1. Botanik Özellikleri
Son yıllarda insan sağlığı açısından çok önemli olduğu anlaşılan bir sebzedir. Bu sebzenin botanik özellikleri aşağıda verilmiştir.

1.1. Önemi
Çin lahanası, Cruciferae familyasının Brassica oleracea türüne aittir. Bilimsel adı; Brassica campestris subsp. Pekinensis’ dir.
Çin lahanası doğu Asya ülkelerinde özellikle Çin, Japonya, Kore ve Tayvan‟da geniş alanlarda yetiştirilen ve severek tüketilen, serin iklim koşullarına çok iyi adapte olmuş bir sebzedir.
Çin lahanası lahanagiller familyasının bir üyesi olup anavatanının Doğu Asya olduğu bilinmektedir. Çin lahanasının yaprakları baş lahanada olduğu gibi sebze olarak tüketilir. Ülkemizde de Çin lahanasının yaprakları salata ve turşu olarak değerlendirilir. Doğu Asya ülkelerinde Çin lahanası salata olarak değerlendirildiği gibi yaprakları fermantasyona tabi tutularak bütün yıl boyunca sebze olarak tüketilebilmektedir. Kalsiyum, demir, protein, A ve C vitamini bakımından çok zengin olan bu sebze son yıllarda diyet sebzesi olarak da değerlendirilmektedir. Özellikle vitamin A bakımından diğer lahana grubu sebzelerine göre daha zengin bir sebze olarak bilinmektedir.

1.2. Morfolojik Özellikleri
Çin lahanasının yapısal özellikleri aĢağıdaki gibidir.

1.2.1. Kök
Çin lahanasının kök sistemi oldukça yüzeyseldir. Sebze olarak hasat olgunluğuna gelmiş Çin lahanasında, kök sisteminin % 90‟ı 40 cm çapında ve 15-35 cm derinlikte bir alana yayılmıştır. Kazık kök küçük ve zayıftır.

1.2.2. Gövde
Vegetatif gelişme döneminde gövde dallanmamıştır. Gövdenin uzunluğu 20 cm‟ye kadar uzayabilir. Çapı ise 4 ile 7 cm civarındadır. Gövdenin boyuna bağlı olarak yaprak sayısı ve sıklığı değişmektedir.

1.2.3. Yaprak
Çin lahanasında farklı tipte yapraklar görülebilir. Kotiledon yapraklar kalp Ģeklindedir. Kotiledon yapraklardan sonra boyu eninden daha uzun iki adet yaprak oluşur. Bu yapraklar bir iki hafta sonra yaşlanır ve düşer. Sebze olarak değerlendirilen yapraklar vegetatif gövde üzerinde dizilmiştir. Bu yapraklar lahana gibi sıkı baş oluşturabildiği gibi bazı çeşitlerde açık baş oluşturur. Baş oluşturmayan yapraklar gövde üzerinde spiral olarak yer alır. Genelde yapraklar hafif kıvırcık şekildedir. Yaprak renkleri dıştan içe doğru açılır. Dış yapraklar yeşil, içte kalan yapraklar ise açık sarı veya beyaz renklidir.

1.2.4. Çiçek
Vegatatif gövde üzerinde yaprak koltuklarında 1-1.5 m uzunluğunda çiçek sapları çıkar. Çiçeklerin şekli ve rengi lahanalarda olduğu gibidir.

1.2.5. Tohum
Çin lahanasının meyveleri bakla şeklindedir. Bu baklalara sliqua adı verilir. Baklalar 3-5 mm kalınlığında ve 7-8 cm uzunluğundadır. İklim koşullarına ve yetiĢştirme tekniğine bağlı olarak sliqua tipi meyve içinde 10-25 adet tohum bulunur. Baklalar çiçek açıldıktan 4 hafta sonra maksimum uzunluğa ulaşır. Meyveler olgunlaşıp kuruduktan sonra hasat edilerek harmanlanır. Tohumlar oval Ģekilli, yaklaşık 1-2 mm çapında, olgunlaşmanın başlangıcında açık kahverengi, daha sonra kırmızımtırak kahverengi renk alır. Bir gramda ortalama olarak 200-250 tohum bulunur. Tohumlar uygun koşullarda saklandığında canlılıklarını 3-4 yıl muhafaza eder. Uygun koşullarda 3-4 günde çimlenir.

