BİR ALIŞKANLIĞI DEĞİŞTİRMENİN ANATOMİSİ

Kötü alışkanlıklarınızdan kurtulmak adına kim bilir ne yollar denediniz? Kendinize ne telkinlerde bulundunuz, ne hedefler koydunuz? Hayatınızı değiştirmek istiyor ve nasıl yapacağınızı bilmiyorsanız, ilk önce alışkanlıklarınızın farkına varın. Sahip olduğunuz alışkanlıklarınız neler? Çok uyumak… gibi. Peki ya sahip olmak istedikleriniz? Spora başlamak... gibi. Bir de vazgeçemedikleriniz var; düzensiz beslenmek... gibi.

Alışkanlıklara geniş açıdan bakmak
Son zamanlarda okuduğum, Charles Duhingg tarafından yazılmış olan “Alışkanlıkların Gücü” (Power of Habits) kitabı, alışkanlıklarınızın nasıl oluştuğunu, işleyişini ve değişim mekanizmalarını anlatıyor. Alışkanlıklarla ilgili merak ettiğiniz tüm soruları çarpıcı örneklerle açıklıyor. Kitap; Boyner Yayınları’ndan çıkmış ve Handan Balkara Çevikus tarafından Türkçe’ye çevrilmiş. Kitapta inanılmaz örnekler, bilimsel makaleler yer alıyor ve sayfalar okurken akıp gidiyor.İstatistiki araştırmaların, bilimsel analizlerin dozu o kadar güzel ayarlanmış ki beni hiç rahatsız etmedi, aksine acaba şimdi hangi örneği verecek diye merakla bekledim.
Bireysel, kurumsal ve toplumsal
Kitap, üç bölümden oluşuyor. Birinci bölümde bireysel alışkanlıkların nasıl doğduğuna odaklanıyor. İkinci bölümde başarılı şirket ve organizasyonların alışkanlıklarını inceliyor. Üçüncü bölümde ise toplumsal alışkanlıkları ele alıyor. Bu üç bölümde alışkanlıkların nasıl işlediğini anlarsak, onları değiştirebiliriz. Peki, alışkanlık neydi? Willam James 1892’de alışkanlıkla ilgili şöyle söylemiş : “Günbegün yaptığımız seçimlerin çoğu uzun uzun verilmiş kararların sonuçlarıymış gibi görülebilir ama aslında değildir. Onlar alışkanlıklardır.”
Alışkanlık aşama aşama gelişiyor
Kitapta, alışkanlıkların oluşumu üç aşamada anlatılıyor. Yazara göre; alışkanlıklarımız bir işaretle başlıyor. Beynimiz o işareti algıladıktan sonra uygulamaya koyuyor. İşaret algılanınca, beynin o konudaki rutini devreye giriyor. Rutinin sonucunda ödüle ulaşıyor. Ödül kişiye tatmin sağlıyor ve davranışın tekrar tekrar yapılmasını doğuruyor. Zaman içinde işaret ve ödül iç içe geçiyor. İşaret oluşunca, kişi ödül için büyük istek duyuyor. Örneğin sigara tiryakiliğini ele alalım. Sigara paketi bir işaret, sigaranın verdiği nikotin sarhoşluğu ödül, sigarayı yakmak bir rutin.
Değişim mekanizmasını çalıştırın
Kitapta alışkanlıklarınızın oluşumu anlatıldıktan sonra, alışkanlıklarınızın değişim mekanizması anlatılıyor. Kitaba göre; yeni alışkanlık yaratmak için, alışkanlıklarınızın işaret ve ödül kısmına dokunmadan rutini değiştirmeniz gerekiyor. Sigara örneğini ele alacak olursak; sigara paketini gördüğünüz zaman beyniniz nikotin sarhoşluğunu beklemeye başlıyor. Yazara göre; değişime olan inancınız gereği, sigara yakmıyor onun yerine sizde arzu yaratacak başka şeylere odaklanıyorsunuz. Örneğin; ilk başlarda nikotinli sakız çiğnemek, sonra kuruyemiş yemek, su içmek… gibi. Bana göre; eski alışkanlıklarınızın esiri olmak istemiyorsanız, değişime inanmalı ve yeni alışkanlığınız için cazibe yaratmalısınız.
Kurumsal değişim süreci
Kitaptaki araştırmalara göre; yeni alışkanlık yaratmak, özellikle ürün ve hizmet satan firmaların da ilgisini çekiyor. Şirketler ürünlerini arada sırada alınır bir ürün olmaktan çıkarıp, gündelik yaşamın içine sokarak alışkanlık yaratmak istiyorlar. Kitap; P&G’nin kötü kokuları her kumaştan çıkarabilen ürünü olan Febreze’nin değişim sürecini kademeli olarak anlatıyor. P&G; piyasaya sunmaya hazırlandığı yeni ürünü Febreze için araştırmalar yapıyor ve milyon dolarlar harcıyor. Febreze’yi, kötü kokulardan arınmayı sağlayacak bir ürün olarak piyasaya sunuyor. Ürün satmıyor ve piyasadan çekilmesi yönünde yönetimden uyarı alıyorlar.
Alışkanlığı tetikleyen işaret
Pazarlama ekibinin başında olan Stimson, durumu düzeltmek için son bir şans istiyor. Yeni bir alışkanlık oluşturması gerektiğini düşünüyor. Tekrar araştırmalar yapılıyor. Yapılan araştırmaların sonucunda kullanımı tetikleyen bir işaret bulunuyor. Febreze’nin temizlik yapıldıktan sonra kullanılması gerektiği sonucuna ulaşılıyor. Bu işaret için bir de ödül yaratılıyor. Febreze’nin kötü kokuları etkisiz hale getirmekle kalmayıp, kendine özgü bir kokuya sahip olması için ürüne parfüm ilave ediliyor. Eski sloganı “Kumaştan kötü kokuları çıkarır”, yeni sloganı “Yaşamın kokularını temizler” olarak değiştiriliyor. Stimson ve ekibi, yeni alışkanlık yaratarak Febreze’yi milyar dolarlık işe dönüştürüyorlar.
Detay mühendisliği yapın
Kitapla birlikte alışkanlıklarınızın farkına varacak, işleyişlerini öğrenecek, değişim örneklerini okudukça değiştirmek istediğiniz alışkanlıklarınız için güç toplayacak ve bir karar vereceksiniz. Bu kitap sizin için bir dönüm noktası olabilir. Hayatınız içinde detaylara indikçe ne kadar çok şey keşfettiğinizin farkına varacaksınız. Detay mühendisliği yaparak, değiştirmek istediğiniz alışkanlıklarınıza odaklanıp, değişimin şifresini çözebilirsiniz.