmadan önce cevap verme.
3) Sıra beklerken zorlanma.
4) Sosyal ya da iş ortamında sık sık diğerlerinin lafını kesme.
5) Uygunsuz zamanlarda konuşma.
Dürtüsellik çoğunlukla yolda insanlara ya da evde eşyalara çarpma gibi küçük kazalara neden olabilmektedir.
Dikkat Eksikliği Tedavisi
Dikkat eksikliği; derecesine, yaşa ve hiperaktivite ile birlikte görülüp görülmediğine bağlı olarak aşağıdaki tedavi yöntemler ile tedavi edilebilir.
İlaç Tedavisi: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde kullanılan ilaçlar hazırlanan tedavi programına göre değişmektedir. Bazı ilaçlar belirtileri kısa dönemde, bazıları orta, bazıları ise uzun dönemli olarak kontrol altına almak için kullanılmaktadır. Doktorun tedavi programına karar verebilmesi için hastayı bir kaç kez görmesi gerekebilir.
İlaçların bir kısmı 3 yaşından büyük çocuklar için uygunken bazı ilaçlar 6 yaşından büyük çocuklar için kullanılmaktadır. Yapılan çalışmalarda bu ilaçların dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozuklu belirtilerini %80′e varan oranlarda kontrol altına aldığı tespit edilmiştir.
Dikkat eksikliği tedavisinde kullanılan ilaçlar genel olarak ciddi bir yan etkiye yol açmamakla birlikte bazı çocuklarda uyku düzeninin bozulması, iştah ve kilo kaybı, baş ağrısı ve sinirlilik gibi yan etkiler görülebilmektedir.
Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Tedavisi
Çocuklarda kullanılan ilaçlar yetişkinler içinde kullanılabilir. Buna ek olarak, uygun hastalara sakinleştirici ilaçlar reçete edilebilir. Yetişkinlerde dikkat eksikliği tedavisinde kullanılan ilaçların çarpıntı, uykusuzluk, baş dönmesi ve göz kararması gibi bazı yan etkileri olabilmektedir. Psikoterapi, yetişkinlere önerilen bir diğer tedavi seçeneğidir.
Dikkat Eksikliği ve Düzenli Egzersiz
Düzenli egzersiz sadece kilo vermenize ve kaslarınızın gelişmesine değil, aynı zamanda beynin de daha sağlıklı olmasına yardımcı olur.
Egzersiz sırasında dopaminin de dahil olduğu bir dizi kimyasallar salgılayan beyin bu sayede daha net düşünmenizi sağlar. Dopamin seviyesi, dikkat eksikliği bozukluğu yaşayan kişilerde genel olarak düşük olduğu için tedavide kullanılan ilaçlarla dopaminin yükseltilmesi hedeflenir. Kullandığınız ilaç miktarını düşürebilmek, en azından arttırmanıza gerek kalmaması için düzenli egzersiz yaparak dopaminin doğal yollarla artmasını sağlayabilirsiniz.
Düzenli egzersiz yaparak;
Dikkat eksikliği belirtileri arasında yer alan dürtüsellik ve takıntılı davranışları azaltabilirsiniz.
Hafızanın güçlenmesini sağlayarak olayların detaylarını daha kolay hatırlayabilirsiniz.
Plan, organizasyon yeteneklerinizi geliştirebilirsiniz.
Dikkat eksikliği bozukluğu yaşayanlarda sık görülen obezite sorunu ile başa çıkabilirsiniz.
Stes atarak kalp hastalıkları riskini azaltabilirsiniz.
Kemiklerinizi güçlendirebilirsiniz.
Ruh halini yukarı taşıyarak kendinize güveninizi arttırabilirsiniz.
Kan basıncını ve kolesterolü kontrol altında tutabilirsiniz.
Ne Kadar Egzersiz Yapmalıyım?: Sağlık uzmanlarının önerisi haftada toplam 150 dakika orta dereceli egzersiz yapılması. Tabii bu süre hiç spor yapmayanlar ve fazla kilosu bulunanlar için geçerli. Koşu ve bisiklet gibi daha fazla efor gerektiren egzersizler yapıyorsanız haftada toplam 75 dakika egzersiz sizin için yeterli olabilir.
