Ailelerde Sık Karşılaşılan Psikolojik Sorunlar
Aile Yaşam Döngüsü
Yaşam inişli çıkışlı bir yol. Büyümek, evlilik, çocuk sahibi olmak, yaşlı bir ebeveyne bakmak veya sevdiğimiz birinin ölümü gibi stres yaratan, başetme yolları bulmamızı gerektiren hayat olayları ile dolu. Bazılarımızın ebeveynleri hayatlarında daha önce çeşitli sorunlar yaşamış, hastalıklarla zayıf düşmüş olabilir. Sağ salim atlatmaya çalıştığımız savaşlar, ekonomik krizler gibi sosyal olaylar da olabilir. Bazen bu tür stres yaratan olaylar karşısında zorlanabiliriz veya adapte olma şeklimiz bizim için problem yaratabilir.
Evlilikte Uyum
Evliliğin iki kişinin birleşmesi olduğuna inanılır. Oysa bu daha çok iki ailenin birleşmesidir. Evlenmeye karar vermek, planlamak, her iki ailenin istekleriyle başetmek ve evli bir çift olmaya alışmak bazı çiftlerin atlatamadığı ciddi zorluklardır.
Çift Terapisine İhtiyaç Duyacaklar mı Acaba?
Türkiyede çiftin ilişkisinin üzerindeki en büyük yüklerden biri ebeveynlerden gelen baskıdır. Ebeveynlerin maddi desteğe ihtiyaçları olabilir; her hafta sonu bir arada olma isteği varsa aradaki sınırlar içiçe geçmiş demektir. Çift maddi olarak veya çocuk bakımı için ebeveyn desteğine ihtiyaç duyabilir; sonuç olarak ta çiftle geniş aile arasındaki sınır netliğini kaybeder. Bu durum üç veya daha fazla kuşağın aynı çatı altında yaşadığı durumlarda daha da belirgindir.
Problemler genellikle insanların birbirlerine neyi nasıl söylediklerine dayanıyor.
Bazı çiftler birbirlerine duygu ve düşüncelerini açıkça ifade edebilirler. Konuşarak farklılıklarına bir çözüm getirirler. Bazıları ise çeşitli nedenlerle birbirlerine açık olmakta zorlanırlar. Eşlerden biri tıbbi veya psikolojik bir sorun nedeniyle veya çalışma saatlerinin ve kariyerlerinin baskısı altında ulaşılamaz olabilir.
Özellikle uzun süreli evlilikler gibi yakın ilişkilerde istek ve ihtiyaçlar açıkça ifade edilip duyulamadığında, cinsel sorunlar, aile içi şiddet, psikosomatik dediğimiz hastalıklar gibi semptomlar ortaya çıkabilir.
Bu hastalıklar, başağrısı, karın ağrısı, deri problemleri, astım gibi görünüşte tıbbi rahatsızlıklardır. Ancak duygusal tetikleyicilerle ortaya çıkarlar. Buzdağının ucu gibidirler. Kişinin altta yatan psikolojik sorunlarla başetme kaynaklarının tükendiğine ve yardıma ihtiyaç duyduğuna işaret ederler. Yardım alınmaz ise kanser, ülser gibi gerçek fiziksel hastalıkların gelişmesine zemin hazırlar ve hem kişinin hem de ailenin yaşam kalitesi ciddi bir şekilde etkilenir.
Çiftler ne kadar süre birlikte geçirebildikleri veya boş zamanlarında ne yaptıkları ile ilgili konularda anlaşmazlık yaşayabilirler. Ebeveyn ve arkadaş ilişkilerinin nasıl düzenlendiği, finans yönetimi kadar önemlidir. Kültürel normlara uyuyorsa ev işlerini paylaşıyorlar mı? Birçok çift ne zaman çocuk sahibi olacakları veya kaç çocuk istedikleri ile ilgili ortak kararları almakta zorlanır. Bu listeye daha başka konularda kolaylıkla eklenebilir!
