Resim Hakkında Bilgiler:Ahlat kümbetleri şekil olarak Orta Asya Türk Çadırını andırmaktadır. Böylece kümbetleri Türklerin hayatında önemli bir yer tutan çadır sanatının mimariye aktarılmış şekli olarak görmek mümkündür. Böylece İslam sanatına kümbet mimarisini sokan Türklerdir. İslam öncesinde Türklerde bu sanat “Kurgan” şeklinde gelişmişti.
Kümbet mimarisi XI. asırdan itibaren yani Selçuklular döneminde başlar. Bu tip mezar abidelerine Horasan’dan Anadolu’ya kadar Türklerin yayılma yolları üzerinde rastlamak mümkündür.
Ahlat kümbetleri genel olarak iki katlıdır. Alt kat tonozla örtülmüş mezar odası, üst kat dua ve ibadet odası olarak düzenlenmiştir. Silindirik ve çokgen planlı gövdenin üzeri konik veya piramidal külah ile örtülmüştür.
Ahlat kümbetleri ,Selçuklu ,İlhanlı, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devirlerini kapsar.Ahlat kümbetleri üzerinde A. Ş. Beygu, O. Cezmi Tuncer, İbrahim Kafesoğlu, Yılmaz Önge, Nermin Tabak ve Oktay Aslanapa gibi bilim adamlarımız çalışmalar yapmışlardır.
1-Erzen Hatun Kümbeti
Ahlat kümbetlerinin en süslüsüdür. Üzerindeki yazıta göre Karakoyunlu Emir Ali,kızı Erzen
Hatun için 1396-1397’de yaptırmıştır. Kümbet iki katlı olup alttakabirler, üstte ise türbedarların beklemesine ve duaya mahsus yer bulunmaktadır. Çapraz tonozla örtülü kare planlı mezar odası üstünde, dıştan onikigen içten dairesel planlı gövde yükselir. Ahlat kümbetlerinde bu kadar çok zengin motifin bir arada bulunduğu başka bir eser yoktur.
2-Keşiş Kümbeti
Ahlat’ın İkikubbe Mahallesinde Çifte Kümbet’in yüz metre kadar güneyinde yer almaktadır. Halk arasında “Keşiş” yada “Tek Kümbet” diye anılır. Ahlat’ın en yalın yapıtıdır. Kitabesi olmadığı için, kimin için ve ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Ancak üslup ve malzemeye göre XIII. ve XIV. yy. arasına tarihlenmektedir. Bu da eserin Karakoyunlular dönemine ait olduğnu göstermektedir. Kare planlı mezar odasının üstünde on iki yüzlü gövde yükselir.
3-Hasan Padişah Kümbeti
Taht-ı Süleyman mahallesinde bulunan bu kümbet , Ulu Kümbet’ten sonra Ahlat’ın en önemli ve en büyük kümbetidir. Hasan Padişah Kümbeti adıyla anılan 1275 tarihli bu kümbet kitabesine göre, Büyük Emir Hüsameddin Hasan Aka b. Mahmud adına Ulu Kümbet’in sadeleştirilmiş bir benzeri olarak yapılmıştır.
4-Emir Bayındır Kümbeti
İkikubbe Mahallesi’nin batısında Meydanlık Mezarlığı’nın ucundadır. Sanat tarihi açısından Ahlat kümbetleri içerisinde en ilginçlerindendir. Kümbetin tarzı, mimarisinin zarif bir üslup arz etmesi, Ahlatlı mimarların XV. asırda şaheserler ortaya koyduğunu gösterir.Kümbeti üstten çevreleyen kitabede eserin 1481’de ölen Melik Bayındır için yapıldığı yazılı olup onun yaşamı anlatılmakta, nitelikleri belirtilmektedir. Akkoyunlular dönemine ait bir yapıdır.
5- Hüseyin Timur-Esen Tekin Kümbeti
İkikubbe mahallesine adını veren iki kümbetten eski Ahlat’a yakın olanıdır. Çifte Kümbetin küçük olanıdır. Bu kümbetin kitabesinden anlaşıldığına göre 1279’da ölen Bugatay Aka’nın oğlu Hüseyin Timur ile 1280’de ölen Hüseyin Aka’nın kızı Esen Tekin Hatun için yaptırılmıştır.
6-Bugatay Aka-Şirin Hatun Kümbeti
Çifte kümbetlerden doğudaki ve büyük olanıdır. Pencerelerin ve taç kapının üstünde dört yazıt yer almaktadır. Bu yazıtlara göre kümbet 1281 yılında ölen Bugatay Aka ve Şirin Hatun için yapılmıştır.
Kümbette gövdenin etrafını çeviren kemer silmeler üstte küçük bir daire çizerek dikdörtgen silmelere bağlanıyor. Zengi’lerden gelen bu süsleme onların etkisinin hala devam ettiğini göstermektedir. Kümbet içten kubbe, dıştan konik külahla örtülmüştür.
7-Şeyh Necmeddin Türbesi
Ergezen Mahallesindeki mezarlığın içinde yer alan bu kümbet kitabesindeki 1222 tarihiyle Ahlat’ın günümüze kadar gelebilen en eski yapıtıdır.
