Ankara’da Zafer Meydanı’nda Atatürk’ün askeri kıyafeti ile Çankaya’ya bakan bir heykeli vardır. Bu yazıyı okuduktan sonra, Ankara’da iseniz, lütfen Kızılay’a; Zafer Meydanı’na inin. Atatürk heykelinin, sanatçısının kim oldu merakı ile dört bir yanını dolaşın. Bırakın Atatürk heykeli ile ilgili kısa bir tarih notunu, heykeli yapan, Ankara’yı taçlandıran sanatçıyı anmak adına ufacık bir plaketin dahi olmadığını göreceksiniz.
Farkındamısınız giderek hafızalarımız siliniyor. Bugün sahip olduğumuz cumhuriyetin değerleri, kavramları temelsiz bir yapı haline getiriliyor. Sahip olduğumuz her şeyi yitirmek adına bir deprem mi bekliyoruz. Unutmayalım, unutturmayalım. Biliniz ki dünü, bugünü ile cumhuriyetimize sahip çıkabilme enerjimiz, yarınlarımızı da şekillendirecektir.
Ankara’yı Taçlandıranlar’ın konukları iki heykeltıraş. Profesör Pietro CANONİCA ve Heinrich KRİPPEL.
PROF. PİETRO CANONİCA
İtalyan heykel sanatçısı Pietro Canonica 1869 yılının 1 Martında İtalya’nın kuzeyinde Torino’da dünyaya geldi. Henüz onaltı yaşında devasa heykellere imza attı. Eğitimini Torino’da Academia Albertina’da Tabacchi ve Gamba’nın öğrencisi olarak tamamladı.
Gerçekçi bir üslup ile tasarladığı ve gerçekleştirdiği heykelleri ile sanat sergilerine katıldı. Yoğun üretim temposu içinde çalışan sanatçı şöhrete yaptığı büst çalışmaları ile kısa dönemde ulaştı.
Uzun yıllar Roma Güzel Sanatlar Akademisi Heykel Bölümü’nde profesör olarak görev yapan Canonica bir dönem akademinin başkanlığını da yürüttü. 1929 yılında İtalyan Akademisi’ne üye seçilen Canonica 1950 yılında İtalya Cumhurbaşkanı tarafından, sanat alanında gösterdiği başarılar ve vatanına yaptığı hizmetlerden dolayı ömür boyu İtalyan Parlamentosu Üyeliğine atandı.
Atatürk’ün önderliğinde kurtuluş savaşından galip çıkan, Cumhuriyeti kuran Türk Ulusu’nun öyküsünü ölümsüzleştirmek için açılan heykel yarışmasına İtalya Dışişleri Bakanlığı’nın isteği ve Güzel Sanatlar Müdürlüğü’nün ısrarı ile Canonica’da katıldı. Sanatçının Türkiye Cumhuriyeti ve Atatürk ile ilişkileri böylece başlamış oldu. İstanbul’a gelen Canonica, buradan Ankara’ya giderek Atatürk’ün huzuruna çıktı. Sanatçı ilk denemesi olarak dört gün içinde Atatürk’ün bir büstünü yaptı. Atatürk’ün beğenisini ve dostluğunu kazandı.
Canonica Ankara’da Atatürk heykellerin tasarımını tamamladı ve Torino’ya döndü. Burada tasarımlarına uygun olarak heykelleri hazırladı.
Canonica tarafından yapılan eserlerden ilki Atatürk’ün at üstünde tasarlandığı tunç heykel, eski Namazgah tepesi üstüne Arif Hikmet Koyunlu tarafından projelendirilerek inşa edilen Etnografya Müzesi’nin önüne dikilerek 29 Ekim 1927’de açıldı. Canonica’nın Ankara’daki ikinci eseri Zafer Meydanı’na dikilen, Atatürk’ün askeri kıyafetle ayakta tasarlandığı heykeli oldu. Bu heykelin açılışı 4 Kasım 1927’de yapıldı.