Çiftlerden herbiri kendi bakış açısının doğru diğerininkinin yanlış olduğuna tümüyle inanırsa tam bir çıkmaza girilmiş demektir. Bu gibi durumlarda evlilik danışmanlığı birbirlerinin görüşlerini farklı bir bakış açısından algılamalarına ve bu tür sıkıntıları aşmak için gerekli kaynakları harekete geçirmelerine yardımcı olur. Sonuç olarak çiftin sorun çözme becerisi iyileşir, gelecekte hayatın getirdiği zorluklar karşısında daha güçlü olurlar.
Çocuk Sahibi Olmak
Çocuk yapmaya karar vermek bazı çiftler için sorun olabilir. Bazı kişiler çocuğun hayatlarını geri dönülmez bir biçimde değiştireceğini bilirler ve çocuğun aileye katılışını olabildiğince geciktirmek isterler. Çocukluklarında model alabilecekleri tatmin edici bir anne baba ilişkisinden yoksun olan kişiler ise ebeveyn olma becerileri konusunda kaygı duyarlar.
Eşinin desteğini en çok ihtiyacı olduğunda alamaması annede görünüşü, kariyeri, bebeğe bakabilme becerisi ile ilgili kaygıları harekete geçirir. Bazı anneler aileye katılan yeni üyenin gelişine eşlik eden psikolojik ve fizyolojik değişimlerle başedemeyerek doğum sonrası depresyon yaşarlar.
Çocuklukta Davranış Bozuklukları
Aileleri terapiye getiren en yaygın zorluklardan biri çocuklarda ebeveynlerin başetmekte zorlandıkları davranış problemleridir. Hiperaktivite yani aşırı hareketli olma durumu sıklıkla dikkat dağınıklığı ile birlikte kendini gösterir. Bu dönemde saldırganlık, çalma, yalan söyleme gibi davranışlar, tikler, takıntılar, korkular, kaygılar, kekemelik, kardeş kavgaları, cinsel ve psikosomatik problemler, altına yapma gibi sorunlar karşımıza çıkabilir. Ciddi hastalıklar ve sakatlıklarla başedebilmek için birçok aile ya arkadaş ve aile üyelerinden veya eğitimli ruh sağlığı profesyonellerinden yardım alma ihtiyacı duyar.
Birçok aile bu tür problemleri aşmak için yardım alabileceklerini bilmiyorlar. Bazı aileler ise bir uzmanla görüşmeyi sosyal açıdan utanılacak bir durum olarak gördükleri için yardım istemeyi çok geciktiriyorlar. Belki yargılanmaktan veya eleştirilmekten korkuyorlar. Ne yazık ki bu tür gecikmeler ailelerde çekilen acıların artmasına neden oluyor!
Günah Keçisi
Bazı ailelerde bir çocuk veya aile üyesi yaşanılan her türlü sorunun kaynağı olarak görülebilir. Diyelim ki bir çocuk bu şekilde günah keçisi olarak görülüyor. Bunun sonucunda çocuk bir dizi duygusal ve davranışsal zorluk gösterir. Aile, psikolojik acılarının kaynağı olarak çocuğu görmekte haklı olduğuna inanır. Bu döngünün bir aile danışmanının katkısı ile durdurulması gerekir. Konunun uzmanı yetkin bir tedavi uzmanı, aile üyelerinin, tam tersini istemelerine rağmen çocuğun davranışının devam etmesine nasıl yol açtıklarını görmelerine yardımcı olur. Böylece çocukların yaşanan her problemin tek sebebi olarak algılanmalarının önüne geçilmiş olur ve çocuklar geleceklerini feda etmeden normal davranabilirler.
Akıllı, güçlü ve duyarlı bir çocuğun ebeveynlerinden birine eş olduğu durumlar vardır. Bunun nedeni ebeveynin hastalık, sakatlık veya kişisel bir kriz nedeniyle zayıf düşmesi olabilir. Böyle bir ilişki sadece çocuğun normal gelişimine zarar vermekle kalmaz aynı zamanda diğer ebeveyn ve kardeşlerle olan ilişkisinde de tepki almasına neden olur.