Yaptığınız hareketlerin ya da sporun ne olduğunun pek önemi yok. Önemli olan egzersiz sırasında efor harcamanız, terlemeniz ve egzersiz programına sadık kalmanız. Egzersizin dikkat eksikliği üzerindeki olumlu etkilerini ilk haftadan itibaren görmeye başlayabilirsiniz.
Dikkat Eksikliği Hakkında Yanlış Bilinenler
1) Dikkat eksikliği diye bir şey yoktur, bu sadece kişinin yapması gereken şeylere karşı gösterdiği isteksizliktir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu sık sık isteksizlik ile karıştırılır ancak kişinin ruh hali değil, beyindeki idareyi sağlayan kimyasal maddelerle ilgili bir problemdir.
2) Herkeste bir miktar dikkat eksikliği vardır, eğer kişi yeterince akıllıysa bu sorunun üstesinden gelebilir.
Dikkat eksikliği her zeka düzeyindeki insanı etkileyebilir ve kronik dikkat eksikliği kişinin sadece düşünceleriyle tedavi edebileceği bir durum değildir.
3) Dikkat eksikliği bulunan birinde depresyon, kaygı bozukluğu ya da diğer psikolojik hastalıklar görülmez.
Dikkat eksikliği bulunan bir kişide depresyon, kaygı bozukluğu ve diğer psikolojik hastalıkların görülme ihtimali diğer insanlara göre 6 kat daha fazladır.
Sonuç olarak; dikkat eksikliği hem yetişkinleri hem de çocukları aynı oranda etkileyen bir rahatsızlıktır. Çocukluk döneminde genellikle hiperaktivite ile birlikte görülür. Belirtileri çocukluk döneminde sosyal ilişkileri, ergenlik döneminde sosyal hayatı ve okul başarısını, yetişkinlik döneminde ise iş hayatını ve ilişkileri olumsuz yönde etkileyebilir. Terapi ve ilaçlarla hastalığın belirtileri kontrol altına alınabilmektedir. Ancak kişinin yaşam tarzında yapacağı değişiklikler de belirtilerin azaltılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Çocukluk döneminde dikkat eksikliğinin belirlenmesi yetişkinlere göre daha zor olduğu için çocuklar ebeveynleri tarafından yakından takip edilmelidir.
Dikkat Eksikliği Belirtileri
Çocukluk döneminde yaşanan dikkat eksikliği bozukluğunun belirlenmesi genellikle pek kolay değildir. Ailenin, öğretmenin ve çocuğun çevresinde bulunan yetişkinlerin dikkat eksikliği bozukluğu belirtilerinden haberdar olması, çocuğun ilişkilerini ve hareketlerini iyi gözlemlemesi teşhisin konulabilmesi için atılacak ilk adımdır.
Dikkat eksikliği bozukluğunun belirtileri; konsantrasyon eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olarak 3 ana kategoride toplanabilir.
Konsantrasyon eksikliği ya da yapılan işe, anlatılanlara özen göstermeme, çocuk okulun zorlayıcı ortamına girmeden fark edilemeyebilir. Bu durum yetişkinlerde ise iş ve sosyal hayatta kendini belli edebilir.
Konsantre olmakta zorlanma ile ilgili belirtileri şu şekilde sıralayabiliriz;
1) Okulda veya iş yerinde önemli olan detaylara dikkat etmeme, kolay hatalar yapma, yapılan işin dağınık ve dikkatsiz yapılması.
2) Bir işle uğraşırken diğer insanların ilgisini çekmeyen bir ses veya olay nedeniyle yapılan işin bırakılması.
3) Uzun dönemli konsantrasyon gerektiren işlerde yaşanan başarısızlıklar.
4) Konsantrasyon gerektiren ev ödevleri, kağıt işlerini tamamlamakta zorlanma.
5) Sık sık bir oyundan veya işten bir diğerine geçme.
6) Yapılması gereken işleri sürekli ağrıdan alma, geciktirme, erteleme.
7) Randevuları, yapılması gerekenleri sık sık unutma, günlük aktiviteleri zamanında yapamama.
8) Konuşma sırasında karşısındakini dinlemekte zorlanma, konuşmaları akılda tutamama, sosyal durumlarda detaylara ve aktivitelere dikkat etmeme.