Canonica daha sonra İstanbul’da Taksim Meydanı’ndaki Cumhuriyet Anıtı’nı tasarladı. Anıt 9 Ağustos 1928 günü açıldı. Canonica’nın Türkiye’deki son eseri İzmir’de Cumhuriyet Meydanı’ndaki atlı Atatürk heykelidir. Heykelin açılışı 28 Temmuz 1932’de yapıldı.
Aramızdan ayrılışından yıllar sonra İtalya’da Canonica’nın yaptığı bir Atatürk heykeli kalıbı bulundu. İlk Atatürk heykeli olarak tanımlanabilecek bu eser dökümü yapılarak İtalya’daki Türkiye Cumhuriyeti Elçiliği’ne hediye edildi. Heykel 10 Kasım 1984’te elçilikte törenle açıldı.
Canonica, Türkiye dışında bir taraftan İtalya’da eserler verirken, diğer taraftan Mısır’da, Irak’ta, Kolombiya’da Arjantin’de Romanya ve Rusya’da bir çok eser üretmişti.
Canonica heykel dışında resim ve müzikle de ilgilenmiş, senfoniler bestelemiştir.
Türkiye’de heykel ve anıt zevkinin gelişiminde Canonica’nın büyük katkıları olmuştur. Bıraktığı notlardan anlaşıldığına göre sanatçı Atatürk’e büyük hayranlık duymuş, Anadolu toprağını ve onun insanını samimi duygularla sevmişti.
Canonica’ın eserlerinin bazılarının asılları, orijinal tasarımları, bazılarının kopyaları bugün Roma’da Villa Borghese Park’ı içindeki Museo Canonica’da bulunmaktadır.
Sanatçı 1959 yılında Roma’da aramızdan ayrılmıştır. Genç Türkiye Cumhuriyeti’ne ve Ankara’ya taktığı taçlar için kendisine sonsuz saygı ve sevgilerimizle.
HEINRICH KRİPPEL
Türkiye’de gerçekleştirdiği anıt heykeller ile tanınan Avusturya’lı heykeltıraş, ressam, bakır oymacısı ve illüstratör Heinrich Krippel 17 Eylül 1883’de Viyana’da dünyaya geldi. Sanat eğitimini Viyana Güzel Sanatlar Akademisi’nde Profesör Hemler atölyesinde tamamladı. Daha çok portre, büst ve mezar taşları üzerinde çalıştı ve tanındı. I. Dünya Savaşı’na topçu subayı olarak katılan Krippel 1925 yılında Atatürk anıtları yaptırılmak amacı ile Türk Hükümeti’nin davetlisi olarak Türkiye’ye geldi. 1938’e kadar onüç yıl Türkiye’de kalarak Atatürk heykelleri gerçekleştirdi.
Atatürk sanatçıyı köşkte misafir ederek hazırlayacağı tüm heykeller için kendisine poz vermiştir. Krippel bu heykel ve anıtların ön çalışmaları ve taslaklarını Türkiye’de hazırladı. Bu taslaklardan tasarlanarak hazırlanan heykel kalıpları sanatçının Viyana’daki atölyesinde üretildi ve Viyana Birleşik Maden işletmelerinde bronza döküldü. Bu heykeller daha sonra parçalar halinde Türkiye’ye getirildi ve yerlerinde monte edildi.