Okul, Aile Ve Çocuk Psikolojisi
Kısa bir süre için bile olsa günün bir ksımını okulda geçirmek bazı çocuklarda ciddi kaygılara neden olabilir. Bu ayrılık kaygısı, diğer adıyla okul fobisi çocuklarının eğitimlerinin ilk yıllarında ailelerin sıklıkla karşılaştıkları bir sorundur. Öğretmenlerle ve arkadaşlarla ilişkilerde zorluklar ortaya çıkabilir. Ders çalışma, ödev yapma, başarı düşüklüğü, motivasyon eksikliği veya öğrenme güçlükleri ailelerin okulla ilgili yaşadıkları sıkıntılar arasında önde gelenlerdendir. Çekingenlik, özgüven eksikliği, sosyal fobi, tikler, takıntılar, hiperaktivite, dikkat eksikliği, şiddet, hırsızlık, yalancılık, vb. gibi konular bu dönemde okul ortamında gündeme gelebilen rahatsızlıklardır.
Okullarda psikolojik danışmanlık yapan rehber öğretmenler olmasına rağmen çok kalabalık bir öğrenci grubuna hizmet vermek zorundadırlar; ayrıca ailelere yardımcı olma konusunda eğitim almamış olabilirler.
Ergenlik
Çocukluktan yetişkinliğe geçerken rollerin, sorumlulukların yeniden tanımlanmaya ve değişmeye ihtiyaçları vardır. Özellikle ebeveynlerin korku ve beklentileri ile karmaşıklaşmışsa bu rol ve sorumlulukların bir aile terapisti ile birlikte netleştirilmesi herkesi rahatlatır. Bu korku ve beklentiler genellikle ebeveynin yaşam deneyimleri ile bağlantılıdır; bu deneyimler bugünün koşulları içinde konuşulmalı ve anlaşılmalıdır.
Aile Ekonomisi
Aile üzerindeki ekonomik baskı çocuklar büyüdükçe artar. Eğitim için olabildiği gibi, bazı toplumlarda modaya bağlı suni baskılar da vardır.
Birçok aile için para kazanma, bütçe düzenlemesi, kaynakların kullanımı gibi konular problem olabilir. Bazı durumlarda sosyal olarak belirlenen maddi beklentiler ebeveynler için çok zorlayıcı olabilir ve ailenin keyfini tamamen kaçırır. Çocuklar arkadaşları gibi olmak için marka eşyalar isteyebilirler. At binme gibi pahalı aktiviteler de, özellikle aile bütçesi sınırlı ise sarsıcı olabilir. Bu tür konulara nasıl yaklaşıldığı aile üyelerinin kariyer seçimlerinde etkili olur.
Çocuklar Evleniyor
Çocuklar kendi ailelerini kurduklarında ebeveynlerin rolünün gene değişmesi gerekir. Evlilikte uyum bölümünde bahsettiğim gibi dedeler, anneanne ve babaanneler ilişkilerinin dozunu ayarlamakta zorlanabilirler. Yeni aileyi, deneyimlerinden mahrum bırakmadan, kendi değerlerini ve sınırlarını geliştirebilecekleri şekilde özgür bırakabilmelidirler.
Yaşlılık Dönemi ve Yaşlı Bakımı
Yaşlanan kişi zaman içinde azalan bağımsızlığını sorun etmediğinde yaşlılık dönemi harika bir deneyime dönüşebilir. Bazı durumlarda çocuğuna yük olmamaya çalışan bir ebeveyn yetişkin çocukları için daha büyük bir sorun haline gelebilir. Bu dönemde aynı zamanda eş kaybı da olabilir. Eşi olmadan yaşamaya alışmak bazen zorlayıcı olur. Yaşlanan bedenin ve zihnin erdemli birkimini hem kişisel anlamda hem de toplum içinde aktif olarak paylaşarak mutlu olunabilir.
Aile Yaşam Döngüsü
Yaşam inişli çıkışlı bir yol. Büyümek, evlilik, çocuk sahibi olmak, yaşlı bir ebeveyne bakmak veya sevdiğimiz birinin ölümü gibi stres yaratan, başetme yolları bulmamızı gerektiren hayat olayları ile dolu. Bazılarımızın ebeveynleri hayatlarında daha önce çeşitli sorunlar yaşamış, hastalıklarla zayıf düşmüş olabilir. Sağ salim atlatmaya çalıştığımız savaşlar, ekonomik krizler gibi sosyal olaylar da olabilir. Bazen bu tür stres yaratan olaylar karşısında zorlanabiliriz veya adapte olma şeklimiz bizim için problem yaratabilir.