1.3. Döllenme Biyolojisi
Döllenme biyolojisi lahanalarda olduğu gibidir. Döllenme sonucu meyve ve tohumlar oluşur.

1.4. Çeşitleri
Aşağıdaki resimlerde Çin lahanasının birkaç çeşidi görülmektedir.




2. Ekolojik İstekleri
Her bitkinin yetişme koşulları farklıdır. Çin lahanasının yetiştirilebilmesi için önce uygun hava şartlarının olması gerekir.

2.1. İklim İstekleri
Çin lahanası serin iklim koşullarında çok iyi gelişir. Tohumların çimlenmesi için sıcaklığın 20 0C civarında olması istenir. Baş oluşturmayan ve dağınık yapraklı rozet gövde oluşturan çeşitler ortalama 22 0C, baş oluşturan çeşitler ise 16-20 0C sıcaklıklarda daha iyi gelişmektedir. Gece gündüz sıcaklıkları arasındaki farkın büyüklüğü baş oluşumunu olumlu olarak etkiler. Baş oluşturmaya yatkın ve erkenci varyeteler 25 0C‟nin üzerinde de baş bağlayabilir.
Yüksek sıcaklıklar yaprak büyüklüğünün azalmasına, daralmasına, baş oluşumunun gecikmesine neden olur. 25 0C‟den daha yüksek sıcaklıklar yapraklardaki kalsiyumun azalmasına, bitkinin yeterli miktarda fotosentez yapmaması sonucu hastalıkların gelişmesine ve zayıf baş oluşumuna neden olmaktadır.
Yüksek ışık yoğunluğu baş oluşumunu ve geniş yaprakların gelişmesini teşvik eder. Ancak düşük ışık yoğunluğu dar yaprakların büyümesini kuvvetlendirir. Işık yoğunluğunun azalması baş verimini azaltır. Gün uzunluğu baş oluşumunu etkilemez ancak yaprakların ağırlığını ve büyüme oranını azaltır.

2.2. Toprak İstekleri
Çin lahanası organik maddece zengin tınlı kumlu toraklarda çok iyi gelişir. Kısa sürede hasat olgunluğuna geldiği için besin maddelerince zengin topraklarda daha iyi sonuç verir. pH‟ın 4.5-7.0 arası olması uygundur.