Sanatçı Türkiye’de kaldığı onüç yıl içinde ilk olarak İstanbul Sarayburnu’ndaki Atatürk anıtını 1925 yılında gerçekleştirdi. Daha sonra 29 Ekim 1926’da Konya Atatürk anıtı açıldı. 24 Kasım 1927’de o günkü adı ile Hakimiyet-i Milliye olan Ulus Meydanı’nda Yeni Gün Gazetesi sahibi Yunus Nadi Bey’in önderliğinde Türk uslunun maddi katkıları ile yaptırılan, Ankara’yı taçlandıran Zafer Anıtı açıldı. Anıt kaidesinin dört bir yanında Atatürk’ün özlü sözleri bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi ön cephedeki “BULUNUR KURTARACAK BAHTI KARA MADERİNİ” sözüdür. Anıt açıldıktan sonra, belli aralıklarla Ankara İtfaiye teşkilatı’nın önden kumandalı Fiat marka arazözleri ile getirilen sularla baştan aşağı yıkanır, çamaşır sodası ve Arap sabunlu doğal süngerlerle kuşların pisliklerinden, tozdan temizlenirdi. Anakara’lılar anıtın çevresine ne bir izmarit, ne de bir yemiş kabuğu atarlardı. 15 Ocak 1932 yılında sanatçının yaptığı Atatürk anıtı Samsunda, 24 Mart 1936’da ise Atatürk’ün Zafer Anıtı Afyon’da açıldı.
Sanatçı Viyana’ya dönmeden Ulus’ta Martin Elsaesser tarafından projelendirilerek inşa edilen Sümerbank binasında taştan bir Atatürk heykeli gerçekleştirdi ve 1938 yılında yeniden Türkiye’ye gelebilmek umudu ile Viyana’ya döndü. Krippel II. Dünya Savaşı’nın başlaması nedeni ile bir daha Türkiye’ye dönemedi ve 5 Nisan 1945’te Viyana’da bir mide ameliyatı sonrası aramızdan ayrıldı. Genç Türkiye Cumhuriyeti’ne ve Ankara’ya taktığı taçlar için kendisine sonsuz saygı ve sevgilerimizle.
Cahit Kalenderoğlu
Sayın Halil Makaracı’nın izni ile;
Küçücük bir Cumhuriyet çocuğunun, Halil Makaracı’nın 1927 Ankara’sına ait anılarını kendisinden dinleyelim. “Artık Arnavut kaldırımı döşenmiş olan Hakimiyeti Milliye Meydanı’nda annesinin elini tutmuş, Taş Han ve Karaoğlan Çarşısı arasında kocaman bir heykelin inşaatını izliyordu.
Küçük Halil ilgiyle taşların sürüklenerek yerlerine taşınışını izlerken, az ötedeki Meclis binasında Cumhuriyet Halk Fırkası 2. kongresinde, Genel Başkan Gazi Mustafa Kemal 15 - 22 Ekim 1927 tarihleri arasındaki toplam 36 saat 31 dakika süren büyük nutkunu veriyor ve Türk Cumhuriyeti’ni, İstiklali’ni gençliğe emanet ediyordu.
1 Kasım 1927’de Gazi ikinci defa Cumhurbaşkanı seçiliyordu.
24 Kasım 1927 Perşembe günü, Hükümet Caddesi’nde basılan Yeni Gün Gazetesi’nin sahibi Muğla Mebusu Yunus Nadi (Abalıoğlu) Bey’in de girişimleriyle, Heinrich Krippel’ın yaptığı – Gazi’nin “Sakarya” isimli aygırın üzerinde yer aldığı - Zafer Abidesi coşkulu bir törenle açılıyordu. Ortalık ana baba günüydü; heykel hazineden para alınmadan, halktan toplanan paralar, yüzüklerle yapılmıştı. O sıralarda Ankara’nın nüfusu 75000’di.”
Bu anıların öncesine ve sonrasına ANKARA 1920'ler ve ötesinden, beriye* düş hekimi yalçın ergir* http://www.ergir.com adresinden ulaşabilirsiniz. Fotoğraflar ve yazılar bu adresten alınmıştır, teşekkürlerimizle.
Yazı ve fotoğraflar için kaynak:
Prof. Dr. Semavi Eyice “ATATÜRK ve PIETRO CANONICA”
Eren Yayıncılık, 1986, İstanbul​