Evlilikte Uyum
Evliliğin iki kişinin birleşmesi olduğuna inanılır. Oysa bu daha çok iki ailenin birleşmesidir. Evlenmeye karar vermek, planlamak, her iki ailenin istekleriyle başetmek ve evli bir çift olmaya alışmak bazı çiftlerin atlatamadığı ciddi zorluklardır.
Çift Terapisine İhtiyaç Duyacaklar mı Acaba?
Türkiyede çiftin ilişkisinin üzerindeki en büyük yüklerden biri ebeveynlerden gelen baskıdır. Ebeveynlerin maddi desteğe ihtiyaçları olabilir; her hafta sonu bir arada olma isteği varsa aradaki sınırlar içiçe geçmiş demektir. Çift maddi olarak veya çocuk bakımı için ebeveyn desteğine ihtiyaç duyabilir; sonuç olarak ta çiftle geniş aile arasındaki sınır netliğini kaybeder. Bu durum üç veya daha fazla kuşağın aynı çatı altında yaşadığı durumlarda daha da belirgindir.
Problemler genellikle insanların birbirlerine neyi nasıl söylediklerine dayanıyor.
Bazı çiftler birbirlerine duygu ve düşüncelerini açıkça ifade edebilirler. Konuşarak farklılıklarına bir çözüm getirirler. Bazıları ise çeşitli nedenlerle birbirlerine açık olmakta zorlanırlar. Eşlerden biri tıbbi veya psikolojik bir sorun nedeniyle veya çalışma saatlerinin ve kariyerlerinin baskısı altında ulaşılamaz olabilir.
Özellikle uzun süreli evlilikler gibi yakın ilişkilerde istek ve ihtiyaçlar açıkça ifade edilip duyulamadığında, cinsel sorunlar, aile içi şiddet, psikosomatik dediğimiz hastalıklar gibi semptomlar ortaya çıkabilir.
Bu hastalıklar, başağrısı, karın ağrısı, deri problemleri, astım gibi görünüşte tıbbi rahatsızlıklardır. Ancak duygusal tetikleyicilerle ortaya çıkarlar. Buzdağının ucu gibidirler. Kişinin altta yatan psikolojik sorunlarla başetme kaynaklarının tükendiğine ve yardıma ihtiyaç duyduğuna işaret ederler. Yardım alınmaz ise kanser, ülser gibi gerçek fiziksel hastalıkların gelişmesine zemin hazırlar ve hem kişinin hem de ailenin yaşam kalitesi ciddi bir şekilde etkilenir.
Çiftler ne kadar süre birlikte geçirebildikleri veya boş zamanlarında ne yaptıkları ile ilgili konularda anlaşmazlık yaşayabilirler. Ebeveyn ve arkadaş ilişkilerinin nasıl düzenlendiği, finans yönetimi kadar önemlidir. Kültürel normlara uyuyorsa ev işlerini paylaşıyorlar mı? Birçok çift ne zaman çocuk sahibi olacakları veya kaç çocuk istedikleri ile ilgili ortak kararları almakta zorlanır. Bu listeye daha başka konularda kolaylıkla eklenebilir!
Çiftlerden herbiri kendi bakış açısının doğru diğerininkinin yanlış olduğuna tümüyle inanırsa tam bir çıkmaza girilmiş demektir. Bu gibi durumlarda evlilik danışmanlığı birbirlerinin görüşlerini farklı bir bakış açısından algılamalarına ve bu tür sıkıntıları aşmak için gerekli kaynakları harekete geçirmelerine yardımcı olur. Sonuç olarak çiftin sorun çözme becerisi iyileşir, gelecekte hayatın getirdiği zorluklar karşısında daha güçlü olurlar.