3. Yetişitirilmesi
Çin lahanasının yetiştirilme şartları ve bu şartların nasıl oluşturulacağı aşağıda anlatılmıştır.

3.1. Yetiştirme şekli
İklim koşullarına bağlı olarak Çin lahanasında sonbahar mevsimi yetiştiriciliği daha çok yaygındır. Sulanabilen alanlarda hububat hasadından sonra ikinci ürün olarak Çin lahanası yetiştiriciliği başarılı olarak yapılır. Çin lahanası yetiştiriciliğinde bitkilerin tarlada kalma süresini kısaltmak ve bakım işlerini kolaylaştırmak için önce fide yetiştirilir. Doğrudan tohum ekimi suretiyle üretim uygulanmaz.
Çin lahanası yetiştiriciliğinde fide kalitesi çok önemlidir. Çin lahanası fideleri topraklı ve topraksız olarak yetiştirilir. Topraksız fide yetiştiriciliği tavalarda yapılır. Tohumların ekileceği tavalar düzgün bir şekilde hazırlanır. Tohumlar 6-8 cm sıra arası ve 2-3 cm sıra üzeri mesafelerle 0.5-1 cm derinliğe ekilir ve daha sonra hastalık ve zararlılardan tamamen temizlenmiş kapak harcı ile örtülür. Tohum ekiminden sonra tavalar süzgeçli kovalar ile
sulanır. Tavalarda sulama ve bakım iĢlemleri düzenli olarak yapılırsa 3-4 gün sonra tohumlar çimlenerek toprak yüzeyine çıkar.
Tavalarda gelişen fideler 2-3 gerçek yapraklı döneme ulaştıklarında 6x6 cm mesafeler olacak şekilde seyreltilmelidir. Seyreltme sırasında fide yetiştirme tavalarında en iyi gelişen fideler bırakılır, diğer fideler makas veya keskin bir bıçak ile toprak seviyesinden kesilir. İstenmeyen fideler kesinlikle sökülmemelidir. Çünkü söküm sırasında kuvvetli gelişen ve tavalarda bırakılan fidelerin kökleri zarar görür. Seyreltmeden sonra kalan fidelerin sarsıntı geçirmemesi için hemen su verilmelidir. Tavalarda bırakılan fideler esas yetiştirme yerlerine dikilinceye kadar kültürel işlemleri düzenli olarak yapılmalıdır.
Topraklı fide yetiştirme farklı şekillerde, naylon torbalarda veya fide yetiştirme viyollerinde yapılır. Organik maddece zengin, hastalık ve zararlılardan temiz harç materyali naylon torbalara veya fide yetiştirme viyollerine düzgün bir şekilde doldurulur ve sulanır. Bir gün sonra 0.5-1 cm derinliğinde açılan deliklere 2-3 tohum bırakılır. Tohum ekiminden sonra üstleri örtülür ve sulanır. Fideler 2-3 gerçek yapraklı döneme ulaştıklarında sağlıklı ve kuvvetli gelişen bir fide bırakılır. Diğer fideler bir makas veya keskin bir bıçak ile toprak seviyesinden kesilir. Seyreltmeden hemen sonra kalan fidelere su verilmelidir. Fideler esas yetiştirilme yerlerine dikilinceye kadar kültürel işlemler düzenli olarak yapılır.
Sökümden önce fideler dikkatli bir şekilde sulanır. Hem tavalarda hem de naylon torba ve fide yetiştirme viyollerinde dikim büyüklüğüne ulaşmış 5-6 gerçek yapraklı fideler topraklı olarak esas yetiştirme yerlerine dikilir.
Fide yetiştirme tavalarındaki fideler bel ile mümkün ölçüde topraklı olarak, naylon torba ve fide yetiştirme viyollerindeki fideler de dikkatli bir şekilde yine topraklı olarak çıkarılır.
Yetiştirme yerleri dikimden önce sulanır. Dikim tavına geldiği zaman tahtalara veya karıkların boyun noktasına fidelerin büyüme ucu, su seviyesinden yukarıda kalacak şekilde çepinle açılan çukurlara dikilir. Dikim bulutlu günlerde veya öğleden sonra yapılmalı ve dikimden sonra hemen su verilmelidir.

3.2. Yetiştirme Ortamı Hazırlığı
Çin lahanası fidelerinin dikileceği toprak yabancı otlardan temizlenmiş olmalıdır. Fidelerin dikiminden önce toprak derin bir şekilde işlenir. Kesekli ise kültivatörler ile inceltilir. Bu dönemde temel gübreleme de yapılır. Daha sonra 50-60 cm sıra arası olacak şekilde karıklar açılır. Kurak bölgede dikim karıklara yapılır. Yağışlı ve yağmurlama sulama yapılacak bölgelerde ise fideler tahtalara dikilmelidir.

4. Bakım İşleri
Vegetasyon süresi kısa olan Çin lahanasının bakım işlemleri aşağıda verilmiştir.

4.1. Sulama
Çin lahanası dikimden sonra ve baş bağlama döneminde bol su ister. Toprak nemindeki sık değişimler bitkide anormal gelişimlere neden olur. Sulamalar sık sık yapılmalı ve bitkinin ihtiyacı olan su düzenli olarak verilmelidir.

4.2. Çapalama
Çin lahanası yetiştiriciliğinde vegetasyon süresi kısa olduğu için bir veya iki kez çapa yapılır. Dikimden 10 gün sonra birinci çapa, dikimden 20-30 gün sonra da ikinci çapa yapılır. Bu çapalama işlemleri ile verilen gübrelerin toprağa karışması, toprağın havalanması, yabancı otların temizlenmesi ve bitkilerin boğazlarının doldurulması sağlanır.

4.3. Gübreleme
Çin lahanası topraktaki organik madde miktarının yüksek olmasından hoşlanır. Bu nedenle iyi yanmış ahır gübresi sonbaharda dekara 3-4 ton verilmelidir. İlkbaharda gerekirse tekrar dekara 1-3 ton ahır gübresi atılabilir.
Dikimden önce dekara 6 kg azot (N), 9 kg fosfor (P2O5) ve 6 kg potasyum (K2O) toprak altına temel gübre olarak verilir. Dikimden 20 gün sonra ise bant şeklinde ve son çapadan önce dekara 3:1:2 kg azot (N), fosfor (P2O5) ve potasyum (K2O) Ģeklinde ikinci bir gübreleme daha uygulanır.

