Bilinci Açıklamaya Alternatif Bir Yaklaşım: Panpsişizm

Düşünürlerin ve bilim insanlarının yıllardır üstünde durduğu, anlamaya ve açıklamaya çalıştığı bilinç, halen tam anlamıyla çözülebilmiş değil. Bazı araştırmacılar günümüz fiziksel bilimleriyle bilincin hiçbir zaman tam olarak anlaşılamayacağını düşünüyor ve burada panpsişizmi devreye sokuyor.
Hiç tartışmasız bir şekilde günümüzde en çetin bilimsel zorluklardan bir tanesi, beynimizin içerisindeki bilinç gibi karmaşık bir şeyi açıklamaktır. Beyin, olağanüstü karmaşıklıkta bir organ ve nöron olarak bilinen yaklaşık 100 milyar hücreyi içerisinde barındırıyor.

Bilim dünyası, beyin aktivitelerini ve insan davranışlarına nasıl katkıda bulunduğunu anlama konusunda büyük bir aşama kat ediyor. Ancak şu ana kadar açıklamakta oldukça zorlanılan şey bunların hislerle, duygularla ve deneyimlerle nasıl sonuçlandığı oldu.

Geleneksel bilimsel metotların bu soruların cevaplarını hiçbir zaman veremeyeceğiyle ilgili sürekli olarak büyüyen bir şüphe olsa da bu gizemin cevabına ulaşabilecek alternatif bir yaklaşım bulunuyor.Bilincin en büyük zorluğu, diğer bilimsel sorunlarla hiç benzerlik göstermemesidir. Bu sebeplerden bir tanesi de bilincin gözlemlenemez oluşundan kaynaklanıyor. Birisinin kafasının içerisine girerek duygularını ve deneyimlerini gözlemlemek mümkün değil. Ayrıca bilincin var olduğunu deneylerle değil deneyimlerimiz ve hislerimizin anında farkındalığı sayesinde biliyoruz.

Bilim insanları gözlem verileriyle uğraştığı için gözlemlenen şeylerin, teorinin öngörüsüyle uyuşup uyuşmadığı test edilebiliyor. Ancak gözlemlenemez bilincin verileriyle uğraşıldığında bu metodoloji çöküyor. Bilim insanları, bu durumda gözlemlenemeyen deneyimlerle gözlemlenebilir süreci insanların beyin taramalarıyla ilişkilendirebiliyor.

Bilim insanları bu metotla, görünmeyen açlık hissiyle beynin hipotalamusundaki görünür aktiviteleri ilişkilendiriyor. Ancak buradaki nihai istek, neden bilinçli deneyimlerin beyin aktiviteleriyle ilişkili olduğudur. Peki neden hipotalamustaki aktivite açlık hissiyle birlikte gelir?Durham Üniversitesi Felsefe Bölümü'nden Yard. Doç. Dr. Philip Goff, bilinç konusunda 1920’li yıllarda filozof Bertrand Russel ve bilim insanı Arthur Eddington tarafından temelleri atılan bir yaklaşımla daha ileri gidilebileceğine inanıyor. Bu ikili başlangıç noktası ise fiziki bilimlerin asıl önemli olanın ne olduğunu söyleyemeyecek olması.

Goff’a göre, bilimsel dünyanın görüşünde büyük bir boşluk bulunuyor ve bu boşluk, neyin önemli olduğu konusunda bizi tamamen karanlıkta bırakıyor. Russel ve Eddington’un önerisi ise bu boşluğu bilinçle doldurmak.

Varılacak sonuç ise bir tür panpsişizm. Bu görüşe göre bilinç, fiziksel dünyanın esas ve her yerde bulunabilen bir özelliği. Goff’a göre fiziksel bilim, davranışlar gibi 'dışarıdan' konuları tanımlıyor ancak 'içerideki' konular bilinçten oluşuyor.Bilinç, karmaşıklık içerisinde çeşitlenebiliyor. Yani bir atın bilinçli deneyimleri, bir insanınkine göre daha az karmaşıktır. Bunun yanı sıra bir tavşanın bilinçli deneyimleri de atınkilere göre daha az sofistikedir. Organizma basitleşmeye başladıkça bir noktada bilinç de tamamen yok olabilir. Ancak bilincin azalması ancak hiçbir zaman yok olmaması da oldukça muhtemel. Bu da bir elektronun dahi ufak bir bilince sahip olabileceği anlamına geliyor.Panpsişizm'in önerdiği şey ise bilinci, bilimsel dünya görüşüne basit ve şık bir biçimde entegre etmek. Goff’a göre panpsişizm, bilincin bilimsel hikâyeye tam olarak oturabileceği en basit teori. Goff, ayrıca gelecekte bilinç bilimi olacağına ancak bu bilimin bugün bildiğimiz bilim olmayacağına dair iyimser inançları da bulunuyor.