2 - UDAnın temelleri ve tarihçesi
Uygulamalı davranış analizinin temelleri psikolojinin davranışçılık okulundan kaynaklanmaktadır. 20. yüzyılın başlarından itibaren psikolojide önemli gelişmeler olmuştur ve davranışçılık psikoloji alanında gücünü önemli ölçüde ortaya koymuştur. Davranışçılık diğer yaklaşım ve kuramlardan bilimsel yöntemleri, özellikle deneysel yöntemleri, kullanması nedeniyle önemli farklılıklar göstermiştir. Davranışcı ekol temelde üç büyük kuramcının etkisi altında şekillenmiştir. Bu kuramcılar Ivan Pavlov (en.wikipedia.org/wiki/Ivan_Pavlov), John B. Watson (en.wikipedia.org/wiki/John_B._Watson) ve B.F. Skinner dır (en.wikipedia.org/wiki/B._F._Skinner).
Pavlov klasik koşullama kuramını ileri sürmüştür. Klasik koşullama kuramına göre çevresel uyaranlar organizmada öğrenmeye, bir diğer deyişle, koşullu tepki sunmaya, yol açmaktadır. Bir fizyolog olan Pavlov, klasik koşullama kuramını ağırlıklı olarak köpeklerin sindirim sistemleri üzerinde çalışırken geliştirmiştir. Klasik koşullama kuramına göre öğrenme davranış öncesinde bulunan uyaranlar aracılığıyla öğrenilir. Şöyleki, başlangıçta organizmada herhangi bir tepkiye yol açmayan bir durum, organizamada belirli bir tepkiye yol açan daha güçlü bir durum ile eşlenerek bir süreliğine sunulursa ileride bu güçlü durum olmasa bile başlangıçta bireyde herhangi bir tepkiye yol açmayan durum aynı tepkiye yol açar. Zil sesinin önceleri köpekte bir anlam ifade etmediği ancak bir süreliğine et ile birlikte sunulduktan sonra köpeğin et olmaksızın yalnızca zil sesini duymasıyla salya salgıladığını daha önceki bilgilerimizden anımsayalım.
Watson, Pavlovun kuramını insanlar üzerinde kullanarak klasik koşullama kuramının yaygınlaşmasını ve çalışma alanını genişletmiştir. Skinner ise, çalışmalarıyla davranışçılık ekolüne edimsel koşullama kuramını kazandırmıştır. Skinner edimsel koşullama kuramında davranışların öğrenilmesinde ya da sönmesinde davranış sonrası uyaranların önemli rol oynadığını ifade ederek klasik koşullamadan farklılaşan yönünü, davranış sonrası uyaranların rolünü, günyüzüne çıkarmıştır. Skinner ve ardından gelen kuramcılar pekiştirme, pekiştirme tarifesi, ipucu, silikleştirme, şekil verme vb pek çok kavram ve davranış ilkeleri üzerinde çalışmış ve kuramı zenginleştirmişlerdir. Edimsel koşullama kuramında ileri sürülen ilke ve kavramlar günümüzde davranış analizi konusunda önemli rol oynamaktadır.
Öğrenme kuramları konusunda daha ayrıntılı bilgilere ulaşmak isterseniz aşağıda sıralanan kaynakları okumanızı öneririz.
Tekin-İftar, E. (2011). Klasik koşullama ve edimsel koşullama. G. Can (Editör), Eğitim psikolojisi (s. 325-346). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
Tekin-İftar, E. (2011). Klasik koşullama ve edimsel koşullama. G. Can (Editör), Eğitim psikolojisi (s. 347-364). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
Otizmle ilgili UDA çalışmaları 1960lı yıllarda Ivar Lovaas tarafından başlatılmıştır. Lovaas yazarı olduğu The ME Book isimli kitapta bir müfredat oluşturmuş, bu müfredatın ne sırayla ve nasıl öğretileceğini açıklamıştır. Bu tarihten günümüze değin de uygulamalı davranış analizi ilke ve yöntemlerinin etkililik ve verimliliklerini inceleyen çok sayıda çalışma yürütülmüş, bu çalışmalara bağlı olarak çok sayıda program önerilmiştir.