Dikkat eksikliği ile birlikte anılan hiperaktivite belirtileri çocuk 7 yaşına gelmeden ortaya çıkar. Hiperaktivite belirtileri ise;
1) Oturduğu yerde duramama, kıpır kıpır olma.
2) Sürekli ayağa kalkıp amaçsızca dolaşma.
3) Sağda solda koşma, eşyalara tırmanma. Bu belirti gençlerde nedensiz huzursuzluk olarak ortaya çıkabilir.
4) Sessiz oynanabilecek oyunlarda bile sessiz kalmakta zorlanma.
5) Her an hareket halinde olma.
6) Genellikle aşırı konuşma olarak sıralanabilir.
Hiperaktivite belirtileri çocuğun yaşına ve gelişim aşamasına göre farklılıklar gösterebilir. Bebeklerde ve okul öncesi çocuklarda sık görülen belirtiler sürekli hareket hali, mobilyaların üzerine atlama, grup aktivitelerine katılmakta ya da bir hikaye dinlemekte zorlanma olarak tanımlanabilir.
Bu belirtiler okul çağına gelen çocuklarda görülen hiperaktivite belirtileri ile benzeşir ancak okul çağında bu davranışlar bir miktar yoğunluğunu kaybeder.
Hiperaktivite belirtileri, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinde genellikle nedensiz huzursuzluğa yol açar ve sessizlik gerektiren ortamlarda bulunmakta zorlanma olarak yaşanabilir. Dikkat eksikliği bozukluğu bulunan yetişkinler, çocuklara oranla çok daha az oranda hiperaktivite sorunu yaşamaktadır.
Dikkat eksikliği bozukluğunun 3. ve son kategorisi olan dürtüsellik ise aşağıdaki şekillerde ortaya çıkabilir.
1) Sabırsızlık.
2) Herhangi bir soru tamamlanmadan önce cevap verme.
3) Sıra beklerken zorlanma.
4) Sosyal ya da iş ortamında sık sık diğerlerinin lafını kesme.
5) Uygunsuz zamanlarda konuşma.
Dürtüsellik çoğunlukla yolda insanlara ya da evde eşyalara çarpma gibi küçük kazalara neden olabilmektedir.
Dikkat Eksikliği Tedavisi
Dikkat eksikliği; derecesine, yaşa ve hiperaktivite ile birlikte görülüp görülmediğine bağlı olarak aşağıdaki tedavi yöntemler ile tedavi edilebilir.
İlaç Tedavisi: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde kullanılan ilaçlar hazırlanan tedavi programına göre değişmektedir. Bazı ilaçlar belirtileri kısa dönemde, bazıları orta, bazıları ise uzun dönemli olarak kontrol altına almak için kullanılmaktadır. Doktorun tedavi programına karar verebilmesi için hastayı bir kaç kez görmesi gerekebilir.
İlaçların bir kısmı 3 yaşından büyük çocuklar için uygunken bazı ilaçlar 6 yaşından büyük çocuklar için kullanılmaktadır. Yapılan çalışmalarda bu ilaçların dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozuklu belirtilerini %80′e varan oranlarda kontrol altına aldığı tespit edilmiştir.
Dikkat eksikliği tedavisinde kullanılan ilaçlar genel olarak ciddi bir yan etkiye yol açmamakla birlikte bazı çocuklarda uyku düzeninin bozulması, iştah ve kilo kaybı, baş ağrısı ve sinirlilik gibi yan etkiler görülebilmektedir.
Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Tedavisi
Çocuklarda kullanılan ilaçlar yetişkinler içinde kullanılabilir. Buna ek olarak, uygun hastalara sakinleştirici ilaçlar reçete edilebilir. Yetişkinlerde dikkat eksikliği tedavisinde kullanılan ilaçların çarpıntı, uykusuzluk, baş dönmesi ve göz kararması gibi bazı yan etkileri olabilmektedir. Psikoterapi, yetişkinlere önerilen bir diğer tedavi seçeneğidir.
Dikkat Eksikliği ve Düzenli Egzersiz
Düzenli egzersiz sadece kilo vermenize ve kaslarınızın gelişmesine değil, aynı zamanda beynin de daha sağlıklı olmasına yardımcı olur.