Ahlat kümbetleri içinde değişik planda oluşu ile dikkati çeken bu yapıt kümbet mimarisine uygun olarak yapılmış fakat tamamı kare planlı oluşu ile de diğerlerinden ayrılmıştır.
Kemer boşluğu rozet motifleriyle süslenmiş olan yapı 1968 yılında büyük bir onarım geçirmiştir.
8-Emir Ali Türbesi
İkikubbe Mahallesinin doğusunda , Harabeşehir yolu üzerinde yer alır. Tek katlı olan türbenin ana mekanı kare planlı olup bunun hemen doğusunda bir kapı ile avluya girilir. Türbe cephesinde yer alan kemer üzerinde mermerden, kırık bir tarihi yazıtı vardır. A. Ş. Beygu hocamız kitabenin kırık olmasından dolayı sadece “Ali” ismini okuyabilmiştir.
Yapının genel karakteri ile kümbet XIV. yy.a tarihlendirilmektedir.İç mekan kubbe ile, dıştan piramidal çatı ile örtülüdür.
9-Dede Maksut Türbesi
İkikubbe Mahallesinde Emir Ali Türbesi’nin karşısında bulunan türbe Ahlat’taki eyvan tipi türbelere en güzel örnektir. “Şeyh Ahmed” isimli bir kimsenin 1538-1539 tarihli vakfiyesinde Dede Maksut’un ismi şehit olarak geçmektedir. Dolayısıyla türbe XVI. yy.’da yapılmıştır.
Kare planlı mekanı, içten beşik tonoz, dıştan düz bir çatı örter ve güneyde bir pencere ile aydınlanır.
10-Anonim Kümbet (I)
İkikubbe Mahallesinde Hasan Padişah Kümbeti’nin kuzeyindedir. Çok yıkık bir durumda olan kümbet 1967’de yeniden yapılmıştır. Kare planlı olup içten bir kubbe, dıştan piramit biçimi külahla örtülüdür. XIV. yy.da yapıldığı sanılmaktadır.
11-Anonim Kümbet (II)
İkikubbe Mahallesinde bulunan bu kümbet “Şirin Hatun” asıyla tanınır. Genel görüş itibariyle XV. yy.da yapıldığı sanılan kümbet kare planlı olup içten kubbe, dıştan piramit biçimi çatıyla örtülüdür. Güneyden iki, batıdan bir pencere ile aydınlanır ve kitabesi yoktur.
12-Usta-Şagirt Kümbeti (Ulu Kümbet)
Ahlat’a girerken yolun sağında, Meydanlık Kabristanı’nın güneyinde uzanan tarlalar ortasında, Van Gölü’ne oldukça yakın bir yerdedir.
Türk sanat ve zevkinin göstergesi olan bu kümbet Ahlat’takilerin en büyüğü olduğu için haklı olarak A. Gabriel tarafından “Ulu Kümbet” olarak adlandırılmıştır. Kitabesi olmadığından yapılış tarihi ve kime ait olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Ancak bu kümbetin yanında önceleri bir kümbet daha olup bu kümbet XIX. yy. sonlarında yıkılmıştır. Adı geçen kümbetin “Şadi Aka” ya ait olduğu ve 1273 tarihini taşıdığı tespit edilmiştir. Böylece kümbet XIII. yy.a tarihlenmiştir.
Köşeleri düzlenmiş kare bir kaide üzerinde,çapı yedi metreye yaklaşan silindirik gövde yükselerek mukarnas kornişlere oturan sivri konik bir külahla nihayetlenmektedir. Doğuya açılan kapıdan başka diğer yönlere açılan üç penceresi mevcuttur.
13-Alimoğlu Hurşit Kümbeti
Taht-ı Süleyman Mahallesinde, Hasan Padişah Kümbeti’nin batısında bahçeler içinde yer alır. Kitabesi olmayan bu kümbet muhtemelen XIII. asrın son çeyreğinde inşa edilmiştir.
Diğer kümbetler gibi bu kümbette iki katlı olup altta kare, üstte silindirik gövdeye sahiptir. Onikigen planı üst katın kuzeyinde giriş kapısı, doğu, batı ve güneye açılan birer penceresi bulunmaktadır.
14-Mirza Bey Kümbeti
İkikubbe Mahallesinde ana yolun kenarındaki bu kümbet 1967’de hemen hemen bütünüyle onarılmıştır. Tek katlı kümbetin alt kısmı, toprak seviyesinden oldukça aşağıdadır. Kare planlı kümbet içten kubbe, dıştan piramidal külahla örtülüdür.
15-Abdurrahman Gazi Türbesi
Hz. Ömer Döneminde 641 yılında İyaz Bin Ganem Komutasındaki bir İslam Ordusu ile Doğu Anadolu ya sefere çıkan Peygamberin sancaktarı Muaz Bini Cebil ‘in oğlu, Abdurrahman Gazinin,Ahlat’ın ele geçirilmesi esnasında şehit düşmüş ve şehit düştüğü yerde yaptırılan Abdurrahman Gazi türbesi (Kümbet) 1974 yılında Ahlat Taş Ustası Tahsin KALENDER tarafından yeniden tarzına uygun olarak restore edilmiştir.