Çocuk Sahibi Olmak
Çocuk yapmaya karar vermek bazı çiftler için sorun olabilir. Bazı kişiler çocuğun hayatlarını geri dönülmez bir biçimde değiştireceğini bilirler ve çocuğun aileye katılışını olabildiğince geciktirmek isterler. Çocukluklarında model alabilecekleri tatmin edici bir anne baba ilişkisinden yoksun olan kişiler ise ebeveyn olma becerileri konusunda kaygı duyarlar.
Doğum Sonrası Desteğe İhtiyaç Var!
Aileye çocukların katılması bazen beklenmedik sonuçlar doğurur. Aile küçük canlının bakımını sağlayabilmek için kaynak bulmak zorundadır. Bebekte olan her türlü sağlık problemi ailenin adaptasyonunu biraz daha zorlaştırır. Geniş ailenin üzerine düşen roller ebeveynlerin beklentileri ile örtüşmeyebilir. Annenin bebekle ilgili yoğunluğu bazı babalara fazla gelir, eşlerini paylaşmakta zorlanabilirler. Bebeklerine bağlanamayan babalar duygusal olarak kendilerini kapatıp, dikkat çekmek için olur olmaz kavgalar çıkarabilirler; bilgisayarlarına sığınabilir, arkadaşları ile veya işte fazlaca zaman geçirirler.Eşinin desteğini en çok ihtiyacı olduğunda alamaması annede görünüşü, kariyeri, bebeğe bakabilme becerisi ile ilgili kaygıları harekete geçirir. Bazı anneler aileye katılan yeni üyenin gelişine eşlik eden psikolojik ve fizyolojik değişimlerle başedemeyerek doğum sonrası depresyon yaşarlar.
Çocuklukta Davranış Bozuklukları
Aileleri terapiye getiren en yaygın zorluklardan biri çocuklarda ebeveynlerin başetmekte zorlandıkları davranış problemleridir. Hiperaktivite yani aşırı hareketli olma durumu sıklıkla dikkat dağınıklığı ile birlikte kendini gösterir. Bu dönemde saldırganlık, çalma, yalan söyleme gibi davranışlar, tikler, takıntılar, korkular, kaygılar, kekemelik, kardeş kavgaları, cinsel ve psikosomatik problemler, altına yapma gibi sorunlar karşımıza çıkabilir. Ciddi hastalıklar ve sakatlıklarla başedebilmek için birçok aile ya arkadaş ve aile üyelerinden veya eğitimli ruh sağlığı profesyonellerinden yardım alma ihtiyacı duyar.
Birçok aile bu tür problemleri aşmak için yardım alabileceklerini bilmiyorlar. Bazı aileler ise bir uzmanla görüşmeyi sosyal açıdan utanılacak bir durum olarak gördükleri için yardım istemeyi çok geciktiriyorlar. Belki yargılanmaktan veya eleştirilmekten korkuyorlar. Ne yazık ki bu tür gecikmeler ailelerde çekilen acıların artmasına neden oluyor!
Günah Keçisi
Bazı ailelerde bir çocuk veya aile üyesi yaşanılan her türlü sorunun kaynağı olarak görülebilir. Diyelim ki bir çocuk bu şekilde günah keçisi olarak görülüyor. Bunun sonucunda çocuk bir dizi duygusal ve davranışsal zorluk gösterir. Aile, psikolojik acılarının kaynağı olarak çocuğu görmekte haklı olduğuna inanır. Bu döngünün bir aile danışmanının katkısı ile durdurulması gerekir. Konunun uzmanı yetkin bir tedavi uzmanı, aile üyelerinin, tam tersini istemelerine rağmen çocuğun davranışının devam etmesine nasıl yol açtıklarını görmelerine yardımcı olur. Böylece çocukların yaşanan her problemin tek sebebi olarak algılanmalarının önüne geçilmiş olur ve çocuklar geleceklerini feda etmeden normal davranabilirler.
Akıllı, güçlü ve duyarlı bir çocuğun ebeveynlerinden birine eş olduğu durumlar vardır. Bunun nedeni ebeveynin hastalık, sakatlık veya kişisel bir kriz nedeniyle zayıf düşmesi olabilir. Böyle bir ilişki sadece çocuğun normal gelişimine zarar vermekle kalmaz aynı zamanda diğer ebeveyn ve kardeşlerle olan ilişkisinde de tepki almasına neden olur.