Egzersiz sırasında dopaminin de dahil olduğu bir dizi kimyasallar salgılayan beyin bu sayede daha net düşünmenizi sağlar. Dopamin seviyesi, dikkat eksikliği bozukluğu yaşayan kişilerde genel olarak düşük olduğu için tedavide kullanılan ilaçlarla dopaminin yükseltilmesi hedeflenir. Kullandığınız ilaç miktarını düşürebilmek, en azından arttırmanıza gerek kalmaması için düzenli egzersiz yaparak dopaminin doğal yollarla artmasını sağlayabilirsiniz.
Düzenli egzersiz yaparak;
Dikkat eksikliği belirtileri arasında yer alan dürtüsellik ve takıntılı davranışları azaltabilirsiniz.
Hafızanın güçlenmesini sağlayarak olayların detaylarını daha kolay hatırlayabilirsiniz.
Plan, organizasyon yeteneklerinizi geliştirebilirsiniz.
Dikkat eksikliği bozukluğu yaşayanlarda sık görülen obezite sorunu ile başa çıkabilirsiniz.
Stes atarak kalp hastalıkları riskini azaltabilirsiniz.
Kemiklerinizi güçlendirebilirsiniz.
Ruh halini yukarı taşıyarak kendinize güveninizi arttırabilirsiniz.
Kan basıncını ve kolesterolü kontrol altında tutabilirsiniz.
Ne Kadar Egzersiz Yapmalıyım?: Sağlık uzmanlarının önerisi haftada toplam 150 dakika orta dereceli egzersiz yapılması. Tabii bu süre hiç spor yapmayanlar ve fazla kilosu bulunanlar için geçerli. Koşu ve bisiklet gibi daha fazla efor gerektiren egzersizler yapıyorsanız haftada toplam 75 dakika egzersiz sizin için yeterli olabilir.
Yaptığınız hareketlerin ya da sporun ne olduğunun pek önemi yok. Önemli olan egzersiz sırasında efor harcamanız, terlemeniz ve egzersiz programına sadık kalmanız. Egzersizin dikkat eksikliği üzerindeki olumlu etkilerini ilk haftadan itibaren görmeye başlayabilirsiniz.
Dikkat Eksikliği Hakkında Yanlış Bilinenler
1) Dikkat eksikliği diye bir şey yoktur, bu sadece kişinin yapması gereken şeylere karşı gösterdiği isteksizliktir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu sık sık isteksizlik ile karıştırılır ancak kişinin ruh hali değil, beyindeki idareyi sağlayan kimyasal maddelerle ilgili bir problemdir.
2) Herkeste bir miktar dikkat eksikliği vardır, eğer kişi yeterince akıllıysa bu sorunun üstesinden gelebilir.
Dikkat eksikliği her zeka düzeyindeki insanı etkileyebilir ve kronik dikkat eksikliği kişinin sadece düşünceleriyle tedavi edebileceği bir durum değildir.
3) Dikkat eksikliği bulunan birinde depresyon, kaygı bozukluğu ya da diğer psikolojik hastalıklar görülmez.
Dikkat eksikliği bulunan bir kişide depresyon, kaygı bozukluğu ve diğer psikolojik hastalıkların görülme ihtimali diğer insanlara göre 6 kat daha fazladır.
Sonuç olarak; dikkat eksikliği hem yetişkinleri hem de çocukları aynı oranda etkileyen bir rahatsızlıktır. Çocukluk döneminde genellikle hiperaktivite ile birlikte görülür. Belirtileri çocukluk döneminde sosyal ilişkileri, ergenlik döneminde sosyal hayatı ve okul başarısını, yetişkinlik döneminde ise iş hayatını ve ilişkileri olumsuz yönde etkileyebilir. Terapi ve ilaçlarla hastalığın belirtileri kontrol altına alınabilmektedir. Ancak kişinin yaşam tarzında yapacağı değişiklikler de belirtilerin azaltılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Çocukluk döneminde dikkat eksikliğinin belirlenmesi yetişkinlere göre daha zor olduğu için çocuklar ebeveynleri tarafından yakından takip edilmelidir.