4.4. Zirai Mücadele
Çin lahanasında problem olan çeşitli hastalık ve zararlılara karşı mücadelenin ihmal edilmemesi gerekir. Aksi takdirde büyük ekonomik kayıplara uğranılması kaçınılmazdır. Çin lahanalarında mantari, viral, bakteriyel ve fizyolojik hastalıklarla birçok zararlıların etkileri görülebilir. Bunlarla kültürel ve ilaçlı mücadele yapılması gereklidir.
•Hastalıklar
◦Yumuşak kök çürüklüğü
◦Mildiyö
◦Beyaz çürüklük hastalığı

•Zararlılar
◦Yaprak bitleri

5. Hasat ve Muhafazası
Çin lahanasının hasat zamanı ve hasattan sonraki muhafaza şekli aşağıda anlatılmıştır.

5.1. Hasat
Çeşit özelliğine bağlı olarak hasat olgunluğuna gelmiş bitkilerin hasadı, yapraklarına zarar vermeden başların toprak seviyesinden kesilmesi sureti ile yapılır.
Bir dekar alanda ortalama 4000-5000 Çin lahanası bitkisi bulunur. Ancak bu bitkilerin 2500-3000 tanesi pazarlanabilir durumda gelişmekte ve pazar olgunluğuna gelmektedir.

5.2. Ambalajlama
Ambalajlar taşıma sırasında Çin lahanalarının korunmasını sağlayacak, insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde ahşap, mukavva, plastik vb. malzemelerden yapılmış olmalıdır. Ambalaj olarak kullanılacak malzeme; yeni, temiz, ürünün haricî ve dâhilî zarar görmesini önleyecek kalitede olmalıdır. Dolu ambalajlar ürünü tam olarak muhafaza edecek şekilde tasarlanmalıdır.
Ambalajların yapımında kullanılan her çeşit malzeme ile içlerine konulacak kâğıt ve benzeri madde insan sağlığına zararsız, yeni, temiz, kuru ve kokusuz olmalıdır.
Ambalajlamada kullanılan kâğıt, pul gibi malzemelerin baskısı, etiketlenmesi zehirli ve insan sağlığına zararlı olmayan mürekkeple ve tutkalla yapılmalıdır. Basılı kâğıt kullanıldığında yazılı yüzün dışa gelmesine ve ürüne değmemesine dikkat edilmelidir. Etiket uygulaması yapılmışsa etiket çıkarıldığında meyve yüzeyinde iz, leke ve kabuk zararı oluşturmamalıdır.
Ambalajlar her türlü yabancı maddeden arındırılmış olmalı, nem ve koku çeken malzemeden yapılmamalıdır.
Her ambalaj veya partide görünen Çin lahanaları o ambalaj veya partideki bütün ürünü temsil etmelidir.
Ambalajın görünen kısmındaki durum, tüm ambalaj için geçerli olmalıdır.

5.3. Muhafaza
Çin lahanası başları 1oC‟de % 90-95 nisbi nemde 4-6 hafta süre ile muhafaza edilir.
Kuru depolama koşullarında yapraklar hızla solar. Bu nedenle nisbi nem oranı yapraklar tazeliğini koruyacak kadar yüksek tutulmalıdır. Arzu edilen depolama koşullarında kurumanın önlenmesi için plastik torbalar ile kasa ya da paletlerin üstleri örtülmelidir.
Hasat edilen Çin lahanalarının tarladan depoya getirilmesinde dikkatli davranılmalıdır. Sararmamış, çürümemiş ya da mekanik olarak zarar görmemiş sıkı başlı olanlar depolanmalıdır. Depolanmadan önce başlar üzerindeki gevşek yapraklar koparılmalıdır. Gevşek yapraklar başlar arasındaki hava sirkülasyonunu önler. Depodan çıkarıldıktan sonra tekrar gevşek ve zarar görmüş yapraklar koparılır.
Kontrollü atmosferlerde depolamada O2 konsantrasyonunun düĢük CO2 konsantrasyonunun normalden yüksek olması durumunda içsel dokularda renk ağarması şeklinde zararlar ortaya çıkar.
Kontrollü atmosferlerde depolamanın normal şartlara göre en belirgin faydalı etkisi doğal rengin korunması ve ağırlık kaybının en az olmasıdır.