Okul, Aile Ve Çocuk Psikolojisi
Kısa bir süre için bile olsa günün bir ksımını okulda geçirmek bazı çocuklarda ciddi kaygılara neden olabilir. Bu ayrılık kaygısı, diğer adıyla okul fobisi çocuklarının eğitimlerinin ilk yıllarında ailelerin sıklıkla karşılaştıkları bir sorundur. Öğretmenlerle ve arkadaşlarla ilişkilerde zorluklar ortaya çıkabilir. Ders çalışma, ödev yapma, başarı düşüklüğü, motivasyon eksikliği veya öğrenme güçlükleri ailelerin okulla ilgili yaşadıkları sıkıntılar arasında önde gelenlerdendir. Çekingenlik, özgüven eksikliği, sosyal fobi, tikler, takıntılar, hiperaktivite, dikkat eksikliği, şiddet, hırsızlık, yalancılık, vb. gibi konular bu dönemde okul ortamında gündeme gelebilen rahatsızlıklardır.
Okullarda psikolojik danışmanlık yapan rehber öğretmenler olmasına rağmen çok kalabalık bir öğrenci grubuna hizmet vermek zorundadırlar; ayrıca ailelere yardımcı olma konusunda eğitim almamış olabilirler.
Ergenlik
Çocukluktan yetişkinliğe geçerken rollerin, sorumlulukların yeniden tanımlanmaya ve değişmeye ihtiyaçları vardır. Özellikle ebeveynlerin korku ve beklentileri ile karmaşıklaşmışsa bu rol ve sorumlulukların bir aile terapisti ile birlikte netleştirilmesi herkesi rahatlatır. Bu korku ve beklentiler genellikle ebeveynin yaşam deneyimleri ile bağlantılıdır; bu deneyimler bugünün koşulları içinde konuşulmalı ve anlaşılmalıdır.
Aile Ekonomisi
Aile üzerindeki ekonomik baskı çocuklar büyüdükçe artar. Eğitim için olabildiği gibi, bazı toplumlarda modaya bağlı suni baskılar da vardır.
Birçok aile için para kazanma, bütçe düzenlemesi, kaynakların kullanımı gibi konular problem olabilir. Bazı durumlarda sosyal olarak belirlenen maddi beklentiler ebeveynler için çok zorlayıcı olabilir ve ailenin keyfini tamamen kaçırır. Çocuklar arkadaşları gibi olmak için marka eşyalar isteyebilirler. At binme gibi pahalı aktiviteler de, özellikle aile bütçesi sınırlı ise sarsıcı olabilir. Bu tür konulara nasıl yaklaşıldığı aile üyelerinin kariyer seçimlerinde etkili olur.
Çocuklar Evleniyor
Çocuklar kendi ailelerini kurduklarında ebeveynlerin rolünün gene değişmesi gerekir. Evlilikte uyum bölümünde bahsettiğim gibi dedeler, anneanne ve babaanneler ilişkilerinin dozunu ayarlamakta zorlanabilirler. Yeni aileyi, deneyimlerinden mahrum bırakmadan, kendi değerlerini ve sınırlarını geliştirebilecekleri şekilde özgür bırakabilmelidirler.
Kuşaklar Arası Aile İlişkileri
Genç çift, çocuk sahibi olduğunda yardım istemekle bağımsızlıklarını korumak arasında gidip gelebilir; bu yüzden dedelerin, anneanne ve babaannelerin rollerinin oturması her zaman çok kolay olmaz.Yaşlılık Dönemi ve Yaşlı Bakımı
Yaşlanan kişi zaman içinde azalan bağımsızlığını sorun etmediğinde yaşlılık dönemi harika bir deneyime dönüşebilir. Bazı durumlarda çocuğuna yük olmamaya çalışan bir ebeveyn yetişkin çocukları için daha büyük bir sorun haline gelebilir. Bu dönemde aynı zamanda eş kaybı da olabilir. Eşi olmadan yaşamaya alışmak bazen zorlayıcı olur. Yaşlanan bedenin ve zihnin erdemli birkimini hem kişisel anlamda hem de toplum içinde aktif olarak paylaşarak mutlu olunabilir.